الزام گذار از سوختهای فسیلی
سارا انواری_کارشناس معماری
گذار از سوختهای فسیلی به انرژیهای پاک، ضرورتی انکارنشدنی است، اما برخلاف آنچه بهطور معمول تصور میشود، فرآیند تولید انرژی از نیروگاههای تجدیدپذیر عاری از آلودگی و تخریب نیست. با این وجود، بحث بر سر استفاده از کالاها، محصولات و انرژیهایی است که کمترین میزان آلودگی و تخریب را به همراه داشته باشند. بازار سرمایهداری حتی برای رسیدن به مصرف همگانی انرژیهای تجدیدپذیر، مانع پشت مانع میچیند. تا زمانی که امکان دسترسی به سلولهای خورشیدی برای عموم جامعه سخت و پرهزینه است و در برابر آن، سوختهای فسیلی قابلدسترستر و ارزان هستند، حداقل در کوتاهمدت نمیتوان انتظار همگانی شدن مصرف انرژیهای تجدیدپذیر را داشت.
در واقع انرژیهای تجدیدپذیر در یک رقابت نابرابر با سوختهای فسیلی قرار گرفتهاند و در اینجا تنها دولت است که وظیفه دارد از طریق ایجاد مشوقهایی، امکان توسعه نیروگاههای تجدیدپذیر را فراهم کند. در ایران، یکسری مشوقها مانند خرید تضمینی برق انرژیهای در نظر گرفته شده، اما سهم بسیار اندک انرژیهای تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور نشان میدهد این سیاستها نیز ناکارآمد و ضعیف بوده است. حال سوال این است که حتی اگر امکان کنار گذاشتن سوختهای فسیلی هم وجود داشت، آیا تصور میکنیم در مواجهه با انرژیهای تجدیدپذیر به یک منبع کاملا پاک دست پیدا کردهایم که میتوان تا ابد از انرژی آن بهرهمند شد؟ در تولید سلولهای خورشیدی بسته به نوع و جنس مواد تولید شده از آن، گاهی از مواد خطرناک و پرهزینهای استفاده میشود که کارشناسان محیطزیست ایراداتی به آن وارد میکنند. ۹۲ درصد سلولهای خورشیدی با سیلیکون و ۸ درصد آنها از فلزات نایاب که به آن لایه نازک میگویند، ساخته میشود. بخشی از سلولهای خورشیدی که از آن ۸ درصد فلزات نایاب و سنگین استفاده میشوند، بهطور کل سمی هستند و نباید وارد بدن انسان شود.
نام این فلزات که از چند معدن محدود استخراج میشوند، کادمیوم و تلراید است. گرچه شاید به نظر برسد حفاظتهای بیرونی این سلولها احتمال خطر را بسیار پایین میآورد، اما در هر صورت در زمان استخراج، این مواد آزاد میشوند و میتوانند ضررهای زیادی به محیط وارد کنند.
با این حال، بازده تولید انرژی از سلولهای خورشیدی که از کادمیوم و تلراید ساخته شده، پایینتر از نوع سیلیکونی است. منظور از بازده، نسبت انرژی الکتریکی تولیدشده سلول خورشیدی به انرژی تابشی است که به سطح میتابد. اگر توان نوع سیلیکونی ۲۴ درصد باشد، توان نوع دوم ۱۷ درصد است، اما در شرایطی که محدودیت سطح پوشش دادهشده با سلول خورشیدی وجود نداشته، سلولهای لایه نازک میتوانند انرژی با قیمت کمتری تولید کنند.
در ساخت سلولهای سیلیکونی از ماده سمی استفاده نمیشود، اما در فرآیند تولید آن از گازهای قابلاحتراق و خطرناک استفاده میشود.
درجه خلوص سیلیکون و ترکیب شیمیایی به صورتی است که بر اثر مصرف ماسه بیابانی و اسیدکلریدریک که برای تولید سلول سیلیکونی صرف میشود، بخاری تولید شده که بهشدت قابلاحتراق است. ضمن اینکه امروزه بحث تمام شدن ماسههای بیابانی بسیار مطرح است. بهطور کل، فرآیند تولید این سلولهای خورشید بسیار انرژیبر است. برای تولید هر یک کیلوگرم سیلیکون بیشتر از 100 کیلووات ساعت انرژی مصرف میشود. تحقیقات و بررسیهایی برای پاکتر تولید شدن این انرژی نیز انجام شده، اما بهدلیل نبود سرمایه اولیه برای ساختن نمونه، این مسئله نیز تنها در سطح پژوهش باقی مانده است.
این پژوهشها روشهایی را پیشنهاد میکنند که اصلا از آن گاز قابلاحتراق استفاده نشود و برای پاک شدن هر کیلوگرم سیلیکون نیز کمتر از ۵ کیلووات ساعت انرژی مصرف شود.