رزی که در سایه بی‌توجهی می‌خشکد
گلخانه‌ها باعث رونق اقتصاد، تولید و اشتغال برای جوانان مناطق مختلف کشور می‌شوند، گلخانه‌داران با هزاران امید پا به این عرصه می‌گذارند اما با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
گلخانه‌ها باعث رونق اقتصاد، تولید و اشتغال برای جوانان مناطق مختلف کشور می‌شوند، گلخانه‌داران با هزاران امید پا به این عرصه می‌گذارند اما با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بی‌توجهی و سنگ‌اندازی مسئولان سبب شده است تا گلخانه‌ها نه‌تنها از تولید و رشد اقتصادی بهره نمی‌برند، بلکه این موانع و بی‌توجهی‌ها باعث تعطیلی آنها نیز خواهد شد. گلخانه‌هایی که در مناطق مختلف کشور از طرف جوانان تحصیلکرده ایجاد و راه‌اندازی می‌شود، در تلاطم مسائل اقتصادی گرفتار نامه‌نگاری‌های بی‌رویه اداری می‌شود، در حالی که باید در سال «رشد تولید و مهار تورم» این موانع از طرف مسئولان برداشته شود. صمت به‌مناسبت روز ملی گل و گیاه چالش‌های پیش‌روی گلخانه‌داران کشور را بررسی کرده است که در ادامه می‌آید.
هزینه‌ها به دلار، درآمد به ریال
در چند سال اخیر باتوجه به افزایش جمعیت و کمبود آب و زمین‌های قابل‌کشت در ایران، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در تولیدهای گلخانه‌ای صورت گرفته و عرضه بخشی از محصول‌ها خارج از فصل طبیعی آنها رایج شده است. در چارچوب سیاست‌های توسعه‌ای، برنامه‌ریزی مناسب‌تر در راستای تولید بهتر و بیشتر محصول‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است.
خسارت قطعی برق و گاز
رئیس انجمن گل رز ایران درباره وضعیت گلخانه‌های گل رز به صمت گفت: اکنون حدود ۷۰۰ هکتار گلخانه گل رز داریم و حدود ۳۰۰ هکتار هم کشت گل رز در فضای باز و گلخانه‌های نیمه‌سرد داریم. به‌طورکلی کمابیش حدود هزار هکتار گلخانه گل رز داریم.
مهدی سمنگانی با بیان اینکه گل رز از لحاظ ظرفیت فروش جزو معدودترین ارقام گل‌ها است که متاسفانه پرورش آن با چالش‌های فراوانی در کشور مواجه است، ادامه داد: تا ۳ سال گذشته درگیر کرونا بودیم و در این ایام بازار فروشی خوبی برای گل رز وجود نداشت و تولیدکنندگان محصول خود را دور می‌ریختند. متاسفانه هیچ حمایتی هم در این ایام از سوی دولت از تولیدکنندگان نشد. بعد از ایام کرونا هم با مشکل قطعی برق تابستان مواجه شدیم که حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد گلخانه‌داران برای قطع برق خسارت خوردند. سال گذشته هم با قطعی گاز مواجه شدیم که باعث مشکلاتی برای گلخانه‌داران شد.این تولیدکننده گل و گیاه خاطرنشان کرد: طی چند سال گذشته با افزایش نرخ ارز و به‌دنبال آن، افزایش نرخ نهاده‌ها هم مواجه شدیم. هیچ‌گونه حمایت عملیاتی هم در بخش گلخانه‌ها نه در بخش کود و نه در بخش سم انجام نمی‌گیرد. از این همه ارز دولتی هم که به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد، هیچ ارزی به بخش گلخانه‌ها اختصاص داده نشده است.
رئیس انجمن گل رز ایران با بیان اینکه گلخانه‌های گل، سالانه حدود ۲۰ هزار تن کود مصرف می‌کنند، تصریح کرد: گلخانه‌داران این حجم از کود را باید از بازار آزاد تهیه کنند، در حالی که به گندمکار کود یارانه‌ای اختصاص می‌یابد، اما به کشاورز گلخانه‌ای این کود اختصاص نمی‌یابد.
غفلت از ظرفیت ارزآوری
سمنگانی افزود: متاسفانه مسئولان هنوز این موضوع را درک نکرده‌اند که گلخانه یک محیط کنترل شده است که نیاز به منابعی پایدار همچون برق و گاز دارد، حتی در بسیاری از گلخانه‌ها آب را صنعتی حساب می‌کنند. ظرفیت گلخانه‌ها برای مسئولان کشاورزی هنوز جا نیفتاده، در حالی که ظرفیت گلخانه‌های ما بسیار بالا و برای کشور بسیار ارزآور است.
