تامین خوراک و انرژی صنایع پتروشیمی چالشی جدی برای فعالان صنعتی و تولیدکنندگان این صنعت محسوب می‌شود. بهای انرژی و همچنین کمبودهای زیرساختی موجود برای تامین پایدار آن در طول سال، روند فعالیت این صنعت را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. صنایع پتروشیمی سهم قابل‌توجهی از ارزش بازار سرمایه و همچنین بازار فرابورس را در اختیار دارند. بر همین اساس نیز، توجه به مشکلات حاکم بر این بخش و چالش‌هایی که مسیر تولید را در این حوزه تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توجه به مشکلات صنایع پتروشیمی و ارائه راهکاری برای رفع آن به‌منزله ارتقای تولید، فروش، صادرات و ارزآوری این صنایع است. بدین‌ترتیب با رشد سودآوری، در عمل از منافع فعالان بازار سرمایه نیز حمایت می‌شود.

تولید با بحران مواد اولیه مواجه است

احمد مهدوی‌ابهری، دبیر کل انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: صنایع پتروشیمی سهم قابل‌توجهی از بازار بورس و فرابورس را در اختیار دارند، در نتیجه شرایط تولید و سودآوری این صنایع تاثیر بسزایی بر عملکرد کلی بازار سرمایه برخوردار است. باتوجه به اثرگذاری صنایع پتروشیمی بر سودآوری بازار سرمایه کشور، در هفته‌های گذشته تعاملاتی میان فعالان صنعت پتروشیمی با سازمان بورس انجام ‌گرفته است. این تعاملات به پیگیری مشکلات این صنعت از دریچه‌ای تازه و با اتکا به سهامداران این واحدهای صنعتی کمک می‌کند.

مهدوی‌ابهری اظهار کرد: صنعت پتروشیمی با چالش‌های جدی در روند فعالیت خود روبه‌رو است. تامین نشدن خوراک کافی، نخستین مشکلی است که عملکرد صنایع پتروشیمی و فرآیند تولید را در این صنعت تحت‌تاثیر منفی قرار داده و این کمبود در حوزه خوراک گاز و همچنین خوراک مایع و نفتا نیز به‌چشم می‌خورد.

دبیر کل انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران بااشاره به کمبود تولید پروپلین توسط پالایشگاه‌ها که به رشد بهای نفتا منتهی شده است، گفت: در موقعیت کنونی پالایشگاه‌ها ترجیح می‌دهند، به‌جای تولید پروپیلن، بنزین تولید کنند. کمبود پروپیلن به ضرر صنایع پایین‌دستی منتهی شده و تأمین مواد اولیه موردنیاز برای صنایع تکمیلی این بخش را با چالش روبه‌رو کرده است. بر همین اساس نیز عرضه pp در بورس کالا به‌شدت محدودشده و به دنبال آن رقابت برای عرضه خرید این محصول به‌شدت افزایش‌یافته است. رشد قابل‌توجه بهای مواد اولیه به ضرر صنایع پایین‌دستی خواهد بود.

وی گفت: در جریان تصویب بودجه سال ۱۴۰۱ شاهد رشد بهای گاز به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی و همچنین انرژی مصرفی این بخش بودیم. این رشد نرخ درحال‌حاضر روند فعالیت برخی فعالان صنعت پتروشیمی را به‌شدت تحت تأثیر منفی قرار داده است.

مهدوی ابهری در پاسخ به سئوالی مبنی بر تعیین سقف قیمتی ۵۰۰۰ تومانی تعیین‌شده در بودجه سال ۱۴۰۱ برای نرخ خوراک صنایع پتروشیمی گفت: تعیین سقف قیمتی برای نرخ خوراک و گاز صنایع، بخشی از ضرر احتمالی تحمیلی به صنایع را جبران کرد. بااین‌وجود همین قیمت‌ها نیز در امسال به چالشی جدی برای تولیدکنندگان اوره و متانول منتهی شد. ازآنجاکه نرخ گاز درصد قابل‌توجهی از هزینه تمام‌شده تولید را در صنایع پتروشیمی به خود اختصاص می‌دهد، این متغیر تأثیر بسزایی بر سودآوری تولید در این حوزه صنعتی دارد.

وی افزود: بخشی از این چالش را باید ناشی از دامپینگ متانول توسط روسیه دانست. پس از حمله روسیه به اوکراین شاهد اعمال محدودیت‌هایی به صنایع این کشور بودیم. در چنین شرایطی متانول سازان روس اقدام به دامپینگ و ارزان‌فروشی محصول خود در بازار جهانی کردند. این اقدام به‌منزله متضرر شدن صنایع پتروشیمی است و عملاً بازار فروش این محصولات از دست خواهد رفت. درواقع تولید و صادرات متانول با توجه به نرخ کنونی گاز در کشور صرفه اقتصادی ندارد.

