از نقش صنایع کوچک و متوسط در اشتغال، تولید و صادرات سخن بسیار گفته شده؛ صنایعی که وضعیت آنها به لحاظ وسعت، رونق و رکود، بیانگر میزان سلامت اقتصاد یک کشور است و جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد و توان اقتصادی برای رشد را نشان می‌دهند. این صنایع با توجه به اشتغالزایی که دارند می‌توانند نقش موثری در بکارگیری نیروی انسانی و کارآفرین داشته باشند؛ مزیتی که زیر سایه نبود حمایت‌های دولتی موردغفلت واقع شده است. صمت در این گزارش به مشکلات صنایع کوچک در اشتغالزایی و تامین نیروی انسانی پرداخته است.

مزیت  صنایع کوچک در  اقتصاد

براساس آمار موجود در ایران فقط ۱۰ درصد صنایع را صنایع بزرگ شامل می‌شوند و حدود ۹۰ درصد از آنها صنایع کوچک و متوسط هستند. صنایع کوچک و متوسط، نقش مهمی در اقتصادهای جهان و سهم بالایی در اشتغال دارند که در کشورمان حدود ۱۴ درصد از آنها در اصفهان استقرار یافته‌اند؛ صنایعی مانند لوازم‌خانگی، غذایی و آشامیدنی، پوشاک و نساجی، دخانیات، مبلمان و دکوراسیون داخلی، لوازم‌التحریر، بهداشتی و آرایشی، الکتریکی و… این صنایع می‌توانند علاوه بر تامین نیازهای داخلی با گرفتن شرکای تجاری قدرتمند و صاحب‌نام، هم برندینگ خود را توسعه دهند و هم با تولید مشترک، با برندهای دیگر در بازارهای جهانی وارد رقابت شوند. این نوع صنایع به‌دلیل نقش بسیار مهمی که در افزایش تولید، اشتغال و درنتیجه رشد اقتصادی دارند، همواره موردتایید سران کشورها به‌ویژه ایران هستند، زیرا می‌توانند راهی برای اشتغال جوانان و استفاده از ظرفیت‌های آنها به‌ویژه در سطح بومی باشند. علاوه بر این، این صنایع نه‌تنها قادر به تامین نیاز داخل هستند، بلکه می‌توانند از طریق صادرات، ارزآوری قابل‌توجهی داشته باشند. حال باوجود مزایایی که صنایع کوچک برای اقتصاد کشور دارند، قطعا در این روزگار تحریم‌ها و جنگ اقتصادی، حمایت از آنها می‌تواند شرایط امن‌تری را برای استمرار تولیدات بیشتر و باکیفیت‌تر فراهم کند.

سهم صنایع کوچک در اشتغالزایی

اصفهان، صنعتی‌ترین استان کشور است و صنایع کوچک یکی از پایه‌های مهم اشتغالزایی در بخش صنعت این استان به‌شمار می‌روند. به‌گفته مسئولان شهرک‌ها و نواحی صنعتی اصفهان، این استان در ۴ دهه گذشته با انعقاد بیش از ۹ هزار و ۲۰۰ قرارداد، ۵ هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی و اشتغالزایی بیش از ۱۳۰ هزار نفر، مهم‌ترین میزبان صنایع کوچک و متوسط بوده است. همچنین به‌دلیل وضعیت چند سال گذشته رودخانه زاینده‌رود و کاهش شدید فعالیت‌های کشاورزی در اصفهان، توسعه صنایع کوچک می‌تواند سهم بزرگی در رهایی شاغلان بیکارشده بخش کشاورزی داشته باشد.

به نقل از ایمنا،‌ محمدجواد بگی، عضو شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان، درباره فعالیت این صنایع گفت: صنایع کوچک براساس اشتغالی که ایجاد می‌کنند، به صنایعی گفته می‌شود که از یک تا ۵۰ نفر نیروی فعال دارند و واحدهای با ۵۰ تا ۱۵۰ نفر نیروی انسانی هم به‌عنوان صنایع متوسط شناخته می‌شوند که براساس این تعریف حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از صنایع کشور را کوچک و متوسط تشکیل داده‌اند.

وی با بیان اینکه تا کنون حدود ۱۴۰ هزار اشتغال پایدار توسط صنایع کوچک در اصفهان ایجاد شده، گفت: حمایت از تولید و صنایع کوچک و متوسط در راستای توسعه اشتغال، به‌ویژه حل مشکل اشتغال جوانان، موضوعی بسیار ضروری است.

