صنعت بیمه چرا و چگونه پیدا شد
از لحظه آفرینش انسان، امنیت همواره از اصلی‌ترین دغدغه‌های نوع بشر بوده است؛ چراکه اتفاقات و بلایای طبیعی از همان لحظه ظهور انسان روی زمین تا امروز گریبانگیر او بوده است؛ از این رو بشر همیشه به‌دنبال یافتن چاره‌ای برای تامین امنیت جان و مال خویش بوده و شاید همین موضوع شروع تاریخچه بیمه است. باور عمومی بر این است که برای نخستین بار بیمه به‌معنای واقعی کلمه به‌منظور پشتیبانی از تجارت و حمایت از کشتیرانی در برابر خطرات و دزدان دریایی و در واقع در زمان تجارت با کشتی شکل گرفت و به بیمه باربری دریایی معروف است.
تاریخچه بیمه در جهان
در تاریخچه بیمه، نخستین نوع بیمه که مربوط به قبل از سده نوزدهم می‌شود، بیمه باربری دریایی است. سایر رشته‌های بیمهای کم و بیش بعد از انقلاب صنعتی به‌تدریج شروع به‌کار کرده‌‌اند. کشتیرانان فینیقی را مبتکر این نوع بیمه یعنی بیمه باربری دریایی می‌دانند؛ این‌گونه که کشتیرانان و دریانوردان از بازرگانان و تجار وام دریافت می‌کردند و اگر سفر خود را به سلامت به سرانجام می‌رساندند باید در مدت زمان معلوم اصل پول دریافتی را به همراه سودش به آن بازرگان بازگشت می‌دادند. در تمام این مدت هم کالاهای این دریانورد مقروض نزد بازرگان گرو می‌ماند و اگر طلبش به‌موقع وصول نمی‌شد می‌توانست آنها را به حراج بگذارد اما چنانچه کشتی با اتفاقات دریایی روبه‌رو می‌شد یا دزدان دریایی کالاها را غارت می‌کردند، دریانورد هیچ وظیفه‌ای نسبت به عودت دادن وام دریایی نداشت. این نوع بیمه حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در کشورهای حوزه مدیترانه رواج داشت. بنا به برخی روایات این نوع بیمه حدود ۲ هزار سال قبل از میلاد در هند و حتی هزار سال قبل از آن یعنی ۳ هزار سال پیش از میلاد مسیح در چین مرسوم بوده است.
اما بیمه به‌معنای امروزی از قرن چهاردهم میلادی به‌وجود آمد، زیرا در دین مسیح سود گرفتن حرام بود و از طرفی سرمایه‌داران حاضر نبودند پول‌شان را بدون سود قرض بدهند و از طرف دیگر تجار هم نمی‌توانستند بدون وام به تجارت خود ادامه بدهند. این الزام و ضرورت ایشان را به سمت روشی جدید سوق داد که در واقع شرط همراه با قرض بود که برای نخستین بار در سال ۱۳۴۷ میلادی در شهر ژن ایتالیا مرسوم شد. برای جلوگیری از بهانه‌گیر‌‌‌ی‌های کلیسا وام‌گیرنده به‌جای پرداخت سود جایز‌ه‌ای می‌داد که در واقع همان بهره قبلی بود اما کلیسا نمی‌توانست از آن جلوگیری کند. بیمه باوجود این مخالفت‌ها به‌سرعت توسعه یافت و به گونه‌‌ای پیش رفت که شواهد حاکی از آن است که در دفتر بیمهای در ژنو در سال ۱۳۹۳در مدت یک ماه ۸۰ قرارداد بیمه امضا شد.
در قرن پانزدهم میلادی تعدادی از بازرگانان کسب‌وکار خود را به صدور بیمه منحصر کردند. در سال ۱۵۵۲ گروهی از فعالان بیمه‌گر سازمان مجهزی در شهر فلورانس تشکیل دادند.
بازرگانان و کشتی‌داران انگلیسی در ابتدای قرن هفدهم میلادی، پیمانی را در کافه‌ای در لندن به نام لویدز پایه‌گذاری کردند که می‌توان این پیمان را نخستین شکل از بیمه امروزی دانست. در حقیقت آنها در این پیمان شرکت بیمه لویدز را پایه‌گذاری کردند. امروزه این شرکت به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در صنعت بیمه شناخته می‌شود.
دومین رشته بیمهای، بیمه آتش‌سوزی است که پس از آتش‌سوزی مهیب و فاجعه‌بار لندن در سال ۱۶۶۷ تاسیس شد. نخستین رشته بیمه که وارد ایالات متحده امریکا شد، بیمه آتش‌سوزی بود. پس از جنگ جهانی دوم بیمه‌های اجتماعی توسعه پیدا کردند. در دهه ۸۰ قرن نوزدهم بیمه اجتماعی در آلمان اجرا شد و در سال ۱۹۱۱ قانون بیمه ملی در بریتانیا هم به تصویب رسید.
تاریخچه بیمه در ایران
نخستین بار در سال ۱۲۷۰ شمسی، ناصرالدین شاه قاجار امتیاز «تاسیس اداره حمل‌ونقل و سازمان بیمه در ایران» را به فردی روس به نام «لازار پولیاکف» واگذار کرد، اما این طرح اجرا نشد.
بعد از آن در زمان حکومت احمدشاه قاجار در سال ۱۲۸۹، دو فرد روسی با نام‌های « نادژا» و «کافکاز مرکوری» فعالیت‌های بیمهای را در ایران آغاز کردند.