این فعال صنعت پتروشیمی گفت: با توجه به مشکلات یادشده و تاثیر قابل‌توجه عملکرد صنایع پتروشیمی بر اقتصاد کشور و همچنین تاکید مسئولان به تداوم تولید در حوزه‌های مختلف، انتظار می‌رفت که تولید در این بخش با حمایت دولت ادامه یابد، اما این انتظار محقق نشد و شاهد تداوم مشکلات در عملکرد صنایع هستیم. وی گفت: البته وزارت نفت طرحی را باهدف حمایت از صنایع پتروشیمی مطرح کرد که هنوز از سوی دولت و معاونت ریاست‌جمهوری بررسی نشده است.

محدودیت‌های فصلی

دبیر کل انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی ایران افزود: صنایع پتروشیمی در ماه‌های سرد سال با کمبود جدی در تامین گاز روبه‌رو می‌شوند و همین موضوع نیز در عمل روند فعالیت آنها را با فشار مضاعفی روبه‌رو می‌کند.

وی گفت: در طول سال‌های گذشته تراز گازی کشور منفی و این چالش به‌دلیل توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی همپای توسعه ظرفیت صنایع و افزایش جمعیت کشور حاصل ‌شده است. از آنجا که اولویت تامین گاز در ماه‌های سرد سال به تامین مصارف خانگی اختصاص دارد، در ماه‌های سرد سال، روند تامین انرژی صنایع با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود. بدین‌ترتیب روند تولید در این صنعت تحت‌تاثیر منفی قرار می‌گیرد.

مهدوی‌ابهری بااشاره به محدودیت‌های انرژی که سال گذشته به صنایع پتروشیمی کشور تحمیل و مانع تولید و صادرات این بخش شد، گفت: این کمبود حدود ۶۸۰ میلیون دلار از سود صنایع پتروشیمی کشور کاست، بدین‌ترتیب از ارزآوری صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از صنایع مهم صادراتی کشور کاسته شد.

مهدوی بااشاره به فهرست مواد معدنی، محصولات نفتی، گازی و پتروشیمی به‌صورت خام و نیمه‌خام که درآمد حاصل از صادرات آنها در تمام نقاط کشور مشمول مالیات هستند، گفت: بسیاری از محصولات صنایع پتروشیمی در رده محصولات خام یا نیمه‌خام قرار ندارند، بااین‌وجود در فهرست یادشده در لیست مواد نیمه‌خام قرار گرفته‌اند، بنابراین معافیت مالیاتی صادرات آنها در عمل لغو شده است.

این دست قوانین و مقررات که به‌طورعموم یک‌باره هم اعمال می‌شود، ضربات غیرقابل‌توجیهی را به صنعتگران تحمیل می‌کند، علاوه بر این، مزیت‌های صادراتی این صنعت را در عمل از میان می‌برد.

این فعال صنعت پتروشیمی گفت: تغییر در سیاست‌گذاری‌های یادشده به‌منزله تحمیل خسارت به صنایع پتروشیمی کشور خواهد بود. از آنجا که صنعت پتروشیمی جزو صنایع ارزبر کشور قرار دارد، محدودیت‌های یادشده در نهایت با کاهش ارزآوری، لطمات جدی را به اقتصاد تحمیل می‌کند.

وی تاکید کرد: چنانچه سر پا ماندن صنعت پتروشیمی که در این سال‌ها نقشی اساسی در تامین ارز برای کشور داشته، از اهمیت کافی برای مسئولان برخوردار باشد، باید اقدامات لازم را برای حمایت از صنایع ترتیب دهند. امید می‌رود درخواست‌های یادشده در جریان تصویب بودجه سال آتی و همچنین برنامه هفتم توسعه، موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گیرد و مشکلات این بخش مرتفع شود.

وی گفت: نبود رگلاتوری برای تنظیم مقررات بی‌طرفانه میان دولت و بخش خصوصی فعال در حوزه صنایع پتروشیمی چالش دیگری است که روند فعالیت این صنعت را تحت‌تاثیر منفی قرار داده و در چنین شرایطی، رشد مورد انتظار در صنعت پتروشیمی حاصل نشده است.

مهدوی‌ابهری گفت: باتوجه به تمام مشکلات یادشده و نبود دورنمای روشن از آینده سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی به‌شدت محدود شده است، چرا که سرمایه‌گذاران نیز نگران آینده هستند. در شرایطی که تصمیمات ناگهانی و آنی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و همچنین دولتمردان، امکان برنامه‌ریزی برای آینده را از صنایع سلب می‌کند، در عمل توسعه در صنعت پتروشیمی متوقف می‌شود.

