عملکرد اقتصادی، بحران ‌ های مالی، بهره بالای تسهیلات بانکی و محدودیت در مبادلات ارزی همگی عواملی هستند که کشور را با چالش ‌ های مهم اشتغال رو به ‌ رو کرده ‌ اند. جهش تولید به ‌ عنوان راهی برای ایجاد اشتغال و جذب نیروی کار متخصص یکی از راهکارهایی است که می ‌ تواند در کاهش اشتغال افراد در مشاغل کاذب موثر باشد.

شغل کاذب در واقع نوعی از بیکاری است که در آن افراد به ‌ دلیل بالا بودن نرخ بیکاری در جامعه، امکان اشتغال در موقعیت متناسب با حرفه یا تحصیلات خود را ندارند یا باوجود دارا بودن مدارک تحصیلی و آکادمیک، از مهارت لازم برای جذب به ‌ عنوان نیروی متخصص در پست ‌ های کلیدی سازمان ‌ ها برخوردار نیستند.

در واقع نبود تناسب بین ویژگی ‌ های مهارتی و تحصیلی افراد و فعالیتی که به ‌ عنوان شغل کاذب انجام می ‌ دهند، زمینه ‌ ساز مشکلات اجتماعی-اقتصادی نگران ‌ کننده ‌ ای در جامعه شده است. از این جمله می ‌ توان به کاهش تمایل افراد جامعه به ارتقای سطح تحصیلی و مهارتی به ‌ دلیل احتمال ضعیف اشتغال در جایگاه مناسب اشاره کرد.

میزان اشتغال کاذب در کشور

هر سال در کشور آمارهایی مبنی بر میزان اشتغال افراد توسط سازمان آمار ارائه می ‌ شود و براساس آن، نرخ بیکاری اعلام و با دوره مشابه قبل مقایسه می ‌ شود. باتوجه به غیررسمی بودن مشاغل کاذب امکان ارائه آمار دقیق از افرادی که در این کسب ‌ وکارها فعالیت می ‌ کنند وجود ندارد، اما براساس داده ‌ های ارائه ‌ شده از مرکز پژوهش ‌ های مجلس شورای اسلامی حدود ۶۰ درصد کل اشتغال کشور را مشاغل غیررسمی تشکیل می ‌ دهند که در برخی از استان ‌ ها نسبت این شاخص از کل اشتغال بیش از ۷۰ درصد اعلام شده است. یکی از چالش ‌ های بزرگی که بازار کار ایران با آن مواجه است، نبود توازن در میزان اشتغال در استان ‌ های مختلف است و تفاوت در نرخ بیکاری بین استان ‌ ها به ‌ دلیل تفاوت در بیکاری جوانان و زنان است.

معایب فعالیت در مشاغل کاذب

افزایش مشاغل کاذب به ‌ دلیل کاهش میزان تولید داخلی و افزایش میزان واردات، کاهش رونق اقتصادی را در پی دارد. مشاغل کاذب تحت نظارت هیچ نهادی نیستند؛ از این رو دولت به ‌ دلیل دسترسی نداشتن به اطلاعات این نوع مشاغل امکان برنامه ‌ ریزی و ارائه اطلاعات صحیح از نرخ بیکاری و رونق اقتصادی و آمارهایی از این قبیل را نخواهد داشت. تاثیر روانی فعالیت برخی از مشاغل کاذب مانند فالگیری، واسطه ‌ گری، دستفروشی و... و نیز عدم رضایت و بی ‌ انگیزگی افراد در انجام این نوع مشاغل، می ‌ تواند سلامت روان افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.

مشاغل کاذب از دیدگاه قانون در دسته مشاغل غیررسمی قرار می ‌ گیرند و قابل ردیابی نیستند. این مشاغل ازسوی دولت و هیچ سازمانی مورد حمایت قرار نمی ‌ گیرد.

افراد شاغل در این دسته از مشاغل از حمایت ‌ های بیمه ‌ ای و مستمری بازنشستگی یا ازکارافتاردگی برخوردار نیستند. در نقطه مقابل به ‌ دلیل غیررسمی بودن، فعالان این مشاغل مالیات نمی ‌ پردازند و از طرفی از امکانات عمومی دولتی استفاده می ‌ کنند که این امر به کاهش بودجه دولت برای توسعه و سطح رفاه جامعه منجر می ‌ شود.

