گزارش‌های رسمی حاکی از آن است که در سال گذشته سرمایه‌گذاری خارجی در بخش صنعت، معدن و تجارت ۵۲ درصد رشد داشت و به بیش از ۳.۷ میلیارد دلار رسید. برپایه جداول آماری منتشرشده وزارت صنعت، معدن و تجارت، در ۱۲ ماه سال گذشته ۱۵۴ مورد سرمایه‌گذاری خارجی با حجم 3 میلیارد و ۷۵۸ میلیون دلار در بخش‌های صنعت، معدن و تجارت کشور مصوب شده است. هرچند این میزان سرمایه‌گذاری خارجی در مقایسه با سال ۹۹ از نظر تعداد افت ۲.۵ درصدی نشان می‌دهد اما گویای آن است که مشکلات و چالش‌های مبتلابه بخش معدن نتوانسته راه را بر این فرصت‌ها ببندد.

تاریخچه سرمایه‌گذاری خارجی

حضور شرکت‌های بین‌المللی معدنی در کشور مربوط به دیروز و امروز نیست. این جریان در دوره رضاشاه از زمانی آغاز شد که تعدادی از شرکت‌های آلمانی در تولید مس و سرب -برای تامین مواد اولیه صنایع تسلیحات نظامی ایران- فعال شدند. در دوره پهلوی دوم و همزمان با شروع روند صنعتی شدن ایران، شرکت‌های امریکایی، انگلیسی و ژاپنی در بعضی از معادن از جمله مس سرچشمه سرمایه‌گذاری کردند که فعالیت هیچ‌ کدام به پایداری نرسید و با ملی شدن صنعت مس و پس‌ از آن وقوع انقلاب اسلامی متوقف شد. با پیروزی انقلاب و شروع جنگ تحمیلی، تا سال‌ها از حضور شرکت‌های خارجی در بخش معدن خبری نبود اما از اوایل دهه 70 شمسی و با شروع دوران بازسازی و برنامه‌های پنج‌ساله توسعه موضوع سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن، به‌‌ویژه اکتشاف موردتوجه قرار گرفت. از آن پس تا سال ۱۳۸۸ و پیش از تحریم‌های بین‌المللی ۷ شرکت سرمایه‌گذار خارجی کوچک و بزرگ در پروژه‌های اکتشافی و معدنی کشور حضور فعال داشتند که هر یک به دلایل مختلف کشور را ترک کردند.

یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در بخش معدن کشور حضور «ریوتینتو» در معدن طلای ساریگونی بود، اما این غول معدنی بریتانیایی-استرالیایی که در بسیاری از کشورهای معدنی جهان مانند استرالیا، بریتانیا، امریکا، اندونزی، زیمبابوه، کانادا و افریقای جنوبی فعالیت دارد پس از چندی به دلایلی نامشخص پروژه فوق را ترک کرد و سهام خود را به شرکت «ای‌ام‌سی» قزاقستان (شرکت تابع Eurasia Gold ) واگذار کرد.

ضرورت جذب سرمایه‌گذار خارجی

مرتضی‌قلی اصانلو، استاد دانشکده مهندسی معدن دانشگاه امیرکبیر درباره ضرورت بستر‌سازی برای جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی به صمت گفت: باید شرایط سیاسی و اقتصادی را به‌گونه‌ای فراهم کنیم که سرمایه‌گذار جذب کشور شود، زیرا در این شرایط فقط منابع مالی نیست که جذب کشور می‌شود، فناوری و نیروی متخصص و ماهر هم به ‌همراهش خواهد آمد و مهم‌تر اینکه این سرمایه‌گذاران می‌توانند علاوه بر تولید محصولات صنعتی مرتبط با آن فلز و کانی، حتی در زمینه بازاریابی و فروش آن محصولات معدنی و صنعتی هم تاثیرگذار باشند.

وی معتقد است باید معدن را از این بن‌بست خارج کنیم زیرا ما جزئی از جامعه جهانی هستیم و نباید در انزوا بمانیم.

اصانلو اضافه کرد: باید شرایط اقتصادی، سیاسی و امنیتی را به‌گونه‌ای مهیا کنیم که سرمایه‌گذاران خارجی هم مشتاق شوند که در بخش معدن ایران فعالیت کنند. در این صورت امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری‌شان به این حوزه می‌آید و امکاناتی فراهم خواهد شد که بخش معدن به شکوفایی برسد و کشور استفاده مطلوبی از منابع خود داشته باشد.

بخش معدن نیازمند تقویت است

حبیب‌الله ترشیزیان، رئیس نظام‌مهندسی معدن خراسان‌رضوی هم در این باره به صمت گفت: ما هنوز در زمینه اکتشاف و حتی بهره‌برداری از معادن ضعف‌های فراوانی داریم و نیازمند آن هستیم که سرمایه‌گذار خارجی جذب کنیم. وی معتقد است باید شرایط کشور را منطقی تحلیل و بررسی کنیم.