نبود پایانه صادراتی گل و گیاه
وی افزود: اکنون گل رز به کشورهایی همچون ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، عراق، عمان و دوبی صادر می‌شود و برای کشور ارزآوری دارد، اما یکی از مشکلات ما این است که هنوز پایانه صادراتی گل و گیاه نداریم، در حالی که در ایران باید حداقل ۳ یا ۴ پایانه صادراتی گل و گیاه وجود داشته باشد. بیشترین صادرات گل رز از مشهد انجام می‌شود که سال گذشته حدود ۷ میلیون دلار صادرات گل رز داشته است.
سود صادرات در جیب واسطه‌ها
رئیس انجمن گل رز ایران با انتقاد از اینکه صادرات گل رز بیشتر توسط واسطه‌های غیررسمی انجام می‌شود و سود ارزی حاصل از آن در جیب گلخانه‌دار نمی‌رود، بلکه عاید واسطه‌ها می‌شود، ادامه داد: گلخانه‌داران به دلار و یورو برای تولید محصول‌شان هزینه می‌کنند، در حالی که به ریال درآمد دارند. همین باعث شده است که تراز مالی آنها منفی شود. رتبه کشت‌های گلخانه‌ای به‌ویژه گل رز تقریبا منفی شده است و به‌همین‌دلیل دیگر کسی رغبت به راه‌اندازی گلخانه ندارد و گلخانه‌داران قبلی هم در حال ترک این کار هستند.
ظرفیت اشتغالزایی بالا
این تولیدکننده گل و گیاه بااشاره به ظرفیت بالای اشتغالزایی در گلخانه‌ها تاکید کرد: اگر دولت اولویت اشتغالزایی دارد، گلخانه‌ها از ظرفیت اشتغالزایی بسیار بالایی برخوردار هستند و برای حفظ اشتغال هم که شده، باید در حوزه کشاورزی موردحمایت قرار گیرند. سرمایه در گردشی به گلخانه‌ها در سال گذشته داده نشد و تعهداتی که دولت برای جبران خسارت‌های دوران کرونا به گلخانه‌داران داده بود، به‌صورت ریالی پرداخت نشد. همچنین، برای قطعی برق و گاز هم هیچ‌گونه خسارتی به گلخانه‌داران پرداخت نشده و این یعنی هیچ حمایتی از این بخش از سوی مسئولان انجام نشده است.
پر کردن خلأهای حمایتی
سمنگانی با بیان اینکه اگر قرار است این بخش کشاورزی، تولید، ارزآوری و اشتغال در این حوزه را حفظ کند، باید از آن حمایت شود، تصریح کرد: از حدود ۴ سال پیش که انجمن گل رز ایران تشکیل شد، همه خلأهای حمایتی را که در بخش حاکمیتی وجود داشت، با کمک بخش خصوصی جبران کردیم. به‌عنوان‌مثال، گلخانه‌داران در این انجمن به‌صورت تجمیعی کود و سم خریداری می‌کنند که در این صورت ۱۰ تا ۱۵ درصد تامین نهاده‌های آنها ارزان‌تر می‌شود. این موضوع باعث تنظیم بازار داخلی شد، اما برای ارزآوری خارجی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتری داریم که باید زیرساخت‌های آن در کشور فراهم شود.
عدم‌انسجام در برنامه‌ریزی کشت محصولات
مدیرعامل انجمن گلخانه‌داران و صادرات محصولات گلخانه‌ای کشور درباره وضعیت کنونی کشت گلخانه‌ای به صمت گفت: اکنون در کشاورزی گلخانه‌ای نیازمند یک طرح جامع کشت و کار هستیم که متاسفانه همتی برای ایجاد این طرح جامع نه در بعد تضمینی و نه در بعد اجرایی وجود نداشته است. حوزه کشاورزی همچون حوزه صنعت نیست و هیچ بعد تضمینی برای آن وجود ندارد که بتوان کارهای اجرایی کرد.
مرتضی هاشمی با اظهار تاسف از اینکه هنوز به بخش کشاورزی با دیدگاه سنتی نگاه می‌شود و دیگاه صنعتی را نتوانسته‌ایم در آن پیاده کنیم، تصریح کرد: در بعد تضمینی و اجرای آن، ضعف قانون‌گذاری وجود دارد. برای مثال، در یک فصل بدون نیازسنجی بازار، محصولات کشاورزی کشت و در بازار عرضه می‌شود، نرخ محصول در آن برهه زمانی بسیار کاهش می‌یابد، اما در فصل بعدی عکس آن اتفاق می‌افتد. این موضوع نیازمند یک طرح جامع کشت و کار براساس نیازسنجی بازار کشور است. بنابراین، عدم‌انسجام در برنامه‌ریزی برای کشت محصولات کشاورزی و نبود طرح جامع کشت و کار یکی از مشکلات در این زمینه است.
مشکلات پایانه‌های صادراتی و مبادی خروجی
این فعال کشاورزی در ادامه تاکید کرد: برای صادرات محصولات کشاورزی چند ابرچالش داریم که یکی از آنها ضعف در وجود پایانه‌های صادراتی کشاورزی است. متاسفانه پایانه صادراتی قوی در کشور نداریم. گذرگاه‌های مرزی ما نیز در منطقه پیله‌سوار و آستارا مدام از لحاظ هماهنگی و فروش بار دچار بحران هستند.