بگی درباره نقش صنایع کوچک در اشتغالزایی مناطق کم‌برخوردار افزود: از آنجا که خشکسالی‌های اخیر و کمبود آب، یکی از موانع توسعه بخش‌های اقتصادی به‌ویژه بخش کشاورزی است می‌توان با توسعه صنایع کوچک در مناطق گوناگون جایگزینی برای افرادی که قادر به ادامه کشاورزی نیستند، ایجاد کرد. به‌عبارتی با حمایت از توسعه این‌گونه صنایع، شرایط مناسبی برای اشتغالزایی و کمک به بهبود سطح معیشتی در مناطق محروم و روستایی فراهم می‌شود.

به‌گفته بگی با توجه به سیاست‌های فعلی کشور مبنی بر جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر و توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته روستاها، تامین زیرساخت‌ها در این مناطق و همچنین فعال شدن واحدهای صنعتی و تولیدی، عامل ایجاد اشتغال در مناطق روستایی خواهد بود.

وی افزود: برای اجرایی کردن توسعه صنایع کوچک در مناطق محروم لازم است مشوق‌ها و تسهیلات مناسب و ارزان‌قیمتی در اختیار صاحبان این صنایع قرار گیرد که البته شرکت شهرک‌ها در این راستا اقداماتی انجام داده است.

چالش‌های صنایع کوچک

باوجود تمام مزایا، منافع و تاثیرات مطلوب توسعه صنایع کوچک بر اقتصاد کشور، اما موانع و محدودیت‌هایی بر سر راه پیشرفت این صنایع وجود دارد. به‌عنوان مثال، فشارهای نهادهایی همچون سازمان مالیاتی، بانک‌ها و تامین اجتماعی موجب دلسردی، رکود و ورشکستگی آنها می‌شود. در این زمینه نیز عضو شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان می‌گوید: آن‌گونه که بانک‌ها با صنایع بزرگ همکاری و تعامل دارند، با صنایع کوچک همکاری لازم را از خود نشان نمی‌دهند. بگی در این‌باره افزود: مشکلات دیگر هم مربوط به مالیات بر ارزش‌افزوده موانع بیمه‌ای و مشکلات کارگری است که همگی موانعی در مقابل صنایع کوچک هستند. از سویی برخی قوانین و مصوبه‌ها مانعی برای این صنایع به‌شمار می‌روند.

وی خاطرنشان کرد: اگر به این صنایع با نگاهی ویژه توجه شده و حمایت‌های لازم از آنها انجام شود، یکی از شاخصه‌های مهم رشد و رونق تولید داخل و افزایش یافتن صادرات به‌شمار می‌آیند.

ضرورت حمایت همه‌جانبه دولت از صنایع کوچک و متوسط

بسیاری از فعالان اقتصادی بر این باورند که حمایت همه‌جانبه دولت از صنایع کوچک گسترش تولید و اشتغال را به همراه دارد. به گفته این گروه با راهنمایی و نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنایع کوچک در زمینه موقعیت‌یابی، خرید تجهیزات، تامین مواد اولیه، تولید و صادرات هدایت و رهبری شوند.

رضا امیدوارتجریشی، عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران در گفت‌وگو با ایراسین با اشاره به اهمیت صنایع کوچک، اظهار کرد: زنجیره تامین و تولید از صنایع کوچک آغاز می‌شود و به صنایع متوسط و بزرگ منتهی می‌شود. در جهان تعاریف گوناگونی از صنایع کوچک و متوسط وجود دارد، به‌عنوان مثال در ایران صنایع با اشتغال زیر ۵۰ نفر صنایع کوچک به‌شمار می‌آید، اما در ژاپن صنایع با سقف اشتغال ۳۰۰ نفر کوچک قلمداد می‌شوند.

وی افزود: صنایع کوچک با برخورداری از فرهنگ سازمانی چابک، تکنولوژی روز و سیستم تولید انعطاف‌پذیر می‌توانند محصولات خود را با قیمت کمتر و کیفیت مطلوب تولید و روانه بازار کنند.