راهکارهای مقابله با مشاغل کاذب

متخصصان حوزه اقتصاد، همواره به ‌ دنبال راهکارهایی برای کاهش اشتغال افراد در مشاغل کاذب بوده ‌ و پیشنهادهایی به شرح زیر ارائه کرده ‌ اند:

- برنامه ‌ ریزی در جهت اشتغالزایی همسو با نیاز؛ در این شرایط با انجام نیازسنجی ‌ هایی در جامعه و تحلیل آنها، باید برای انجام آموزش ‌ های مناسب در مراکز آموزشی اقدام شود.

- اضافه کردن رشته ‌ های تحصیلی جدید در دانشگاه یا تاسیس دانشگاه ‌ های کارآفرینی می ‌ تواند اقدامات موثری در این زمینه باشد؛ در غیر این صورت صرف هزینه برای آموزش افرادی که تخصص آنها موردنیاز جامعه نیست موجب هدررفت منابع مالی و اشتغال افراد در مشاغل غیرتخصصی آنها می ‌ شود.

- کنترل تورم و در پی آن کنترل فقر و جلوگیری از مهاجرت افراد از روستا به شهر یا از شهرهای کوچک ‌ تر به کلانشهرها، به امید کسب فرصت ‌ های شغلی و نیز فراهم آوردن امکانات رفاهی در شهرهای کوچک ‌ تر از دیگر پارامترهای جلوگیری از اشتغال اشخاص به مشاغل کاذب برای رفع نیازهای معیشتی آنها است.

- تعیین بودجه ‌ ها و تسهیلات و فراهم آوردن شرایط برای سرمایه ‌ گذاران بخش خصوصی، علاوه بر قدرت دادن به کسب ‌ وکارهای نوپا، تشویق سرمایه ‌ گذاران دیگر برای فراهم آوردن زمینه ‌ های تولیدی در بخش ‌ های گوناگون را در پی خواهد داش ت.

- تسهیل فرآیند صدور مجوزها و موافقتنامه ‌ ها و از میان برداشتن موانع برای کارآفرینان نیز از اقدامات شایسته برای کمک به ایجاد فرصت ‌ های شغلی مناسب و کاهش روی آوردن افراد به مشاغل کاذب خواهد بود.

جهش تولید به چه معناست؟

ایجاد فرآیند جهش در تولید و اقتصاد، سوابق و تجربیات موفق و گاهی ناموفقی در کشورهای تازه ‌ صنعتی ‌ شده در دنیا دارد. کشورهایی همچون آلمان، ژاپن، کره جنوبی و چین، موفقیت چشمگیری در اجرای طرح جهش در تولید کسب کرده و در بسیاری از حوزه ‌ های صنعتی، فاصله خود را با کشورهای پیشرو کاهش داده و در برخی موارد نیز، به سرآمد تکنولوژی و صادرکننده علم و صنعت مبدل شده ‌ اند.

گرچه تعریف واحدی نمی ‌ توان برای مفهوم «جهش تولید» ارائه کرد، اما عباراتی همچون تلاش برای دستیابی به پیشرفت ‌ ها و تکنولوژی ‌ های کشورهای پیشرفته در جهان، نوآوری در صنعت و یافتن مسیرهایی برای دستیابی به تولیدات باکیفیت با بازدهی بالاتر با هزینه کمتر و تلاش برای دستیابی به جایگاه ‌ های مرتفع علمی، فناوری و صنعت در بین کشورهای جهان را می ‌ توان تعاریفی قابل ‌ قبول از این مفهوم معرفی کرد.

جهش تولید در آلمان

رشد سریع اقتصاد در آلمان غربی پس از جنگ جهانی دوم، جایگاهی ویژه در حافظه عمومی مردم این کشور دارد که باعث شد این کشور هویت سیاسی و فرهنگی چشمگیری را به ‌ دست آورد. بورسیه ‌ های تحصیلی از ریشه ‌ های این رونق اقتصادی بود و در پی آن تجارت بین ‌ الملل و معرفی اقتصاد و تولیدات آلمان به کشورهای دیگر جهان باعث کنترل دولت آلمان بر اقتصاد این کشور شد.

