فرار رو به جلو آقای وزیر
اخبار مربوط به صنعت خودرو و بازار آن همچنان صدرنشین خبرهاست. با روی کار آمدن دولت سیزدهم وزیر صنعت، معدن و تجارت قول‌های زیادی در حوزه خودروسازی از افزایش تیراژ گرفته تا ارتقای کیفیت و کاهش بهای تمام‌شده به مردم و نمایندگان خانه ملت داده که تاکنون هیچ‌یک از این وعده‌ها محقق نشده است.
سیدرضا فاطمی‌امین قول داده با افزایش تیراژ تولید، عرضه خودرو به شیوه قرعه‌کشی حذف خواهد شد. در اقدامی جدید هم قرار است برای شفاف‌سازی، عرضه و فروش خودرو در «سامانه فروش یکپارچه» انجام شود. آیا این مسئله راهکار درستی برای برون‌رفت بازار خودرو از وضعیت فعلی است؟
تغییرات در راستای شفاف‌سازی
بنابر اعلام مدیرکل صنایع خودرویی وزارت صنعت، معدن و تجارت، هفته آینده نخستین فروش خودرو در سامانه فروش یکپارچه برای عرضه شفاف انجام خواهد شد. عبداله توکلی‌لاهیجانی گفت: سامانه فروش یکپارچه خودرو مطابق فرمان رئیس‌جمهوری و دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت برای ایجاد شفافیت فعالیت‌های خودروسازان راه‌اندازی شده و از طریق این سامانه فروش خودروهای شرکت‌های خودروساز شفاف خواهد شد.
وی درباره متمرکز شدن قرعه‌کشی فروش خودرو در سامانه فروش یکپارچه و تاثیر آن بر فروش عادلانه خودرو، افزود: هدف این است که بتوان میزان شفافیت فرآیند عرضه را بیشتر کرد و علاوه‌بر آن تمهیداتی اندیشید که خودرو به‌دست مصرف‌کنندگان واقعی برسد. به‌گزارش شاتا، مدیرکل دفتر صنایع خودرویی معاونت صنایع حمل‌ونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت با تاکید بر اینکه هدف این طرح، ایجاد شفافیت بیشتر و رفع دغدغه‌های مصرف‌کنندگان و مردم درباره عرضه خودرو است، ادامه داد: آنچه در سامانه یکپارچه، دنبال می‌شود این است که تمام عرضه خودروسازان کشور به‌طور متمرکز انجام شود و قابلیت پایش مناسب از سوی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان نیز در آن وجود داشته باشد؛ بنابراین دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی که درباره نحوه عرضه خودرو وجود دارد، در این مسیر قابل رفع خواهد بود.
وی یادآور شد: راهکار اصلی به شکلی دیده‌شده تا مسئله به‌طور ریشه‌ای حل شود، افزایش تولید با تکیه‌بر توان زنجیره ارزشی که در صنعت خودرو کشور در این سال‌ها شکل گرفته، شرکت‌های دانش‌بنیان و پایدار کردن جریان تولید و عرضه خودرو، مجموع این راهکارهاست.
مدیرکل دفتر صنایع خودرویی وزارت صنعت، معدن و تجارت تصریح کرد: این فرآیندی است که آغاز شده و امسال در برنامه خودروسازان افزایش تولید به میزان ۶۵۰ هزار خودرو برای سایپا و ۷۵۰ هزار خودرو برای ایران‌خودرو در نظر گرفته‌شده و خودروسازان دیگر نیز هر کدام برنامه تولید خود را دارند که از سوی وزارتخانه پایش خواهد شد.
حقیقت یک موضوع
آیا سامانه فروش یکپارچه به برخی مسائل عرضه خودرو در بازار پایان می‌دهد؟ برخی فعالان بازار عنوان می‌کنند خودروسازان با واسطه بخشی از محصولات را با قیمت روز به بازار عرضه می‌کنند. شاید راه‌اندازی این سامانه در همین راستا بوده تا تولید و عرضه خودرو در فضایی شفاف‌تر انجام شود.
فربد زاوه، کارشناس حوزه خودرو درباره راه‌اندازی این سامانه بهصمت گفت: فروش خودرو از سوی شرکت‌های خودروساز در بازار آزاد نمی‌تواند درست باشد، زیرا خودروسازان دارای صورت‌های مالی هستند. محصولات کارشناسی می‌شوند و ممکن است برخی خودروها دارای ایراداتی باشند که جدی نیست؛ در نتیجه محصول عرضه‌شده و به فروش می‌رسد اما خریدار بابت آن ایراد مثلا خش روی سپر شکایت می‌کند و خودروساز ناچار است محصول را پس بگیرد، در حالی که شرکت‌های خودروساز جهانی این کار را نمی‌کنند. در ادامه خودروساز این خودروها را به مزایده گذاشته و به‌فروش می‌رساند. در واقع فروش این خودروها، فروش عادی نیست.