ضعف در سیاست‌گذاری تنظیم بازار
مدیرعامل انجمن گلخانه‌داران با بیان اینکه در کل کشور با یک اقتصاد دستوری یا نیمه‌دستوری مواجهیم، اظهار کرد: متاسفانه در محصولات گلخانه‌ای مثل گوجه‌فرنگی، فلفل یا موارد دیگر مرجع قیمت‌گذاری وجود ندارد و به‌همین‌دلیل یک‌سری پلتفرم‌های بخش خصوصی وارد این موضوع شده‌اند که قیمت‌گذاری آنها واقعی نیست.
ضرورت راه‌اندازی کارگو
هاشمی افزود: حمل‌ونقل و ترانزیت محصولات کشاورزی هم یکی از ابرچالش‌های ما در این حوزه است که علاوه بر اینکه مبادی مرزی خوبی نداریم، از ترانزیت خوبی هم برخوردار نیستیم. برای مثال، می‌توانیم کارگوی هوایی برای محصولات کشاورزی داشته باشیم که ظرفیت آن هم برای روسیه و کشورهای خلیج‌فارس وجود دارد، اما متاسفانه باوجود اینکه قانون مصوب در مجلس داریم که در بودجه سال ۱۴۰۱ باید اجرایی می‌شد، هنوز حمل‌ونقل کارگوی هوایی محصولات عملیاتی نشده است؛ این موضوع از کیفیت محصولات می‌کاهد و از بعد زمانی پشتیبانی لازم را برای بازارهای مقصد انجام نمی‌دهد.
وی بااشاره به ضعف‌های سیاست‌گذاری در محصولات گلخانه‌ای کشور گفت: متاسفانه هیچ حمایتی از محصولات گلخانه‌ای کشور نمی‌شود. بحران‌های زیست‌محیطی اکنون کل کشاورزی کشور و کشاورزی گلخانه‌ای را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. اکنون در مبادلات ارزی کشور با مشکل مواجهیم و قریب به اتفاق مبادلات گلخانه‌ای به‌صورت مبادله کالایی انجام می‌شود. همچنین، ضوابط و مقررات دست‌وپاگیر هم در این زمینه وجود دارد که اگر این مقررات و بروکراسی‌های عریض و طویل اداری دست‌وپاگیر حذف شوند، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد.
این فعال کشاورزی بااشاره به هزینه بالای احداث فضای گلخانه‌ای در کشور گفت: سرمایه‌گذاری در این حوزه نیازمند حمایت‌های جدی حاکمیت در این‌باره است. فعالان کشاورزی که در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، اگر نتوانند در برگشت سرمایه خود موفق شوند، دچار بحران می‌شوند.
وی افزود: در سال گذشته، سرمای شدید و بحران خشکسالی را داشتیم که در بودجه ۱۴۰۲ بحثی با موضوع امهال محصولات کشاورزی را مطرح کردند که قرار بود تسهیلات بخش کشاورزی و دامداری و فعالیت‌های مرتبط با آن شامل امهال حداکثر ۳ تا ۵ سال شوند که اگر عملیاتی هم شده باشد با کارمزدهای بالا بوده است. یعنی افرادی که از تسهیلات صندوق توسعه ملی استفاده کرده‌اند با نرخ زیر ۱۰درصد اگر بخواهند از این بخشودگی‌ها استفاده کنند، باوجود اینکه قرار بوده، سودی دریافت شود و صحبت از نرخ ۱۸ درصد است که با برگشت سرمایه در بخش کشاورزی تقریبا غیرممکن است.
سامانه‌های هوشمند گلخانه‌داران کشور
مدیرعامل انجمن گلخانه‌داران و صادرات محصولات گلخانه‌ای در ادامه تاکید کرد: سیاست‌های به‌روز دولت می‌تواند دست کشاورزان و گلخانه‌داران را در این حوزه باز بگذارد که این اتفاقات پیش نیایند. پایگاه‌های داده‌ای به‌روز و سامانه‌های هوشمند گلخانه داران کشور می‌تواند در این‌باره مفید باشد تا از این طریق، داده‌های آماری این حوزه رصد شوند و قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی فضای باز را به‌روز کنند.
سخن پایانی
تولید گل و گیاه می‌تواند نقش موثری در تولید، اشتغال و ثروت ملی داشته باشد، اما تولیدکنندگان این عرصه و گلخانه‌داران با چالش‌ها و فرصت‌هایی در تولید محصولات خود روبه‌رو هستند. با به‌روزکردن اطلاعات محصولات گلخانه‌ای کشور و برداشتن مقررات دست‌وپاگیر از پیش‌روی تولیدکنندگان و حمایت‌های تضمینی و اجرایی مسئولان، می‌توان شاهد رشد و شکوفایی این صنعت زیبا در کشور بود.