جهش تولید در چین

چین پیشرو و رکورددار میزان تولید محصولات در جهان است و فصل جدیدی از جهش تولید را در تاریخ اقتصاد بشر رقم زده است. اصلاحات اقتصادی و بنیان ‌ گذاری تجارت جدید چین از سال ۱۹۵۷ آغاز شده و این کشور با اجرای سیاست ‌ های خاص و تدابیر ویژه ‌ ای سیاست ‌ های اقتصادی پیشین را که منجر به اقتصاد ضعیف و ناکارآمد برای این کشور شده بود متحول کرد.

این کشور با ورود به بازارهای بین ‌ المللی و جذب سرمایه ‌ گذاران خارجی، در زمینه ‌ های صنعتی و کشاورزی با رشد فزاینده اقتصادی به ‌ سرعت به بازار رقابت بین ‌ الملل وارد و به یکی از قدرتمندترین اقتصادهای جهان مبدل شده است.

راهکارهایی در حمایت از جهش تولید در ایران

اجرای سیاست ‌ های وابسته به جهش تولید باعث افزایش رونق تولیدات داخل و در پی آن امکان انجام صادرات و کاهش وابستگی کشور به فروش نفت خواهد شد که در نهایت افزایش قدرت اقتصاد ملی را به ‌ دنبال دارد. از سوی دیگر با وارد شدن شرکت ‌ های خصوصی در بخش تولید و درآمدزایی، اقتصاد کشور از حالت دولتی به خصوصی سوق می ‌ یابد و همه در رونق اقتصاد سهم خواهند داشت. در این حالت و با اصلاح زیرساخت ‌ های اولیه نیاز به اصلاح نظام مالیاتی و صدور قوانین مالیاتی جدید در حمایت از تولید در دستورکار قرار خواهد گرفت. با حذف معافیت ‌ های مالیاتی غیرضروری، در حمایت از تولیدات ملی، کاهش نرخ مالیات بر درآمد شرکت ‌ های تولیدکننده داخلی وضع خواهد شد. اصلاح سیستم ‌ های بانکی از موارد دیگری است که می ‌ تواند راه کشور را در قدم گذاشتن در مسیر جهش تولید هموار کند. این کار با تغییر در نرخ سودهای بانکی و منطقی کردن آن متناسب با وضعیت داخل کشور انجام خواهد شد.

در نهایت با تسهیل انجام فعالیت ‌ های تولیدی، کسب ‌ وکار و تولید داخل افزایش می ‌ یابد که این امر در کاهش نرخ بیکاری و اشتغال افراد به شغل ‌ های رسمی به ‌ جای پرداختن به مشاغل کاذب موثر خواهد بود و در نهایت حمایت از تولیدات داخلی و اشتغال افراد، به کاهش میزان قاچاق و فساد اقتصادی منجر خواهد شد.

سخن پایانی

اشتغال و افزایش فرصت ‌ های شغلی، هدف اصلی جهش تولید در کشور ماست. طرح ‌ ریزی استراتژی جهش تولید با حمایت ‌ های دولتی و زمینه ‌ سازی ‌ های سازمانی در کنار برنامه ‌ ریزی ‌ های دقیق به ‌ منظور افزایش مهارت و دانش موثر افراد جامعه، از الزامات افزایش فرصت ‌ های شغلی برای افراد متخصص یا دارای مهارت است که این امر به حداقل رساندن اشتغال افراد در شغل ‌ های کاذب را نیز به ‌ دنبال خواهد داشت.

برنامه ‌ ریزی برای اجرای پروژه ‌ های سودآور و جذب سرمایه ‌ گذاران در حوزه ‌ های کشاورزی، صنعتی و گردشگری در سراسر کشور باتوجه به پراکندگی جمعیت که منجر به افزایش درآمد ملی می ‌ شود و سرلوحه قرار دادن کشور ‌ هایی که پیش از کشور ما قدم در این مسیر گذاشته ‌ اند می ‌ تواند این فرآیند را تسهیل کند.

از نظر فرهنگی نیز، ترغیب افراد به شرکت در دوره ‌ های آموزش ‌ کاربردی و فرهنگ ‌ سازی برای احساس مسئولیت افراد در قبال جامعه با پرداخت مالیات و تشریح معایب کار در مشاغل کاذب بر ترغیب افراد به انجام شغل ‌ های رسمی تاثیر مثبت خواهد داشت.