براساس اخبار در هفته گذشته حدود ۵۰۰ تن از محصولات کشاورزی صادراتی به ارزش حدود ۳۰۰ هزار دلار به دلیل تعلل در ترخیص کامیون‌های حمل در گمرک آستارا فاسد و به دور ریخته شده است. کامیون‌های حمل کالاهای صادراتی برای عبور از گمرک آستارا بعضا تا ۲۰ روز پشت مرز معطل می‌مانند.

کمبود ناوگان دریایی در آستارا

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری اظهارکرد: استفاده از ظرفیت بندر آستارا و مسیر ریلی آن همواره درخواست سازمان راهداری هم بوده اما در این بخش هم با مشکلاتی مواجه هستیم که مهم‌ترین آن کمبود ناوگان دریایی است و صاحب بار کشتی برای انتقال کالا پیدا نمی‌کند. از سوی دیگر کرایه حمل دریایی از هر تن ۲۰ الی ۳۰ دلار به حدود ۱۲۰ دلار رسیده و بسیار افزایش یافته و حمل دریایی برای صاحب کالا نمی‌صرفد اما با همین کرایه‌های گران هم صاحب بار کشتی برای انتقال کالا پیدا نمی‌کند.

جواد هدایتی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره صف کامیون‌های حامل بار فسادپذیر در مرز آستارا اظهارکرد: از ۲ ماه قبل از ژانویه و فصل پیک، اوج تردد بار از مسیر پایانه مرزی آستارا آغاز می‌شود و معمولا تا پایان اسفند این افزایش میزان تردد کامیون‌ها در این مسیر ادامه دارد و اتفاقات چند سال گذشته به افزایش تقاضا برای عبور از این مسیر اضافه کرده‌است.

وی ادامه داد: با توجه به موافقت‌نامه تجاری اوراسیا که به تسهیل تجارت کمک می‌کند روند تجارت و ارتباطات تجاری بین اوراسیا  و روسیه رو به رشد بوده و همچنین یکی از پیامدهای جنگ بین روسیه و اوکراین افزایش مبادلات بین ایران و این منطقه بوده که همین عوامل باعث افزایش تقاضا و تردد کامیون‌ها دراین مسیر شده است. البته با توجه به این شرایط پیش‌بینی‌هایی برای تسهیل تردد کامیون‌ها در ماه‌های پیک داشتیم و اجرای تمهیداتی را پیگیری می‌کنیم.

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری گفت: از سوی دیگر موضوع این است که پایانه مرزی آستارا در داخل شهر آستارا است و این صف کامیونی معضلات ترافیکی برای ساکنان این شهر هم ایجاد می‌کند و این توفقات باعث آزار ترافیکی ساکنان می‌شود.

دلایل ترافیک کامیون‌ها

هدایتی با تاکید بر اینکه ۵۰ درصد دلایل ترافیک کامیون‌ها به مسائل موجود در طرف ایران و ۵۰ درصد هم به مشکلات مرزی طرف مقابل برمی‌گردد، اظهارکرد: اگر هیچ مانعی در طرف ایران برای تردد کامیون‌ها وجود نداشته باشد موضوع این است که پایانه مرزی طرف مقابل هم باید توان پذیرش کامیون‌های خروجی را داشته باشد. از این رو هر دو طرف در شرایط پیک به دنبال انجام اقدامات مضاعفی برای تسهیل تردد کامیون‌ها هستند و مسائلی که مانع از تسهیل تردد و تردد روان می‌شود را از دست‌اندرکاران از جمله رانندگان، شرکت‌های حمل‌ونقل، مقامات استانی و طرف مقابل و از مجراهای دیپلماتیک مانند سفارت ایران و رایزن اقتصادی در آذربایجان را به‌طور مستمر بررسی و پیگیری می‌کنیم و بخش قابل توجهی از مسائل و مشکلات شناسایی و برطرف شده‌اند.

وی تاکید کرد: این پیگیری‌ها از سطوح مختلف از جمله مقامات در سفارت، مقامات محلی و.... انجام شده و طرف مقابل قول داده است که در سال ۲۰۲۳ تعداد ایکس‌ری و باسکول و این تجهیزات پایانه مرزی را افزایش دهد و نهایت ظرفیت را برای افزایش پذیرش کامیون‌های ورودی و خروجی را به کار بگیرد.

