چند روز پیش معاون اول رئیس‌جمهوری با اشاره به ضرورت توجه به اقتصاد دریامحور تاکید کرد تاکنون از اقتصاد دریامحور غفلت شده است. اهمیت توجه به اقتصاد دریا تا آنجاست که در بند ۲ سیاست اقتصاد مقاومتی بر استفاده بهینه از موهبت دسترسی به دریا در توسعه اقتصادی تاکید شده است. بدون توجه به اقتصاد دریامحور و انتقال این مفاهیم به عموم و درک اهمیت دریا، پیشرفت همه‌جانبه محقق نخواهد شد، این در حالی است که نگاهی به آمارهای اقتصادی بیانگر کم‌توجهی ما به دریا به‌عنوان ابزاری برای توسعه است. حقیقت این است که ما از ظرفیت اقتصادی دریا و حفظ و حراست از محیط‌زیست آن غفلت کرده‌ایم و فرصت‌های بسیاری را در جهانِ به‌سرعت در حال تحول، از دست داده‌ایم. با این همه هنوز هم برای جبران کاستی‌ها فرصت داریم و می‌توان با همکاری کشورهای منطقه از این مزیت اقتصادی بهره برد.

پهنه آبی خزر بیش از ۳۶۰ هزار کیلومتر مربع مساحت و تاثیر غیرقابل انکاری بر اقتصاد کشورهای پیرامونی دارد؛ بر همین اساس حدود ۱۸ سال پیش کشورهای حاشیه بزرگ‌ترین دریاچه جهان زنگ خطر حیات این دریاچه را شنیدند و برای سر و سامان دادن به وضعیت آن دست به کار شدند. تلاش‌ها ۱۲ اوت ۲۰۰۶ (۲۱ مرداد 1385) با لازم‌الاجراشدن کنوانسیون تهران نتیجه داد و ۱۳ سال بعد در سال ۲۰۱۸ منجر به امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر شد. از آن پس ۲۱ مرداد باعنوان روز خزر در تقویم ایران جای گرفت. باوجود اینکه این روز از نگاه ۵ کشور حاشیه خزر نقطه عطفی برای همگرایی محسوب می‌شود، همچنان جای مناسبات اقتصادی بین این کشورها در قالب قراردادهای دو و چندجانبه خالی است، در حالی که این منطقه در همسایگی بازارهای بزرگی مانند هند، جنوب آسیا و کشورهای آسیای میانه قرار دارد.

از سوی دیگر دریای خزر از منابع غنی انرژی برخوردار است و از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر نیز پس از خلیج‌فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است.

موقعیت استراتژیک ایران که از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج‌فارس و دریای عمان متصل است، ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری میان کشورهای ساحلی دریای خزر و دیگر کشورهای منطقه ایجاد کرده است. اما به‌راستی چقدر از این فرصت بهره برده‌ایم و برای زنده نگه داشتن این مزیت خدادادی برای آیندگان چه اقداماتی انجام داده‌ایم؟

به گواه آمار گرچه حجم مبادلات تجاری بین کشورهای ساحلی خزر روندی رو به رشد دارد، اما متناسب با روابط سیاسی این کشورها نیست؛ از همین رو به‌گفته فعالان اقتصادی، اهتمام دولت‌ها در بسترسازی و فعال‌کردن بخش‌های خصوصی، تسهیل صدور روادید تجاری و کاهش و به صفر رساندن تعرفه‌های تجارت ترجیحی در قالب قراردادهای دو یا چندجانبه می‌تواند باعث افزایش حجم روابط اقتصادی حوزه خزر شود.

بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند ظرفیت بنادر ایران در شمال و جنوب کشور بیش از میزان بهره‌وری کنونی است. این گروه بر استفاده از بنادر کشور در شمال و جنوب برای ترانزیت کالا به کشورهای محصور در خشکی نظیر کشورهای آسیای میانه تاکید دارند؛ بنابراین حمل‌ونقل دریای خزر برگ برنده کشور در تعامل اقتصادی با کشورهای حاشیه دریای خزر است و می‌تواند برای ایران امتیازات اقتصادی مختلفی در پی داشته باشد.

بنا به اعلام وزارت راه و شهرسازی، سیدعلی حسینی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی ایران ظرفیت کنونی بنادر شمالی ایران را ۳۰ میلیون تن خوانده که از این میزان فقط میلیون ۵ تن مورد استفاده قرار گرفته و به این ترتیب ایران تنها از ۲۰ درصد ظرفیت این بنادر بهره‌مند شده است.

این آمار در حالی عنوان می‌شود که بسیاری حمل‌ونقل دریای خزر را راه تنفس تجارت خارجی و حمل‌ونقل بین‌المللی ایران می‌دانند. به این ترتیب این مهم می‌تواند برای ایران امتیازات اقتصادی مختلفی اعم از امضای توافقنامه‌ها و همکاری‌های مشترک اقتصادی به‌دنبال داشته باشد. قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال-جنوب یک ظرفیت اقتصادی ویژه برای ایران به‌شمار می‌رود و باتوجه به تمایل کشورهای همسایه برای استفاده از بنادر شمالی ایران برای انتقال کالا، باید از ظرفیت این بنادر در راستای رونق اقتصادی بهره‌مند شویم. باتوجه به موارد یادشده، روز ملی خزر بهانه‌ای است تا با مرور فرصت‌ها و کاستی‌ها بر این ظرفیت مهم توسعه‌ای تاکید کنیم. بدون شک بهبود تراز تجاری در دریای خزر به نفع ایران است و باید از این مزیت بهره برد.