فرهنگ‌سازی، نخستین گام در مسیر هوشمندسازی
عصر حاضر یکی از ابزارهای مهم در افزایش بهره‌وری بخش صنعت، کشاورزی و معدن استفاده از دستگاه‌های هوشمند و سامانه‌های مانیتورینگ در راستای افزایش راندمان عملکرد و بهینه‌سازی فعالیت‌های اجرایی است. در بخش معدن از سال‌های گذشته استفاده از فناوری‌های نوین و همچنین هوشمندسازی روند فعالیت‌های معدنی ازجمله اکتشاف، استخراج، بارگیری و ترابری، دستگاه‌های ایمنی و... عملیاتی و اجرایی شده است. با توجه به اینکه بهره‌بردن از دستگاه‌های هوشمند موجب افزایش راندمان فعالیت‌های معدنی و متناظر با آن کاهش صدمات و آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های معدنی خواهد شد. بنابراین استفاده از سامانه‌های هوشمند و تجهیز معادن به ابزار و تجهیزات هوشمند باید جزو اولویت‌های فعالیت‌های معدنی قرار گیرد. به مناسبت روز صنعت و معدن و پایان دهه تولید و تجارت، در گزارش زیر نگاهی دارد به چالش‌های هوشمندسازی در معدن و تصمیمات جدید دولت در حمایت از این فرآیند.
موانع هوشمندسازی صنایع و معادن
کارشناس و عضو پیشین کمیسیون صنایع و معادن مجلس مهم‌ترین مانع پیشرفت صنایع و معادن کشور را قطع ارتباط ما با کشورهای دیگر دنیا معرفی کرد. سعید باستانی در گفت‌وگو با با اشاره به شکل‌گیری و گسترش انقلاب‌های صنعتی در جهان گفت: در تمام این سال‌ها باید از روابط استفاده می‌کردیم تا مجبور به تجربه دوباره راه‌های پیموده شده دیگران نشویم. در این صورت می‌توانستیم سرعت تحولات را در کشور افزایش دهیم. وی با تاکید بر جذب سرمایه گفت: باید در زمینه‌های گوناگون سرمایه‌گذاری‌هایی پایدار و مانا انجام شود تا علم، دانش فنی، تکنولوژی و فناوری نیز وارد کشور شده و بتوان بااستفاده از تکنولوژی روز به توسعه حوزه معدن پرداخت. البته این مهم با توجه به گستردگی ذخایر معدنی ایران به سرمایه‌گذاری‌های عظیمی نیاز دارد و به همین دلیل تاکنون در اجرای آن چندان موفق نبوده‌ایم.
دستورالعمل‌های دست‌وپاگیر
باستانی افزود: یکی از این موانع مربوط به برخی قوانین و دستورالعمل‌های رایج در کشور است. قوانین مضر و دستورالعمل‌های دست‌وپاگیر همواره جلوی پیشرفت را گرفته و در این مورد هم موانعی ایجاد کرده است که اجازه نمی‌دهد فناوری‌های همگرا مورد استفاده قرار گیرد یا در محیط کسب‌وکار ساری و جاری شود. به عنوان نمونه درحال‌حاضر می‌توانیم در مدیریت صنعت خودرو از هوش مصنوعی استفاده کنیم اما هنوز فرهنگ این تغییر و تحول جا نیفتاده است. به عبارت ساده‌تر از نظر فنی می‌توان مدیریت خودروساز‌ی‌ها را به جای افراد بر عهده هوش مصنوعی گذاشت. در این صورت شرایط به شکل قابل توجهی تغییر خواهد کرد. وی در تشریح مزایای استفاده از هوش مصنوعی افزود: در این صورت راه هرگونه اعمال نفوذ بسته می‌شود، زیرا هوش مصنوعی به این موضوع توجهی نمی‌کند که وزیر چه می‌خواهد یا نماینده مجلس چه نظری دارد. هوش مصنوعی بر اساس اطلاعات و داده‌ها، مسیر رشد صنعت را مشخص کرده و کارکنان را برای رسیدن به نتیجه مطلوب هدایت می‌کند. اما روشن است تا زمینه‌های فرهنگی چنین تحولی ایجاد نشده باشد، استفاده از آن نیز عملی و موثر نخواهد بود زیرا مدیری که حرف‌شنوی کافی نداشته باشد،
به سرعت برکنار می‌شود حتی اگر هوش مصنوعی باشد.
به گفته باستانی در مجموع نتوانسته‌ایم سه انقلاب بعدی یعنی انقلاب صنعتی، فناوری اطلاعات و فناوری‌های همگرا را در کشور پیاده‌سازی کنیم و این مشکل فعلا وجود دارد، اما چندان اعتقادی به این گفته ندارم که در انقلاب دوم مانده‌ایم.