مشکلات پیچیده و چندوجهی

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با بیان اینکه در پایانه مرزی آستارا با مشکلات پیچیده و چندوجهی مواجه هستیم، اظهارکرد: در سمت ایران برای رفع این مشکلات جلساتی در کمیته هماهنگی مرزی داشتیم و راهکارهایی هم مطرح شده که اجرای این موضوعات نیاز به حمایت و پیگیری مقامات محلی را دارد و از این رو هماهنگی‌هایی و ملاقات‌هایی با مقامات استانی انجام شده و موضوعات به مقامات محلی اعلام شده تا برای رفع مشکلات پیچیده به ویژه در بخش‌های انتظامی کمک و همکاری کنند. همچنین موضوعات را هم به‌طور همزمان با مقامات ذی‌ربط بخش حمل‌ونقل و گمرک طرف آذری پیگیری می‌کنیم تا بتوان در داخل پایانه و بیرون از پایانه برای افزایش تردد هماهنگی‌های لازم انجام شود.

هدایتی با اشاره به مشکلات موجود در طرف ایران در کاهش سرعت تردد کامیون‌ها از پایانه مرزی آستارا گفت: مشکلاتی در پایانه مرزی آستارا داریم از جمله اینکه این پایانه مرزی که از قدیمی‌ترین پایانه‌ها محسوب می‌شود تحت مالکیت گمرک قرار دارد و درحال‌حاضر گمرک پروژه محوطه این پایانه را به پیمانکاری واگذار کرده و اجرای پروژه را با کُندی انجام می‌شود. در این پروژه تعداد انبار و سوله‌ها را تخریب کردند تا فضا برای تردد کامیون‌ها افزایش یابد اما کارگاه‌های عمرانی هنوز فعال هستند و پروژه در حال اجرا است و در عین در ایام پیک تردد کامیون از این پایانه هم قرار داریم و همین عامل ترافیک شده‌است.

مسیری با ۶ گره ترافیکی

وی با بیان اینکه در این مسیر ۶ گره ترافیکی وجود دارد که دو گره جدی و حاد هستند، افزود: یکی از دلایل ایجاد ترافیک در پایانه مرزی آستارا این است که گمرک از یک ایکس‌ری برای کنترل کامیون‌های ورودی و خروجی استفاده می‌کند یعنی هم کامیون‌های ورودی و هم کامیون‌های خروجی باید از یک ایکس‌ری عبور کنند و گمرک اصرار دارد که تمام کامیون‌ها از مسیر ایکس‌ری عبور داده شوند و همین باعث می‌شود که کامیون‌ها در محوطه پایانه تاب بخورند و ترافیک ایجاد شود و از سوی دیگر تعداد باسکول هم در این پایانه کم است و جوابگوی این حجم از ترددها را نمی‌دهد.

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با اشاره به میزان تردد روزانه کامیون از این پایانه اظهارکرد: طبق آمارهای یک ماه اخیر روزانه حدود ۵۵۰ دستگاه کامیون در یک روز و در ۲۴ ساعت در نوبت قرار می‌گیرند و میزان خروجی کامیون هم بین ۲۲۰ تا ۲۵۰ دستگاه کامیون است. یعنی بابت ۵۵۰ دستگاه کامیون ورودی ۲۵۰ کامیون از پایانه خارج می‌شود و اگر کامیونی مشکل اسنادی و مدارک نداشته باشد، در نهایت میزان مدت ماندگاری آن در پایانه مرزی آستارا بین ۳ تا ۴ روز است که به‌طور طبیعی باید در نهایت روز چهارم از پایانه خارج شود البته کامیون‌هایی هم هستند که به دلیل مشکل اسنادی توقف ۲۰ روزه در این پایانه داشتند اما اگر کامیونی با مشکلی مواجه نباشد توقفی هم نخواهد داشت.