به‌تدریج شرکت‌های خارجی بیمه وارد ایران شدند و نزدیک ۲۵سال خارجی‌ها بازار بیمه ایران را در دست گرفتند؛ به‌‌طوری که در سال ۱۳۱۴ حدود ۲۹ شرکت بیمه خارجی در ایران مشغول کار بودند که از میان آنها دو شرکت به نام‌های «اینگستراخ» و « یورکشایر» از سایر شرکت‌ها فعال‌تر بودند و تا قبل از پیروزی انقلاب، در ایران فعالیت داشتند.
در سال ۱۳۱۴ شمسی «الکساندر آقایان» و «علی‌اکبر داور»، با بهره‌گیری از سرمایه دولتی ۲۰ میلیون ریالی، شرکت سهامی بیمه ایران را تاسیس کردند. این را می‌توان نقطه آغاز تحولات بیمه در ایران دانست. قبل از تشکیل شرکت بیمه ایران، هیچ شرکتی۱۰۰ در ۱۰۰ ملی در خاورمیانه و حتی هند وجود نداشت.
در این دوره از تاریخ بیمه شرکت‌های خارجی به مقابله با این شرکت پرداختند و به سختی با این شرکت قرارداد بیمه خوداتکایی می‌بستند. در سال ۱۳۱۶، قانونی در مجلس شورای ملی تصویب شد که طبق آن، بیمه سازمان‌های دولتی به شرکت بیمه ایران واگذار شد و بدین ترتیب نخستین شرکت بیمه در ایران تاسیس شد و شرکت‌های دولتی باید ۲۵ درصد بیمه‌های خود در ایران را در شرکت بیمه ایران، بیمه اتکایی می‌کردند. در دولت دکتر مصدق در سال ۱۳۳۱ شمسی، قانونی تصویب شد که به موجب آن، فعالیت شرکت‌های بیمهای خارجی در ایران محدود شد.
شکل‌گیری شرکت‌های خصوصی بیمه در ایران
در سال ۱۳۲۹ نخستین شرکت خصوصی بیمهای ایرانی با نام بیمه شرق تاسیس شد و بین سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۴۳ شمسی، ۸ شرکت بیمه خصوصی ایرانی در کشور کار خود را آغاز کردند و فعالیت این شرکت‌ها، نسبت به بنیادهای خارجی، پررنگ‌تر شد.
در سال ۱۳۴۹ مدرسه عالی بیمه تاسیس شد و در سال ۱۳۵۰، قانون تاسیس بیمه مرکزی به تصویب رسید. در همین سال شرکت‌های بیمهای مانند بیمه تهران، بیمه دانا، بیمه حافظ و بیمه ایران و امریکا با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی تاسیس شد. بدین ترتیب تا پیروزی انقلاب، علاوه بر شرکت سهامی بیمه ایران، ۱۳ شرکت بیمه خصوصی و ۲ نمایندگی خارجی در این صنعت در کشور فعال بودند.
صنعت بیمه با انقلاب اسلامی
در سال ۱۳۵۸ همه شرکت‌های بیمه ایرانی توسط شورای انقلاب، ملی اعلام شد و براساس اصل ۴۴ قانون اساسی، تمامی فعالیت‌های شرکت‌های بیمهای زیر نظر دولت قرار گفت.
در سال‌های ۶۰ و ۶۱، فقط ۳ شرکت بیمه ایران، آسیا و البرز مجوز صدور بیمه‌نامه داشتند. در سال ۶۷ نیز ۱۰ شرکت بیمهای با یکدیگر ادغام شدند و بدین ترتیب شرکت بیمه دانا شکل گرفت. از سال ۷۳ شرکت بیمه توسعه صادرات نیز آغاز به فعالیت کرد و تعداد شرکت‌های بیمهای دولتی به ۵ شرکت رسید. اکنون تعداد شرکت‌های بیمه فعال در ایران به شدت رو به افزایش است؛ شرکت‌هایی که در زمینه‌‌های مختلف مشغول فعالیت هستند. به‌ویژه شرکت‌های بیمهای که وابسته به بانک‌های معتبر خصوصی هستند، توانسته‌اند نظر بسیاری از مردم را به خود جلب کنند.
سخن پایانی
امروزه صنعت بیمه از عوامل مهم توسعه و پیشرفت کشورها به حساب می‌آید و توسعه این شاخص نشان از بهبود وضع اقتصادی و ترقی سطح زندگی افراد یک جامعه دارد. ماهیت بیمه، مشارکت در خسارت و جایگزین کردن اطمینان به‌جای عدم اطمینان است؛ بنابراین، بیمه به‌عنوان یک روش مقابله با خطر، پاسخی به شرایط نامطمئن و پرمخاطره است. در کل نقش صنعت بیمه در بازارهای مالی به ۳ صورت ظاهر می‌شود؛ ابتدا تاثیری که این صنعت می‌تواند بر سایر بازارهای مالی اعمال کند که معمولا به‌صورت یک پشتیبان برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به‌کار می‌رود. دومین نقش آن، جمع‌آوری و تجهیز منابع مالی با استفاده از عملیات بیمه‌گر است که برای سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم یا مستقیم به‌کار می‌رود و در نهایت، سرمایه‌گذاری مستقیم صنعت بیمه در فعالیت‌های اقتصادی کشور، مهم‌ترین نقش آن محسوب می‌شود. شرکت‌های بیمه وجوه بیمه‌گذاران را که به‌صورت ذخایر فنی در اختیار دارند به‌عنوان دارایی سودآور به‌کار می‌گیرند و در فعالیت‌های مناسب اقتصادی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