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران خاطرنشان کرد: صنایع کوچک در ایران نسبت به صنایع بزرگ از قدمت و سابقه بیشتری برخوردار هستند که پیشینه آنها به بازارهای اولیه در هر شهر برمی‌گردد. هم‌اکنون صنایع کوچک و متوسط کشور در ۵۰۹ شهرک و ۳۳۸ ناحیه صنعتی مشغول به فعالیت هستند و زمینه اشتغال مستقیم حدود یک میلیون نفر را فراهم کرده‌اند.

تجریشی افزود: دولت از طریق تامین مالی، ایجاد مشوق‌های حمایتی و باز کردن گره‌های بروکراسی اداری در زمینه احداث و توسعه صنایع کوچک، می‌تواند کمک بزرگی به گسترش تولید و اشتغال کشور کند.

وی در ادامه گفت: با تقویت برندینگ و افزایش ظرفیت بازرگانی صنایع کوچک باید در زمینه تامین مواد اولیه تا صادرات کالا به این صنایع کمک کرد و از تجربیات پیشکسوتان و اساتید صنعت در این‌باره گفت.

تجریشی اظهار کرد: سابقه ایران در مسیر ترانزیتی مانند جاده ابریشم درخشان است و با احیای جاده ابریشم که و از سوی دولت چین در حال انجام است و با توجه به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین می‌توان در راستای تقویت صنایع کوچک برای صادرات محصولات، گام‌های بزرگی را برداشت.

وی تصریح کرد: به‌عنوان مثال، خودروسازی در جهان یک صنعت بزرگ به‌شمار می‌آید که از ظرفیت صنایع کوچک و متوسط بهره‌مند می‌شود، با حمایت و بروزرسانی صنایعی که در زمینه تولید قطعات خودرو فعال هستند، می‌توانیم به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان قطعات خودرو در منطقه تبدیل شویم.

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران افزود: ضرورت دارد دولت با رفع موانع و تسهیل فرآیندهای اداری و حذف بروکراسی، امکان دریافت تسهیلات از شبکه بانکی را آسان و تسریع کند تا صاحبان صنایع کوچک بتوانند وام موردنیاز خود برای خرید تجهیزات و مواد اولیه را در کمترین زمان دریافت کنند و درگیر پیچ‌وخم‌های اداری و زمانبر نشوند‌. همچنین باید با پشتیبانی در زمینه بازاریابی و فروش محصولات صنایع کوچک به تامین مالی این بنگاه‌ها کمک کرد.

 وی ادامه داد: باید تمام نهادهای دخیل برای حمایت همه‌جانبه از صنایع کوچک در این زمینه یکپارچه شده و با راهنمایی، مشاوره و نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، صنایع کوچک در زمینه موقعیت‌یابی، خرید تجهیزات، تامین مواد اولیه، ساخت و تولید و صادرات، هدایت و رهبری شوند. تجریشی تاکید کرد: حمایت چندجانبه دولت در زمینه‌های گوناگون باید انجام شود، در احداث هر واحد صنعتی، خوشه صنعتی و آمایش سرزمین، سرلوحه کار قرار گیرد و در راستای کاهش هزینه حمل‌ونقل و تامین مواد و تجهیزات به‌درستی محل ساخت و توسعه صنایع انتخاب شود. وی خاطرنشان کرد: در کنار ساخت و توسعه شهرک‌های صنعتی در زمینه تامین زیرساخت‌های لازم مانند حمل‌ونقل، ترابری تولید، مسکن کارگران، تجهیز صنایع و آموزش نیروها اقدام و زنجیره به‌طور متوازن تامین شود.  تجریشی تاکید کرد: ظرفیت سازمان‌ها به‌طور همه‌جانبه در اختیار توسعه صنایع کوچک قرار گیرد و دولت از ظرفیت وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی و... در زمینه آموزش عملی و فنی‌وحرفه‌ای، تسهیلات مالی، هدایت و مشاوره و کوچینگ صنایع استفاده کند.

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران یکی از مشکلات اساسی در صنایع کشور را کمبود نیروی مهارت‌دیده دانست و افزود: فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیشتر در مباحث علمی تبحر دارند، اما در اجرا از مهارت لازم برخوردار نیستند. با وجود مراکز فنی‌وحرفه‌ای و آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های متعدد دانشگاهی نباید صنعت در بروزرسانی مشکل داشته باشد، بنابراین نیاز است دانشگاه در دل کار و صنعت حضور داشته باشد تا بتواند خوراک فناوری و نوآوری صنایع را تامین کند.