وی در ادامه افزود: راه‌اندازی فروش یکپارچه با هدف شفاف‌سازی عرضه، بیانگر این است که بگوییم وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از سازمان بازرسی کل کشور بالاتر بوده و این سازمان به وظیفه خود درست عمل نکرده است. پرسش این است که آیا وزیر صنعت، معدن و تجارت مسئول شفاف‌سازی عرضه خودرو است؟
این کارشناس حوزه خودرو اظهارکرد: بنابراین عرضه محصولات دو خودروساز بزرگ کشور در این سامانه نمی‌تواند درست باشد و از آن اشتباه‌تر الزام شرکت‌های خودروساز خصوصی به عرضه محصولات‌شان در این سامانه است. چرا شرکتی که سهامش مربوط به بخش خصوصی است باید محصولاتش را در این سامانه دولتی عرضه کند؟ علاوه‌بر اینکه برخی از این شرکت‌ها سهام عام نبوده و سهامی خاص هستند.
زاوه معتقد است شفافیت فروش برای ساختار شرکت‌های خصوصی با سهام خاص معنی ندارد.
برنامه‌هایی در مدار نشدن
این کارشناس حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که آیا وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی صنعت نباید روی تولید و عرضه محصولات نظارت داشته باشد، گفت: به هر حال هر تولیدکننده‌ای پس از تولید محصول را عرضه می‌کند. تولیدکننده برای اینکه برگشت سرمایه داشته باشد، ناچار است محصولات تولیدی را به بازار عرضه کرده و به فروش برساند. در غیر این صورت، فعالیت‌های تولیدی ادامه‌دار نخواهند بود. حال پرسش اصلی این است که در این سامانه قرار است چه تغییری ایجاد شود که در سایر سامانه‌های فعال در این حوزه نبوده است.
زاوه با بیان اینکه هدف وزارت صنعت، معدن و تجارت از راه‌اندازی این سامانه فرار از انتقادهاست، افزود: وزیر تا امروز قول‌های زیادی داده که هیچ‌یک از آنها محقق نشده و برای فرار از انتقادهایی که به این وزارتخانه در بحث خودرو وجود دارد، این سامانه راه‌اندازی شده است. نتیجه روند فعلی که برخی مدیران و مسئولان صنعتی در پیش گرفته‌اند، از بین رفتن اعتماد ناچیزی ملی است که در حوزه خودروسازی باقیمانده است.
او اظهار کرد: تا کنون برنامه‌های وزارتخانه منجر به افزایش تیراژ و کنترل قیمت‌ها نشده است. قول‌هایی داده می‌شود که محقق نمی‌شود و در ادامه برای از بین بردن آن ناکامی‌ها، طرح‌های جدیدتر ارائه می‌شود.
زاوه معتقد است سامانه فروش یکپارچه، کارآمد نیست، همان‌گونه که قیمت محصولات هم به دستور رئیس پیشین سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان پایین نیامد.
اماواگرهای شفافیت قرعه‌کشی‌ها
این کارشناس صنعت خودرو در ادامه گفت: از موضوعات قابل بحث در عرضه محصولات در سامانه فروش یکپارچه این است که چقدر به لحاظ قانونی می‌توان یک شرکت دارای سهامی خاص را ملزم به عرضه محصولاتش در این سامانه کرد. در واقع به لحاظ قانونی محصولات بخش خصوصی مشمول کالاهای تعزیراتی نمی‌شوند.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا بخش خصوصی می‌تواند با هر قیمتی که بخواهد کالای خود را عرضه کند، گفت: در حال‌حاضر هم همین‌گونه است که خودروسازان خصوصی محصولات را با قیمت موردنظر خود به فروش می‌رسانند. آیا سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از بدو تاسیس تا امروز اقدام تاثیرگذاری در مدیریت بازار داشته است؟ روند فعلی فقط منجربه هدررفت منابع ملی می‌شود. علاوه‌بر این، وقتی از شفاف‌سازی عرضه و فروش سخن به میان می‌آید؛ یعنی قرعه‌کشی‌هایی که تا امروز در حضور نمایندگان چند نهاد از وزارتخانه تا دادستانی و پلیس انجام می‌شده، دارای شک و شبهه بوده است. اگر این را بپذیریم باید پرسید چرا افرادی که در این قرعه‌کشی‌ها حضور داشتند و در حضور آنها قرعه‌کشی انجام می‌شد، محاکمه نمی‌شوند؟ اگر آنها کار را درست انجام داده‌اند، هزینه‌کرد اضافه برای راه‌اندازی یک سامانه جدید با چه هدفی است؟
این کارشناس حوزه خودرو با بیان اینکه گزارش تولید خودرو در فروردین حاکی از کاهش تولید نسبت به ماه مشابه سال قبل است، گفت: مگر قرار نبود تولید روند افزایشی داشته باشد اما در نخستین ماه سال حتی تیراژ سال گذشته هم تکرار نشده است. تبلیغات می‌شود تا راهی برای فرار از انتقادات باشد. هر چند ماه یک‌بار این‌گونه نمایش‌ها را در حوزه خودروسازی شاهد هستیم.
