در بهترین حالت این گروه قادر به خرید برنج خارجی هستند که متاسفانه گاهی این برنج حتی در شهرهای شمالی، در کیسه‌های برنج ایرانی فروخته می‌شوند. برخی نیز به‌علت گرانی برنج ایرانی، مشتری پروپا قرص برنج‌های خارجی شده‌اند؛ محبوبیتی که از سر ناچاری شکل گرفته و برای امسال و پارسال هم نیست! آن روی سکه اما برنجکاران هستند. بازار برنج ایرانی در رکود است، تقاضا برای خرید ارقام بومی کم شده و برنج‌های ارقام پرمحصول روی دست کشاورزان مانده است. در این میان برخی از کشاورزان یا واسطه‌ها به‌ امید تکرار گرانی‌های سال گذشته دست به دپو محصول در کارخانه‌های شالیکوبی زده‌اند. در پی وقوع این اتفاقات در بازار برنج برای نمونه در حال‌ حاضر نرخ برنج طارم ممتاز گلستان به کیلویی بیش از ۱۴۰ هزار تومان رسیده است. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت بازار برنج پرداخته است.

دست شهروندان به برنج نمی‌رسد

این روزها نرخ برنج روی موج گرانی سوار شده و حسابی در بازار می‌تازد. دیگر بسیاری از قشر متوسط جامعه توانایی خرید برنج ایرانی را ندارند. سکوت مرگباری بسیاری از بازارها را فرا گرفته که کارشناسان مهم‌ترین دلیل آن را کاهش قدرت خرید مردم و افزایش قیمت‌ها می‌دانند. سهم خوراکی در سبد خرید مردم نسبت به گذشته کاهش چشمگیری داشته و عمده درآمد خانواده‌ها در بخش تامین مسکن بلعیده می‌شود. از سوی دیگر تکرار داستان نابسامانی در بازار برنج باعث شده دلالان از این آب گل‌آلود ماهی بگیرند؛ هرچند این بار برنجکاران نیز پا به عرصه گذاشتند و از عرضه محصول به امید گرانی اجتناب می‌کنند. ظاهرا نابسامانی بازار برنج برای خیلی از افراد سود دارد. عده‌ای از فعالان این حوزه بر این عقیده‌اند که واردات بی‌رویه عامل اصلی گرانی برنج ایرانی است، این در حالی است که براساس شنیده‌ها بیشترین آمار واردات برنج مربوط به استان‌های شمالی که تولیدکننده اصلی برنج در کشور هستند، است. حال سوال این است که چرا در استان‌هایی که نرخ برنج ایرانی مناسب و عرضه آن فراوان است واردات صورت می‌گیرد؟ نکته مهم‌تر اینکه به‌‌نظر می‌رسد مسئولان نیز تاکنون برای جلوگیری از واردات برنج به استان‌های شمالی هیچ اقدامی نکرده‌اند.

چراغ شالیکوبی‌ها خاموش می‌شود

سیدعلی طاهری، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل با اشاره به وضعیت بد کارخانجات برنج به صمت گفت: رکود بازار برنج و ثبات نداشتن قیمت‌ها موجب شده حجم زیادی از محصول کشاورزان در انبارها باقی بماند و این مسئله سبب جولان دلالان برای خرید برنج با نرخ ناچیز از کشاورزان شده است. روزانه بیش از ۲۰ کشاورز برای فروش برنج‌های خود اقدام می‌کنند اما بازار کاملا راکد است.

کارخانه‌های برنج در وضعیت بسیار بدی قرار دارند و به سمت ورشکستگی می‌روند. در حال ‌حاضر بیش از ۸۰ درصد تولیدات امسال در انبارها باقی مانده
است. وی ضمن اعلام نرخ برنج در استان‌های شمالی اظهار کرد: در دو هفته اخیر نرخ برنج کیفی کشت اول تا مرز ۷۵ هزار تومان کاهش یافت، اما خلاف برخی اظهار‌نظرها مبنی بر اینکه برنج در اختیار کشاورزان نیست و سودش را دلالان می‌برند، اکنون برنج‌های موجود در انبارهای کارخانه‌ها متعلق به کشاورزان و آماده عرضه است، اما تقاضا به صفر رسیده است. این در حالی است که میزان تولید برنج در سال جاری حدود ۲۰۰ هزار تن افزایش داشته است.

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل با بیان اینکه ورود برنج‌های خارجی یکی از دلایل کاهش نرخ برنج‌های ایرانی است، بیان کرد: مصرف سرانه برنج در ایران بین ۳۶ تا ۴۰ کیلوگرم است؛ یعنی مصرف سالانه برنج در کشور حدود ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن است که حدود ۲ میلیون تا ۲ میلیون و ۲۰۰ تن آن در کشور تولید می‌شود و دولت کسری آن را با واردات تامین می‌کند.