وی در ادامه گفت: با آموزش و تقویت مهارت‌ نیروی انسانی در صنایع کوچک به افزایش بهره‌وری و کارآمدی صنایع کمک کرد در غیر این صورت با تداوم وضع موجود در سال‌های آینده با بحران نیروی کار مواجه می‌شویم.

رونق‌بخش تولید

همچنین در این زمینه احمد صادقی، کارشناس اقتصاد، در گفت‌وگو با ایمنا اظهار کرد: صنایع کوچک نسبت به صنایع متوسط و بزرگ نیازمند نیروی انسانی کمتری هستند و اگر زیرساخت‌ها و شرایط مناسبی برای آنها فراهم شود، رونق‌بخش تولید، اشتغا‌لزا و کارآفرین هستند. اگر به جایگاه این صنایع در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نگاهی بیندازیم در می‌یابیم که این صنایع نقش بسزایی در کاهش بیکاری و رشد اقتصادی ایفا می‌کنند.

صادقی اظهار کرد: اما فعالیت همین صنایع پر اهمیت در ایران نیز با مشکلاتی روبه‌رو است که اغلب باعث بی‌انگیزگی فعالان این بخش می‌شود. درواقع این معضلات، مانعی برای رشد و پویایی این صنایع به‌شمار می‌روند. این کارشناس درباره این معضلات گفت: در گام نخست، کمبود نقدینگی و تامین مالی، از چالش‌های بسیار مهم این صنایع است. پس از آن فناوری‌های و تجهیزات قدیمی و سطح پایین در مقایسه با فناوری روز جهان، موانع دسترسی به مواد اولیه، مشکلات مدیریتی، نبود نیروی انسانی متخصص، فقدان وام‌ها و تسهیلات لازم و در پایان هم کمبود مشتری داخلی و خارجی از بزرگ‌ترین چالش‌های این روزهای صنایع کوچک به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، تحریم‌ها و گرانی دلار، خود ایجاد‌کننده چنین موانعی هستند و مزید برعلت مشکلات معمول شده‌اند. صادقی افزود: این مشکلات در کشورهای درحال‌توسعه یا توسعه‌یافته، با سیاست‌های خاص نظام پولی و بانکی و همچنین مدیریت درست در مشوق‌های تولیدی رفع می‌شود، زیرا در این کشورها ارزش صنایع کوچک به‌عنوان عامل کسب‌وکار، اشتغالزایی، کارآفرینی و رونق‌بخش تولید شناخته‌شده است؛ درنتیجه از سوی سازمان‌های مربوطه تسهیلات و مشوق‌هایی شامل کمک‌های مالی و اعتباری، حمایت‌های مالیاتی، وام‌های کم‌بهره، کمک در بازاریابی، بهبود زیرساخت‌ها و مواردی از این قبیل به آنها می‌شود تا فعالیت‌شان متوقف نشود.

سخن پایانی

با در نظر گرفتن تجربه کشورهای موفق در عرصه سازماندهی صنایع کوچک، به نظر می‌رسد ما نیز نیازمند اتخاذ راهکارهای مناسب و کارآمد برای ساماندهی صنایع کشور خود هستیم. تدابیری که به‌گفته کارشناسان این حوزه می‌توان با تدوین برنامه‌های اصولی مانند انتقال فناوری از شرکت‌های مادر تخصصی به این شرکت‌ها، ارتقای منابع انسانی از طریق آموزش‌های تخصصی، پیاده‌سازی سیستم‌های به‌روز مدیریتی و صنعتی، بازنگری در سیاست‌های مالیاتی، کاهش محدودیت‌های بازرگانی و قوانین دست‌وپاگیر، سهم خود را در بازارهای جهانی افزایش دهیم. چه‌بسا توسعه صنایع کوچک و فناوری‌های متوسط، می‌تواند در قالب سیاست و تدابیری مناسب برای کشور ما مطرح باشد که این خود باعث رفع فقر، افزایش درآمد، ایجاد فرصت‌های شغلی برای نیروی انسانی، انباشت سرمایه از طریق افزایش بازدهی و بهبود بهره‌وری در تمامی بخش‌های صنایع می‌شود، به فرآیند توسعه در تمامی ابعاد اقتصادی کمک کرده و درنهایت سرعتی بیشتر به رشد اقتصادی کشور می‌بخشد.