انجام تشریفات گمرکی

هدایتی ادامه داد: چندین دستگاه در انجام تشریفات گمرکی برای خروج کامیون‌ها دخیل هستند که در نهایت طبق قانون هماهنگی‌ها برای اجرای این تشریفات با مجموعه گمرک است و هماهنگی‌ها برای انجام این تشریفات باید از سوی گمرک انجام شود. با توجه به شرایط پایانه مرزی آستارا در ایام پیک این انتظار وجود دارد که انجام تشریفات گمرکی به صورت ۲۴ ساعته و به صورت شبانه‌روزی انجام شود اما طبق گزارش‌های رانندگان معمولا این عملیات تا ساعت ۱۸ الی ۱۹ ادامه دارد.

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با بیان اینکه در تلاش هستیم که میزان توقف کامیون‌ها در مرز آستارا را حداقل به دو روز کاهش دهیم، گفت: با توجه داشت که بخشی از موضوع در کاهش ترافیک کامیون‌ها در پایانه مرزی آستارا توان پذیرش طرف مقابل است.

فساد بار در صف پایانه مرزی

وی با اشاره به تصاویر منتشر شده از فساد بار کامیون‌های مانده در صف پایانه مرزی آستارا تاکید کرد: در این باره باید صحت‌سنجی انجام شود چراکه قاعدتا در این مسیر کامیون‌های یخچال‌دار در تردد هستند که امکان تنظیم دما برای نگهداری از بار و محموله را دارند. برخی از این کامیون‌ها برای رسیدن به مقصد بیشتر از ۲۰ روز در راه هستند حال اینکه نهایت ماندگاری کامیون در این مرز ۴ روز است و امکان فاسد شدن بار کامیون یخچال‌دار در طی ۴ روز وجود ندارد. اگر باری فاسد شده شاید به دلیل خراب شدن یخچال کامیون بوده یا اینکه کالا زمینه فاسد شدن را داشته وگرنه در طول ۴ روز امکان فساد شدن بار کامیون یخچال‌دار وجود ندارد.

هدایتی در پاسخ به این سوال که چرا در ایام پیک از ظرفیت بندر آستارا برای انتقال بار یا کامیون‌ها استفاده نمی‌شود، گفت: استفاده از ظرفیت بندر آستارا و مسیر ریلی آن همواره درخواست سازمان راهداری هم بوده اما در این بخش هم با مشکلاتی مواجه هستیم که مهم‌ترین آن کمبود ناوگان دریایی است و صاحب بار کشتی برای انتقال کالا پیدا نمی‌کند. از سوی دیگر کرایه حمل دریایی از هر تن ۲۰ الی ۳۰ دلار به حدود ۱۲۰ دلار رسیده و بسیار افزایش یافته و حمل دریایی برای صاحب کالا نمی‌صرفد اما با همین کرایه‌های گران هم صاحب بار کشتی برای انتقال کالا پیدا نمی‌کند. ‌

وی ادامه داد: از سوی دیگر میزان امکان حمل دریایی از بندر آستارا نسبت به جاده بسیار پایین است در حالی که از مسیر جاده‌ای روزانه ۲۵۰ دستگاه کامیون خارج می‌شود. از مسیر بندری و دریایی در نهایت روزانه بار ۳۰ تا ۴۰ کامیون قابل جابه‌جایی است که عدد موثری در کاهش ترافیک محسوب نمی‌شود. 

ساماندهی ترافیک کامیون‌های ترانزیتی در آستارا

فرماندار آستارا با بیان اینکه نباید شاهد پارک کامیون‌های ترانزیت در شهر باشیم، گفت: ترافیک این کامیون‌ها در آستارا باید ساماندهی شود.

به گزارش مهر، عنایت رضایی پور اظهار کرد: شرایط آستارا شرایط ویژه‌ای است و با توجه به گردشگرپذیر بودن این شهرستان بحث ترافیک باید مدیریت شود.

فرماندار آستارا با بیان اینکه دیگر نباید شاهد پارک کامیون‌های ترانزیت در شهر باشیم، افزود: باید دست‌به‌دست هم دهیم و بحث ترافیک کامیون‌های ترانزیتی در شهر آستارا ساماندهی شود تا مشکلی برای مردم و شهروندان پیش نیاید.

وی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر وظیفه ساماندهی کامیون‌ها در سطح شهر بر عهده پلیس است، تصریح کرد: پلیس باید در این حوزه به وظایف خود عمل کند و در این حوزه راهداری و پایانه مرزی نیز همکاری لازم را داشته و ورود کنند و پای کار بیایند.