ایران بیش از ۲۰ سال است که تحت شدیدترین تحریم‌های اعمال‌شده علیه کشوری قرار گرفته است. در این شرایط نه اجازه دسترسی به فناوری‌های جدید داریم و نه ماشین‌آلات به‌روز وارد می‌شود، بودجه و درآمدهای کشور هم با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ پس به‌تنهایی نمی‌توانیم کار بزرگی انجام دهیم، به‌همین‌دلیل باید از سرمایه‌گذاری مثل چین دعوت کنیم که بیاید تا با خود فناوری و سرمایه بیاورد و حوزه معدن کشورمان را تقویت کند.

وقتی پای چین در میان است

پیش از این هم بهرام شکوری، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و از فعالان معدنی کشور به رسانه‌ها گفت: من اعتقاد دارم سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند باعث رشد و تعالی کشور شود. اینکه ما بتوانیم یک همکاری خوب با کشور‌های دنیا به‌ویژه کشوری مانند چین داشته باشیم، می‌تواند کمک‌کننده باشد.

وی با اشاره به سند جامع همکاری ایران و چین گفت: چین به‌عنوان دومین اقتصاد برتر جهان از توانمندی‌های بسیار زیادی در عرصه‌های مختلف برخوردار است و علاوه بر یک بازار مصرف بزرگ، بازار تولید بزرگی نیز در اختیار دارد.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تاکید کرد: از ابتدای فعالیت‌های معدنکاری در کشور ما تاکنون مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه معدن و صنایع معدنی داخلی کمتر از ۵۰ میلیارد دلار بوده، اما امروز چینی‌ها علاقه‌مندند ۴۵۰ میلیارد دلار در بخش‌های مختلف اقتصاد کشورمان سرمایه‌گذاری کنند که فقط ۸۰ میلیارد دلار آن در بخش معدن و صنایع معدنی خواهد بود.

این میزان سرمایه‌گذاری باعث ایجاد این میزان اشتغال و آبادانی شده و در افزایش تولید و صادرات نقش دارد.

شکوری به دل‌نگرانی‌های مردم بابت سرمایه‌گذاری چینی‌ها در کشور اشاره کرد و گفت: به‌نظر می‌رسد اتاق بازرگانی، مجلس و نهاد‌های نظارتی باید دقت و نظارت بیشتری کنند تا منافع کشور تامین شود.

قرارداد‌هایی که منعقد می‌شود باید حالت برد-برد داشته باشد و هم چینی‌ها و هم ما منتفع شویم. نمی‌شود فقط چینی‌ها یا فقط ما منتفع شویم؛ بنابراین یافتن مسیری در قرارداد‌ها که بتواند منافع هر دو طرف را حفظ کند اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند آثار مثبتی در توسعه و تعالی کشور داشته باشد.

وی تصریح کرد: نگاه ما باید مثبت و امیدوارانه‌ باشد، اما در عین حال باید مراقبت‌‌های خود را افزایش دهیم. یعنی در عین خوشبینی به اینکه این قرارداد‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند، چارچوب را به‌گونه‌ای قرار دهیم که منافع دو طرف قرارداد تامین شود. شکوری یادآور شد: چین در شرایطی جلو آمده که کشور ما به‌دلیل تحریم‌های امریکایی مشکلات اساسی با دیگر کشورها دارد و هیچ‌کس علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران نیست اما باید این توافقنامه را به سمت و سویی ببریم که طی آن مناسبات‌مان با جهان را اصلاح کنیم و فضای بین‌المللی را به نفع خودمان تغییر دهیم. در این صورت فقط مجبور نخواهیم بود با چینی‌ها قرارداد ببندیم.

سخن پایانی

با اینکه معدن و صنایع معدنی به یکی از حوزه‌های استراتژیک اقتصاد کشور بدل شده، با تنی رنجور، چشم‌انتظار حل مشکلات متعددی است که گریبان آن را رها نمی‌کند.

سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با وارد کردن سرمایه نقدی، ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد اولیه، قطعات یدکی، خدمات تخصصی یا حقوق معنوی، تحولی در بخش معدن ما ایجاد کنند و مرهمی بر زخم‌های متعدد آن بگذارند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد دولت و معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با تمرکز بر این بخش و افزایش تلاش‌های بین‌المللی خود، می‌توانند سرمایه‌گذاران -کشورهایی که روابط دیپلماتیک مناسبی با آنها داریم- را به حضور در بخش معدن کشور تشویق و ترغیب کنند.