آفات کشاورزی در دام نانو
سمیه نظری-پژوهشگر عرصه نانوفناوری
برنج از مهمترین گیاهان زراعی دنیا است که در تامین غذای مردم و امنیت غذایی کشور نقش اساسی دارد. متاسفانه تنشهای زیستی گوناگون زنده و غیرزنده، میزان رشد این گیاه را تحتتاثیر قرار دادهاند و بهعنوان عامل تهدیدکننده در رشد این گیاه بهشمار میروند. گفتنی است، بیماری بلاست برنج که توسط قارچی با نام علمی « Magnaprthe oryzae » ایجاد میشود، از مهمترین و مخربترین بیماریهای قارچی در طول دوره رشد این گیاه است که تاثیر منفی قابلتوجهی روی تولید برنج در جهان دارد. از طرفی، آلودگیهای زیستمحیطی ناشی از مصرف بیرویه سموم شیمیایی برای کنترل بیماری و از بین بردن نژادهای مقاوم به قارچکشها روزبهروز در حال افزایش است که در نهایت منجر به کاهش طول عمر مفید بسیاری از آفتکشها و قارچکشها میشود.محققان نشان دادند که با استفاده از نانوذرات میتوان میزان مصرف علفکشها و آفتکشها را در زمینهای کشاورزی کشت برنج کاهش داد و با این کار، هم هزینه کشاورز کاهش مییابد و هم اثرات منفی زیستمحیطی این مواد شیمیایی بهحداقل میرسد. در این رابطه، پژوهشی با عنوان «بررسی کارآیی نانو نقره بیولوژیک برای تولید نشای سالم در خزانه برنج بهمنظور کنترل بیماری بلاست» با حمایت بنیاد علم ایران بهعنوان یک راهکار سالم و جدید برای کاهش شدت بیماری و بهطبع افزایش کمی و کیفی محصول است.
بیماری بلاست شیوع بالایی در زمینهای شالی دارد و در صورت پیشرفت، موجب از بین رفتن حجم زیادی از محصولات شالیکاران میشود. شاید در برخی از سالها بهدلیل نامساعد بودن آبوهوا برای قارچها این بیماری شیوع پیدا نکند، اما همواره بهعنوان یک دغدغه مهم شناخته میشود. نشانه اصلی شیوع این قارچها در شالیزارها لکههای تیرهای است که روی گیاه پدیدار میشوند که در این شرایط معمولا کشاورزان از قارچکش استفاده میکنند.خاصیت این قارچ و بیماری آن، این است که بهشدت میتواند تغییر ماهیت بدهد و خود را با شرایط وفق دهد و حتی با تولید بذرهای مقاوم به این قارچها، پس از مدتی دوباره رشد میکنند و در نهایت، موجب شیوع بیماری بلاست میشوند. در واقع، از آنجایی که این نوع قارچها تنوعپذیری بالایی دارند، گیاهان مقاوم به این قارچ هم ممکن است بعد از مدتها مقاومت خود را از دست بدهند. بههمیندلیل، برای از بین بردن آنها نیازمند فناوریهای جدید برای ایجاد آفتهایی هستیم که به خاک و محیطزیست آسیب کمتری میرسانند.
معمولا از قارچکشهایی استفاده میکنند که هم برای سلامت کشاورزان مضر است و هم سلامت خاک را بهخطر میاندازد، هرچند قارچکشهای جدید، دارای خاصیت بیولوژیکی مفیدتری هستند، اما همچنان معایب و آثار زیستمحیطی زیادی دارند. بنابراین، نیازمند به محصولی هستیم که یا جایگزین شود یا تکمیلکننده آن باشد و مخاطرات محیطزیستی کمتری داشته باشد.باتوجه به کاربردهای نانو در علم پزشکی تلاش کردیم در دنیای گیاهپزشکی هم از این فناوری استفاده کنیم، تا بتوانیم محصولات سالمتری را از زمین برداشت کنیم. روش سنتز برای تولید این نانوذره نقره که داخل آن از قارچ هم استفاده شده، از پیچیدگی کمتری برخوردار است و هزینه کمتری را میطلبد.در نهایت، پس از تولید ۵ نوع نانوذره با این نوع قارچ و با غلظتهای مختلف، آزمایشها در محیط آزمایشگاهی و ایزوله بهخوبی واکنش نشان داد و موجب از بین رفتن ۱۰۰ درصدی این نوع از قارچها شد، اما در نهایت خروجی باید در مزرعه خودش را نشان دهد و در حال انجام آزمایشهایی در محیط گلخانه و مزرعه نیز هستیم.در کل، افزایش تقاضای جهانی غذا و خطرات مربوط به تغییرات آبوهوایی و مواد شیمیایی زراعی نیازمند شیوههای کشاورزی جدید و پایدار برای بهبود عملکرد و کیفیت محصول است. استراتژیهای مختلف با استفاده از فناوری نانو بهطورگستردهای برای ارائه راهحلها مورد بررسی قرار گرفته است. فناوری نانو کاربردهای زیادی در تمام مراحل تولید، پردازش، ذخیرهسازی، بستهبندی و حملونقل محصولات کشاورزی دارد. فناوری نانو کشاورزی و صنایعغذایی را با تکنیکهای جدیدی مانند: تکنیکهای دقیق کشاورزی، افزایش توانایی گیاهان در جذب مواد مغذی، تشخیص و کنترل بیماریها و تحمل فشارهای محیطی متحول خواهد کرد.تلاش برای بکارگیری فناوری نانو در کشاورزی با درک فزایندهای آغاز شد که فناوریهای کشاورزی معمولی نه قادر به افزایش بهرهوری خواهند بود و نه میتوانند اکوسیستمهای آسیبدیده از فناوریهای موجود را بهحالت اولیه خود بازگردانند. فناوری نانو در کشاورزی در ۲ دهه گذشته با منابع مالی فراوان شتاب گرفته، اما سرعت توسعه بسیار اندک است.