میانبری برای رسیدن به قافله
باستانی در ادامه گفت: مسائل فرهنگی، اجتماعی، قانونی و عرفی از جمله موانعی است که پیش پای تحقق انقلاب پنجم وجود دارد و به نظر من تا زمانی که این موانع برطرف نشود، هیچ مسیر میانبری برای رسیدن به اهداف توسعه نیست. زیرا هوش مصنوعی در همین سطح موجود می‌نشیند و به این ترتیب نمی‌توان از ظرفیت‌های خاص آن استفاده بهینه کرد. وی افزود: در واقع وقتی دنبال پدیده‌ای مثل هوش مصنوعی یا کار از راه دور هستیم، باید ابتدا پیش نیاز‌ها و زیرساخت‌های آن را فراهم کنیم. اگر برای این مرحله توان و قدرت کافی نداشته باشیم، هوش مصنوعی هم روی همان ارکان ضعیف سوار می‌شود. این کارشناس تاکید کرد: این تغییرات درباره فعالیت‌هایی مانند معدن مشهودتر و کاربردی‌تر است. روشن است که دسترسی به نیروی انسانی ماهر و استفاده از نیروی متخصص در این حوزه به واسطه شرایط مکانی معدنکاری، دشوارتر از حوزه‌هایی است که در داخل شهرها قرار دارند. از آنجایی که این حوزه نیاز به متخصصانی دارد که بر مراحل گوناگون اکتشاف، استخراج بهره‌برداری و فرآوری نهایی نظارت داشته باشند، با فناوری نسل پنجم و امکان استفاده از هوش مصنوعی، کار از راه دور و ماشین‌لرنینگ و استفاده از منابع انسانی و نگهداری نیروی متخصص معدن تسهیل خواهد شد. به این ترتیب تحولات نسل پنجم معدنکاری را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و به سرعت جایگزین روش‌های فعلی می‌شود و معدنکاری را حرفه‌ای‌تر و با بازدهی بالاتر پیش خواهد برد.
تامین مالی هوشمندسازی
مدیرعامل صندوق حمایت از صنایع پیشرفته (صحا) اعلام‌کرد: این صندوق در سیاست‌های جدید وزارت صمت و هیات دولت، مسئولیت تامین مالی توسعه فناوری و هوشمندسازی در صنایع و معادن را بر عهده گرفته است. محسن نادری‌منش افزود: هوشمندسازی معادن جزو اولویت‌های این مجموعه است و باید تلاش کرد تا توسعه بخش صنایع معدنی از طریق افزایش بهره‌وری و کیفیت و استفاده از ابزارهای نوین اتفاق بیفتد. مدیرعامل صندوق حمایت از صنایع پیشرفته با بیان اینکه پیش فرض ما برای حضورمان در بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی حمایت از بنگاه‌های بخش خصوصی و تعاونی است، یادآور شد: مشتریان بخش‌های خصوصی و تعاونی می‌توانند بخش‌های دولتی باشند اما حمایت‌ها و ارائه خدمات صحا به گروه بنگاه‌های خصوصی و تعاونی تعلق می‌گیرد. وی با بیان اینکه دولت و مجلس اعتبارات خاصی برای هوشمندسازی معادن در نظر گرفته‌اند که در برنامه‌های کلیدی برنامه هفتم توسعه نیز پیش‌بینی شده، تاکید کرد: نوع خدمات و انتظارات‌مان به‌طور مستقیم در قالب ارائه تسهیلات و وام برای تحقیقات، فروش، صادرات و برنامه‌های توسعه‌ای و سرمایه در گردش و فاینانس داخلی است و همچنین خدمات بیمه‌ای نیز در دستور کار قرار دارد.
حمایت از سرمایه‌گذاری خطرپذیر
نادری‌منش با اشاره به انجام خدمات ضمانتنامه‌های انجام کار و تعهد پرداخت و موارد گمرکی، خاطرنشان کرد: صحا مزیت‌هایی نسبت به بانک‌ها دارد و آن اینکه سپرده اولیه نمی‌گیرد و نرخ‌های پایین‌تری دارد، چون طرح‌ها مورد بررسی فنی و اقتصادی قرار می‌گیرند و می‌توانیم بر این اساس مدیریت ریسک داشته باشیم. وی با اشاره به حمایت‌های غیرمستقیم چون سرمایه‌گذاری خطرپذیر و صندوق‌های فرابورسی تصریح کرد: حداقل دو صندوق فرابورسی داریم و یک صندوق هزار میلیاردی مخصوص هوشمندسازی معادن نیز در دست آماده‌سازی و تعیین تعداد شرکاست. مدیرعامل صندوق حمایت از صنایع پیشرفته با بیان اینکه به واسطه حضور ۲۰ ساله در عرصه صنعت اطلاعاتی از زنجیره‌های کشور در بنگاه‌های فناور داریم و بخشی از ایجاد زنجیره‌های تامین مالی صنایع پیشرفته را پیگیری می‌کنیم، گفت: در ابزارهای تامین ملی غیرمستقیم می‌توانیم از پارک‌های علم و فناوری و بازارهای فناوری حمایت کنیم اما باید ابزارهای آن براساس اطلاعات و سیاست‌ها در اختیارمان قرار گیرد.
سخن پایانی
با توجه به اینکه استفاده از هوشمندسازی در معادن نیازمند نیروی انسانی متخصص است این فرصت برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم است تا با آموزش‌های لازم بتوانند در زمینه پیاده‌سازی برنامه هوشمندسازی معادن نقش موثری داشته باشند که این موضوع تهدیدی برای جامعه کارگری و اپراتوری معادن محسوب می‌شود اما اگر این افراد تحت آموزش قرار گیرند، می‌توانند با کسب مهارت‌های جدید در سطوح مختلف تکنولوژی معدنی به‌کارگرفته شوند.