زاوه اظهار کرد: روند فعلی نشان می‌دهد نه‌تنها نهادهای مرتبط نمی‌توانند کنترلی روی بازار داشته باشند که این راهکارها بیشتر منجر به نابسامانی بازارها هم می‌شود.
تجربه چه می‌گوید
زاوه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا با راه‌اندازی این سامانه قیمت محصولات بخش خصوصی هم کنترل شده عرضه خواهد شد، گفت: در حال‌حاضر براساس قانون، محصولات شرکت‌های خصوصی مشمول قیمت‌گذاری نمی‌شوند. برای کنترل قیمت محصولات خودروسازان خصوصی نخست باید قانون تغییر و سپس دولت در سامانه بخواهد قیمت‌ها را دستوری کنترل کند. زاوه در پایان اظهارکرد: البته تحقق چنین امری بعید به نظر می‌رسد، زیرا درباره تیگو ۸ هم قرار بود قیمت متعادل شود اما سازمان حمایت کاری از پیش نبرد. خودروساز سود خود را از این خودرو از ۳۵۷ به ۳۵۶ درصد رساند. آیا براساس دستور رئیس‌جمهوری قرار نیست دولت از حوزه بنگاهداری خارج شود. این برنامه‌ها و هزینه‌کردها چه معنی دارد؟ در کدام کشور، سامانه فروش یکپارچه وجود دارد؟ این عملکرد بیشتر به التهاب بازار خودرو دامن می‌زند.
عرضه در سامانه بیشتر شود
در ادامه فریدون عطارد، فعال بازار خودرو درباره سامانه فروش یکپارچه بهصمت گفت: آرامش بازار حتی بیش از رفع نوسانات ارزی، وابسته به عرضه و تقاضاست. اگر با راه‌اندازی سامانه فروش یکپارچه، عرضه بیشتر شود، به‌طور قطع می‌توان شاهد فروکش کردن التهاب در بازار خودرو بود؛ در غیر این صورت، اگر همچنان تقاضا نسبت به عرضه بیشتر باشد نمی‌توان به تغییر بازار امیدی داشت.
وی افزود: در حال‌حاضر، عرضه کم و قطره‌چکانی است. این امر سبب‌شده قیمت در بازار در یک ماه گذشته روند صعودی داشته باشد.
این فعال بازار درباره راه‌اندازی سامانه و کنترل قیمت‌ها، عنوان کرد: اگر براساس قول‌هایی که وزیر صنعت، معدن و تجارت برای افزایش تولید خودرو داده، تیراژ به ۱.۵ خودرو برسد، این سامانه که با هدف شفاف‌سازی در عرضه و فروش راه‌اندازی شده، نتیجه‌بخش خواهد بود.
قول‌هایی که محقق نشده
عطارد درباره تعادل قیمتی خودروهای بخش خصوصی و دولتی هم گفت: اگر عرضه محصولات بخش خصوصی در این سامانه منجربه کاهش قیمت این خودروها در بازار شود، این امر هم گام مثبت دیگری در این بازار خواهد بود.
این فعال بازار در ادامه عنوان کرد: تا امروز شاهد بودیم در هر مرحله فروش، برخی خودروهای مونتاژی بخش خصوصی ۵۰ میلیون تومان گران‌تر از فروش قبل عرضه می‌شد. نظارتی هم وجود نداشت؛ بنابراین یکپارچه‌سازی عرضه و فروش اگر بدون کنترل قیمتی باشد، توفیری در وضعیت بازار خودرو نخواهد داشت.
عطارد در پایان گفت: وعده‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه خودرو تا امروز عملیاتی نشده و باید دید در ادامه قرار است چه تغییراتی را در این صنعت شاهد باشیم.
سخن پایانی
نظرات نسبت به راه‌اندازی سامانه فروش یکپارچه متفاوت است. برخی معتقدند راه‌اندازی این سامانه با هدف شفاف‌سازی به معنی این است که روش قرعه‌کشی با حضور نمایندگان چند نهاد دارای اشکال بوده و شفافیت نداشته است. این امر خود این ابهام را به وجود می‌آورد که چرا مقصران عدم‌شفافیت در حوزه قرعه‌کشی محاکمه نمی‌شوند. برخی دیگر از فعالان بازار هم عنوان می‌کنند اگر راه‌اندازی این سامانه همراه با افزایش عرضه باشد و اینکه قیمت خودروهای مونتاژی بخش خصوصی هم تعدیل شود، می‌توان امیدوار بود که التهاب بازار خودرو کشور فروکش کند. اما اگر تغییری در وضعیت تعادل عرضه و تقاضا به وجود نیاید، نمی‌توان انتظار آرامش از بازار خودرو کشور داشت.