وی افزود: در طول سال‌های گذشته، صاحبان سرمایه به احداث و توسعه صنعت پتروشیمی به‌ویژه در مناطق ویژه و آزاد اقتصادی کشور تشویق شده‌اند، اما اکنون قوانین و مقررات حاکم بر این مناطق نیز تغییر کرده است، در نتیجه فعالیت یک واحد پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی دیگر از صرفه اقتصادی چندانی برخوردار نیست. در چنین شرایطی، فعالان صنعتی نسبت به عملکرد شعارگرایانه مسئولان و دولتمردان گلایه‌مند هستند. تا زمانی که مشکلات یادشده مرتفع نشود، نباید به بهبود عملکرد این صنعت امید داشت.

چالش‌های اساسی صنایع پتروشیمی

عادل ابراهیم‌زاده، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: گاز در صنعت پتروشیمی به‌عنوان خوراک و همچنین در فرآیند تامین انرژی کاربرد دارد، بر همین اساس نیز فرآیند قیمت‌گذاری گاز به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وی افزود: علاوه بر قیمت‌گذاری گاز، فرآیند تامین خوراک صنایع پتروشیمی نیز در سال‌های اخیر به چالشی جدی برای فعالان این صنعت بدل شده است. کمبود گاز به‌عنوان خوراک اصلی صنایع پتروشیمی در ماه‌های سرد سال و همچنین نرخ بالای آن، در عمل روند فعالیت در این صنعت را متاثر ساخته و همچنین مانع جذب سرمایه به این بخش شده است. ابراهیم‌زاده گفت: بی‌توجهی به زیرساخت‌های تامین گاز کشور، تداوم فعالیت و تولید در صنایع پتروشیمی را در ماه‌های سرد سال با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. در چنین شرایطی، از میزان تولید در این صنعت و به‌دنبال آن، فروش در این بخش کاسته شده است. در چنین شرایطی، از فعالان صنایع پتروشیمی خواسته‌ شده که فرآیند اورهال خود را به این بازه زمانی منتقل کنند. بااین‌وجود، این دست مشکلات در نهایت ریتم درآمدزایی و سندسازی بازار را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: در حالت کلی، انتظار می‌رود بهای خوراک واحدهای پتروشیمی در برنامه‌ای چندساله و از سوی دولت تعیین شود و ثابت بماند، چرا که این ثبات، زمینه‌ساز جذب سرمایه به این صنعت است. توسعه صنعت پتروشیمی به‌منزله توسعه صنعتی و اقتصادی در کشور و همچنین اشتغالزایی و در ادامه، ارزآوری حداکثری برای کشور است. وی افزود: بااین‌حال، دولتمردان و سیاست‌گذاران به نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی به‌عنوان بستری برای درآمدزایی می‌نگرند. در چنین شرایطی، دولت از تثبیت نرخ خوراک این واحدها حتی به‌شرط توسعه آنها، صرف‌نظر می‌کند. وی گفت: نگاه دولت به عملکرد صنایع پتروشیمی و نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی در جریان تصویب بودجه سالانه، موردتوجه قرار می‌گیرد. گاز به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی وابسته به نرخ انرژی در بازار جهانی است، در نتیجه احتمال می‌رود که با بروز هر نوع تنشی در اقتصاد دنیا، نرخ تولید در صنایع پتروشیمی ما نیز تحت‌تاثیر قرار گیرد،همان‌طور که امسال نرخ خوراک صنایع پتروشیمی از حمله روسیه به خاک اوکراین، تاثیر گرفت، بنابراین در چنین شرایطی فعالان این صنعت نمی‌توانند برای آینده خود برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند، البته امسال سقف قیمتی برای گاز تعیین شد، بااین‌وجود همچنان برخی واحدهای پتروشیمی کشور متضرر شدند.

ابراهیم‌زاده گفت: چنانچه توسعه صنعت پتروشیمی به‌عنوان صنعتی صادرات‌محور و ارزآور موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گیرد، امکانی برای توسعه عملکردی صنایع فراهم خواهد شد. باتوجه به اثرگذاری صنایع پتروشیمی در فرآیند سودآوری بورس، این دست اقدامات حمایتگرانه در نهایت به‌نفع بازار سرمایه خواهد بود.

سخن پایانی

سهم صنایع پتروشیمی در بازار سرمایه در سال‌های اخیر به‌طورقابل‌توجهی افزایش‌ یافته است. بر همین اساس نیز، برقراری تعامل میان تولیدکنندگان این صنعت با مدیران سازمان بورس در رفع موانع و مشکلات این بخش، اثرگذار خواهد بود. جذب سرمایه به بازارهای غیرمولد یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که روند فعالیت صنایع بورسی را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. این در حالی است که می‌توان با فراهم آوردن بستر جذب سرمایه به توسعه صنایع پتروشیمی کشور، بسیاری از مشکلات این بخش را مرتفع و نقش اثرگذاری را در اقتصاد ایجاد کرد.