فرماندار آستارا با اشاره به اینکه وظیفه هدایت، نوبت‌دهی و صدور برگه تردد بر عهده راهداری است، ادامه داد: اداره راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای با گمرک در این موضوع هماهنگی لازم را داشته باشد تا کامیون‌های داخل مرز پیش از هرگونه مراجعه به گمرک آستارا به پایانه بار شهرستان مراجعه کنند و نسبت به دریافت برگه تردد و نوبت برای ورود به گمرک از راهداری اقدام کنند.

وی با بیان اینکه راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در زمان آزادسازی کامیون‌های با گمرک هماهنگ باشد، ادامه داد: بنرهای اطلاع‌رسانی در مسیر تردد کامیون‌های ترانزیتی به‌منظور هدایت ونظم‌دهی آنها نصب شود.

سخن پایانی

شهرستان مرزی آستارا با برخورداری همزمان از سه گمرک فعال، دروازه ورودی ایران به منطقه اوراسیا به شمار می‌رود که می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای ظرفیت مراودات تجاری با کشورهای منطقه باشد و در این مسیر نیازمند توجه ویژه مسئولان امر است. شهرستان آستارا که با جمعیت حدود ۹۵ هزار نفر حدود ۴۳۰ کیلومترمربع وسعت دارد و در همسایگی کشور جمهوری آذربایجان واقع شده است باوجود برخورداری از ۳ گمرک زمینی، دریایی و ریلی به کشورهای اوراسیا و حاشیه دریای خزر دسترسی خوبی دارد. برخلاف سایر نقاط کشور از جمله بنادر جنوبی که ممکن است فعالیت‌شان تحت تاثیر برخی محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها قرار داشته باشد، آستارا در بحث تجارت ظرفیت بسیار زیادی دارد؛ چنان که طبق آمارهای بخش صنعت و معدن این شهرستان در ۴ ماهه امسال فقط از طریق گمرک ریلی حدود ۴۰ هزار تن تخته نراد و ام‌دی‌اف وارد و حدود ۷۰ هزار تن سیمان و مصالح ساختمانی صادر شده است.

همچنین از طریق گمرک آبی آستارا ۲۷ هزار و ۸۱۷ تن چوب‌آلات واردات و ۳۶ هزار و ۷۱۰ تن انواع کاشی، سیمان و مصالح ساختمانی صادر شده ضمن آنکه این‌ها علاوه بر ترانزیت کالا از گمرکات این شهرستان مرزی از جمله عبور ۴۰ هزار تن آرد و غلات از کشور روسیه به مقصد عراق است. در این میان محصولات کشاورزی بیشترین حجم تجارت گمرکات آستارا را تشکیل می‌دهد که البته میزان آن در تمام فصول یکسان نیست و بیشتر صادرات در ۶ ماهه اول سال شامل میوه‌های فصلی و جالیزی، صیفی، سبزیجات، سیر، هندوانه، فلفل دلمه‌ای، کاهو، کلم سبز و قرمز، گیلاس، زردآلو، هلو و ۶ ماهه دوم کیوی، پرتقال، سیب درختی و انار که این خود به مفهوم تردد حدود ۱۵۰ دستگاه تریلی در روز است.

آمارها اگرچه روند رو به رشدی را به نسبت سال گذشته نشان می‌دهد اما با توجه به اینکه سهم تجارت گمرکات آستارا در نتیجه مسائل و تنش‌های سیاسی- نظامی ماه‌های اخیر روسیه و اوکراین به‌عنوان فرصتی بسیار مناسب برای صادرات محصولات و کالاهای ایرانی به کشورهای مشترک‌المنافع و منطقه اوراسیا می‌توانست بیش از این‌ها باشد، قابل قبول نیست.

گمرکات این شهرستان که می‌توانست در این روزها به‌عنوان شاهراه تجاری ایران با کشورهای مشترک‌المنافع و سایر کشورهای حوزه دریای خزر به ویژه روسیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه و جهان عمل کند، متاسفانه باوجود ظرفیت‌های بسیار تا کنون چنان که بایدوشاید مورد توجه قرار نگرفته و در واقع الزامات اداری، سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و زیربنایی در این شهرستان فراهم نیست.