سهم پول از نقدینگی
علی اکبریزاده-کارشناس امور بانکی
همزمان با تصمیم سازمان امور مالیاتی مبنی بر مالیات ستانی از تراکنش های بانکی، بسیاری از صاحبان مشاغل خدماتی و همچنین شغل های خاص و پردرآمد نظیر پزشکان ارائه خدمات خود را منوط به دریافت پول نقد کردند که همین موضوع باعث کاهش پول نقد در چرخه مالی کشور شده است.
از سوی دیگر به علت نقدینگی سرگردان بیش از ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومانی در اقتصاد کشور بانک مرکزی سعی دارد با کنترل انتشار پول جدید از افزایش نقدینگی در گردش جلوگیری و مردم را به استفاده از فناوری های نوین در انجام تبادلات مالی تشویق کند.اینکه دولت از انتشار پول جدید دست نگه داشته به دو عامل مربوط می شود؛ نخست اینکه دولت به این واقعیت رسیده که پول ملی دچار افت شدید ارزش شده و چاپ اسکناس های جدید به صرفه نیست. دوم اینکه با کاهش استفاده از پول نقد در مراودات مالی افراد می خواهد جلوی فرار های مالیاتی را بگیرد، زیرا در شرایط وفور پول نقد مشاغل خاص همچنان اصرار بر نقدستانی هزینه خدمات خود خواهند داشت.اما دولت برای جبران کاهش پول نقد در گردش اقدام به چاپ اسکناس ایران چک ۲۰۰ هزار تومانی کرده که چاپ این پول درشت بیانگر افت قابل توجه ارزش پول ملی است.
حال سوال این است که آیا با کم کردن پول نقد موجود در اقتصاد کوچک خانوار، از میزان بزرگی نقدینگی کل کاسته می شود. طبق آمار بانک مرکزی در شهریور ۱۴۰۱ رشد نقدینگی به ۳ . ۶ درصد رسیده که حدود ۰ . ۸ درصد بیشتر از میانگین تاریخی خود بوده است. همچنین تغییرات پول با افزایش ۰ . ۹ درصدی نسبت به میانگین دوساله و افزایش ۱ . ۹ درصدی نسبت به ماه قبل همراه بوده است.در روی دیگر سکه باتوجه به گسترش ظرفیت و امکانات سیستم های پرداخت الکترونیک، افراد عمدتا پول نقد نگهداری نمی کنند که این امر سبب کاهش اسکناس و مسکوک در دست مردم شده است. در علم اقتصاد مصارف نقدینگی به دو دسته کلی پول و شبه پول تقسیم می شود. طبق دسته بندی های اقتصادی، آن سمت از مصارف نقدینگی که سریع تر نقد می شود در دسته پول قرار می گیرد. این دسته شامل اسکناس و مسکوک در دست مردم و سپرده های دیداری است. در سمت مقابل هم شبه پول قرار دارد که سرعت نقدشوندگی در آن پایین تر است و دلالت بر سپرده های غیردیداری دارد. آمارها حاکی از آن است که کف ترازوی اقتصاد در بخش شبه پول بسیار سنگین تر از بخش پول واقعی است.بنابراین میزان «پول دیداری» در اقتصاد کل کشور بسیار کمتر از «شبه پول» است؛ در نتیجه حجم بالای نقدینگی کشور به علت وجود شبه پول در اقتصاد است.
از آنجا که قدرت نقدشوندگی «پول» از «شبه پول» بالاتر است، تورم زایی پول در اقتصاد یک کشور هم به همان میزان بیشتر است. مطابق گزارش مرکز آمار در دی امسال سهم پول از نقدینگی برابر با ۱۳۹۰ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به آذر سال گذشته ۵۸ . ۴ درصد بیشتر شده است. در یک ماه آذر تا دی امسال نیز میزان پول از نقدینگی ۳ درصد رشد کرده است. سهم پول از نقدینگی نیز بالا رفته و اکنون در مرز ۲۳ . ۵۵ درصد قرار گرفته است؛ عددی که در 10 سال گذشته سابقه نداشته است.درست است که سهم پول در یک سال گذشته رشد چشمگیری داشته، اما هنوز نسبت به رشد شبه پول بسیار عقب است؛ بنابراین در نگاه کلان می توان از حجم پول دیداری چشم پوشید.در چنین شرایطی بهتر است دولت به جای آنکه به دنبال افزایش هر چه بیشتر نرخ بهره برای جذب نقدینگی در بانک ها باشد، یا سهم پول از نقدینگی را افزایش دهد یا با کاهش نرخ بهره، جلوی افزایش سهم پول را بگیرد.