واردات با تولید داخل چه کرد؟

طاهری با اشاره به تاثیر واردات بر بازار برنج اظهار کرد: هرچند عرضه و تقاضا در تنظیم بازار بسیار دارای اهمیت است، اما دلیل اصلی گرانی برنج، واردات بی‌رویه است؛ واردات به ۳ استان شمالی کشور که دیگر امری عجیب است. در حال ‌حاضر بیشترین حواله واردات برنج مربوط به استان‌های شمالی به‌ویژه مازندران است که این برنج‌ها متاسفانه در بسته‌بندی برنج ایرانی به فروش می‌رسند. متاسفانه روزانه حدود ۱۰۰ تن برنج خارجی در حدود ۱۰ کامیون فقط وارد شهر بابل می‌شود تا بخشی از آن در فروشگاه‌های تعاونی مصرف توزیع شود. به‌نظر می‌رسد این برنج‌های خارجی با برنج‌های ایرانی مخلوط و بعد به بازار شهرهای مختلف فرستاده می‌شوند، این در حالی است که تنها حدود ۱۰ درصد جمعیت استان‌های شمالی برنج خارجی مصرف می‌کنند. آیا ورود برنج‌های خارجی به مرکز تولید برنج هدفی جز ضربه زدن به تولید داخل دارد؟ ما مدت‌هاست که ممنوعیت واردات برنج به استان‌های شمالی کشور را پیگیری می‌کنیم، اما مشکل حل نمی‌شود. وی با تاکید بر مصرف کم برنج خارجی در استان‌های شمالی گفت: روستاییان به‌هیچ عنوان از برنج خارجی استفاده نمی‌کنند و شهری‌ها نیز ممکن است حدود ۱۰ درصدشان از برنج خارجی استفاده کنند. مصرف برنج خارجی به حدی در استان‌های شمالی کم است که در حال‌ حاضر برای ۲ سال ذخیره برنج خارجی در این استان‌ها موجود است.

تخلیط برنج برای سود بیشتر

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل با بیان اینکه شهرستان بابل رتبه اول تولید برنج در استان مازندران را دارد، افزود: برخی از دلالان و سودجویان با تخلیط برنج خارجی با ارقام بومی نه‌تنها باعث پایین آمدن کیفیت و نزول برند داخلی می‌شوند، بلکه سبب‌ساز نارضایتی مصرف‌کنندگان و از دست رفتن اعتمادشان به بازار شده‌اند. متاسفانه اخیرا بزرگ‌ترین مرکز تخلیط برنج کشور در مازندران شناسایی شده است. پدیده تخلیط در پستوی خانه‌ها انجام می‌شود؛ در نتیجه تولیدکننده و مصرف‌کننده زیان می‌بینند و این دلال‌ها هستند که سود مالی زیادی به جیب می‌زنند، زیرا مشتری کالا را به اسم برنج ایرانی می‌خرد اما حداقل ۵۰ درصد آن برنج خارجی است. طاهری در ادامه اظهار کرد: در حال ‌حاضر تعداد زیادی انبار و مرکز سورتینگ برنج در مناطق روستایی دوردست در شهرستان وجود دارد که کار بسته‌بندی و عرضه برنج‌های خارجی با برند برنج مرغوب و داخلی را انجام می‌دهند که باید جلوی آن را گرفت.

راهکار چیست؟

رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل در بیان راهکاری برای حل مشکلات بازار برنج گفت: در حال ‌حاضر اگر ممنوعیت واردات برنج نیز برقرار شود، مشکلی حل نمی‌شود. خرید تضمینی دولت با نرخ و کارشناسی مناسب ازسوی وزارت جهاد کشاورزی بهترین راه نجات کشاورزان است.

نقش کشاورزان در گرانی برنج

جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج با اشاره به کاهش خریدوفروش برنج به صمت گفت: اکثر برنجکاران محصولات خود را به بازار عرضه نکردند و منتظر بالا رفتن بیشتر قیمت‌ها هستند. کشاورزان معتقدند در سال گذشته ضرر کردند و در نتیجه از فروش محصول اجتناب می‌کردند تا آن را گران‌تر بفروشند. وی با اشاره به نارضایتی کشاورزان از سود در نظر گرفته‌شده برای آنها، بیان کرد: کشاورزان معتقدند سود فروش برنج برای آنها باید ۵۰ درصد باشد و با سود ۲۰ درصد موافق نیستند اما دولت تعیین سود زیاد برای کشاورزان برنج را به ضرر مصرف‌کنندگان می‌داند. از طرفی هم کشاورز می‌بیند بیشترین سود به دلال و واسطه می‌رسد؛ در نتیجه برنج خود را در شالیکوبی‌ها نگه می‌دارد و از فروش آن خودداری می‌کند تا در آبان و آذر محصول خود را به نرخ بالاتر بفروشد. نگه‌ داشتن برنج به دلال اجازه می‌دهد بر نرخ برنج بیفزاید و دود این مسئله تنها به چشم مصرف‌کننده می‌رود. همچنین باوجود فراوانی برنج ایرانی و خارجی در بازار، برخی فروشندگان سودجو با مخلوط کردن این دو برنج، آن را با قیمت‌هایی بالاتر از نرخ حقیقی می‌فروشند و از سوی دیگر، خرده برنج نیز افزایش می‌یابد که به ضرر مصرف‌کنندگان است. دبیر انجمن برنج با اشاره به وضعیت بد برنجکاران گفت: برخی امیدوارند خرید تضمینی ازسوی دولت انجام شود اما هنوز مشخص نیست این خواسته محقق می‌شود یا خیر.

ضرورت خرید تضمینی برنج

شایق درباره سیاست خرید تضمینی برنج گفت: در سیاست خرید تضمینی برنج، اگر کشاورز قادر به فروش کامل محصول خود نباشد، سازمان تعاون روستایی اقدام به خرید محصول از او می‌کند. پیش از این کمتر کشاورزی پیدا می‌شد که برنج خود را به سازمان تعاون روستایی بفروشد. با این وجود، وقتی سازمان تعاون روستایی آمار فروش را کاهشی اعلام می‌کرد، وزارت جهاد از نتیجه عملکرد راضی‌تر و به این معنا بود که کشاورز توانسته بیشتر محصول خود را در بازار بفروشد. از سوی دیگر، خریدار می‌دانست قادر به خرید محصول با نرخ پایین‌تر از عرف بازار نیست، زیرا در هر صورت محصول روی دست کشاورز نمی‌ماند. برنج کالایی است که در سفره ایرانیان نقش موثری دارد، اما اکنون برای برخی تبدیل به ابزاری برای سودآوری شده است. با اندکی بررسی‌ مشخص می‌شود کنترل بازار برنج از دست دولت خارج شده است. مردم علاقه به خرید برنج ایرانی دارند، زیرا ذائقه آنها به برنج ایرانی عادت کرده، اما قیمت‌های سربه‌فلک‌کشیده خرید این کالا را برای شهروندان سخت کرده است.

وی با اشاره به افزایش ۲۰ درصدی تولید برنج داخلی اظهار کرد: امسال باتوجه به مناسب بودن وضعیت تولید در مجموع ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن برنج در کشور تولید شده است. شرایط مناسب بارش در استان‌های شمالی، تامین آب موردنیاز برنج و تمایل کشاورزان به‌دلیل گرانی محصول به کشت دوم منجر به افزایش تولید محصول شده است.

تخلیط برنج و گرانی

دبیر انجمن برنج با اشاره به افزایش فروش برنج‌های تخلیط اظهار کرد: متاسفانه در بعضی مغازه‌ها برنج پاکستانی را با برنج ایرانی مخلوط می‌کنند و به فروش می‌رسانند که این امر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در نرخ برنج تاثیر می‌گذارد.

سخن پایانی

مدت‌هاست که گرانی در بازار برنج جا خوش کرده و خبری از ارزانی نیست؛ هرچند این روزها دیگر شنیدن خبر گرانی کالاها و اقلام خوراکی و غیرخوراکی عجیب نیست. از سوی دیگر بنا به گفته فعالان این حوزه برنج‌ها روی دست تولیدکنندگان مانده و متقاضی برای آن وجود ندارد. در این بین برخی از شهروندان از روی ناچاری به مصرف برنج خارجی روی آورند تا سفره خانوار از برنج بی‌نصیب نماند. از سوی دیگر شنیده‌ها حاکی از آن است که برخی از افراد برای کسب سود بیشتر کیسه‌های برنج ایرانی را از برنج‌های خارجی وارداتی پر می‌کنند. در همین راستا برخی از اخبار منتشرشده در خبرگزاری‌ها از ورود روزانه بیش از ۱۰ کامیون برنج خارجی تنها به شهر بابل خبر می‌دهند. مقصد این برنج‌ها هم مشخص است؛ انبارهای نگهداری برنج ایرانی که قرار است در آن برنج‌های خارجی و ایرانی مخلوط یا برنج خارجی به‌تنهایی در کیسه‌های برنج ایرانی بسته‌بندی و روانه بازار عرضه شوند.

نکته جالب‌تر اینکه تقریبا همه، جز آنها که خود را به نشنیدن می‌زنند از این اتفاق خبر دارند اما جلوی این روند گرفته نمی‌شود و برنج‌های خارجی در کیسه‌های برنج ایرانی فروخته می‌شود. شاید فروش برنج‌های خارجی به اسم محصول ایرانی در کنار خاموش شدن چراغ کارخانه‌های برنج تلخ‌ترین نکته این گزارش باشد.