مهرداد بذرپاش مطابق پیش‌بینی‌ها، با رأی بالای مجلس به‌عنوان وزیر راه و شهرسازی انتخاب شد؛ اما او در روز رأی اعتماد، یکی از واقعیت‌های طرح مسکن میلیونی را به‌صراحت اعلام کرد که کلید قفل تامین مالی خانه‌سازی دولتی در دست وزیر مسکن نیست. همچنین، بذرپاش درباره این طرح که دولت حساب ویژه روی آن باز کرده است، این سوال را مطرح کرد که آیا راهکار حل مشکل بازار مسکن از مسیر ساخت یک ‌میلیون مسکن در سال با سازکار فعلی عبور می‌کند یا متولی مسکن باید برای حصول نتیجه، راهکارهای دیگری را عملیاتی کند؟

 بذرپاش در حالی بااشاره به مهم‌ترین معضل موجود برای اجرای طرح‌ها، برنامه‌ها و پروژه‌ها در وزارت راه و شهرسازی، این مشکل را بحران تامین منابع مالی اعلام کرد که انتظار می‌رفت در جلسه رأی اعتماد خود، نسخه‌ای عملیاتی و راهگشا برای حل بحران مسکن ارائه کند.

 صمت در این گزارش تغییر و تحولات اخیر وزارت راه و شهرسازی را بررسی کرده است

برنامه‌های بذرپاش در راستای توسعه

به‌نظر می‌رسد برنامه‌های بذرپاش در راستای برنامه توسعه افقی و کاهش تراکم شهرها خواهد بود. برنامه‌ای که در آخرین جلسه شورای‌عالی مسکن نیز موردتایید قرار گرفت و معاون اول رئیس‌جمهوری نیز بر آن تاکید کرد.

رستم قاسمی، وزیر پیشین راه و شهرسازی شهریور سال ۱۴۰۱ پیرامون اولویت اول طرح نهضت ملی از واگذاری خانه‌های ویلایی تک‌واحدی در استان‌هایی که زمین برای ساخت مسکن وجود دارد، خبر داد. به‌گفته وی، اولویت اول در طرح نهضت ملی مسکن، واگذاری ویلاهای تک‌واحدی به مردم در استان‌هایی دارای زمین است.

 همچنین هادی عباسی‌اصل، قائم‌مقام وزیر در نهضت ملی مسکن نیز دراین‌باره گفته است: سیاستی که در دستور کار قرار گرفته، این است که بیشتر واحدهای یک طبقه حیاط‍‌دار احداث کنیم، چرا که هم ارزان‌تر است و هم سریع‌تر به‌نتیجه می‌رسد. امروز سهم مسکن در سبد خانوار به حدود ۴۰ درصد رسیده و در کلانشهرها بالای ۵۰ درصد است.

اگر این وزارتخانه درست عمل کند، نیمی از هزینه سبد خانوار کاهش می‌یابد. در 3 دهه اخیر، نرخ مسکن در تهران به بیش از ۱۱۰۰ برابر افزایش‌ یافته است، حتی طلا، سکه و ارز نیز این افزایش را نداشته است.

این افزایش نرخ روی سایر کالاها و خدمات تاثیر می‌گذارد. اکنون برنامه آقای بذرپاش برای کاهش سهم هزینه مسکن و زمین در سبد خانوار چیست؟ در قانون جهش تولید مسکن دولت مکلف شده سالانه یک‌ میلیون واحد مسکونی بسازد و ساخت مسکن یکی از معدود وعده‌هایی بود که رئیس‌جمهوری عدد مشخصی درباره ساخت مسکن به مردم ارائه کرده و باید امروز ریشه‌یابی کرد که چرا وعده‌ها در حوزه مسکن روی کاغذ مانده و عملی نشده است.

نقش کلیدی وزارت راه و شهرسازی

محمدرضا رضایی‌کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در رابطه با تغییر و تحولات وزارت راه و شهرسازی به صمت گفت: وزارت راه و شهرسازی یکی از وزارتخانه‌های مهم و کلیدی در کشور است، چرا که هم در حوزه‌های مسکن و شهرسازی و هم در حوزه حمل‌ونقل ریلی، هوایی و دریایی تعریف‌ شده است. طبیعی است که این وزارتخانه با معیشت مردم ارتباط مستقیمی دارد و عملکرد مثبت این نهاد می‌تواند در رضایتمندی و امید شهروندان تا حد بسیار زیادی موثر باشد.

رضایی‌کوچی در ادامه گفت: باتوجه به قانون جهش تولید مسکن و تعهد دولت مبنی بر ساخت یک‌ میلیون واحد مسکونی در سال در قالب پروژه نهضت ملی مسکن، بسیاری از اقشار کم‌درآمد جامعه، منتظر اجرایی و نهایی شدن این طرح هستند که خوشبختانه جناب بذرپاش در صحن علنی مجلس متعهد شدند در این راستا گام‌های استواری بردارند و برای محقق شدن این هدف مهم تلاش کنند.

وی افزود: در بحث توسعه راه‌های کشور و به‌ویژه حمل و نقل ریلی که کمتر از ۱۰ درصد حمل باری را شامل می‌شود، امید می‌رود با توسعه این بخش، آمارها افزایش یابد و سهم حمل‌ونقل باری افزایش پیدا کند. از طرف دیگر، باتوجه به اینکه ۳ هزار نقطه حادثه‌خیز در کشور وجود دارد و هر ساله در حدود ۱۷هزار نفر در تصادفات جاده‌ای جان خود از دست می‌دهند، ضرورت دارد تا اقدامات جدی برای رفع مشکلات جاده‌ای انجام بگیرد.

ضرورت همکاری دولت با بخش خصوصی

محمدرضا رضایی‌کوچی، بااشاره به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل زمینی، هوایی و ریلی کشور به صمت گفت: برای نوسازی ناوگان‌های حمل‌ونقلی کشور به‌طورحتم باید از ظرفیت‌های غیردولتی استفاده کنیم. هم‌اکنون تمامی بار بر دوش دولت است که امکانات و منابع مالی بسیار محدودی دارد،بنابراین تاکنون در امر نوسازی موفق نبوده‌ایم. دولت‌ها ارتباط خوبی با بخش خصوصی ندارند و تاکنون فرصت مناسبی برای حضور آنها در حوزه‌های مختلف فراهم نشده است، بسیار از اقداماتی که هم‌اکنون تحت مدیریت دولت است، باید به بخش خصوصی واگذار شود. وزارت راه و شهرسازی نیازمند حضور مدیرانی است که بخش خصوصی را جدی گرفته و از ظرفیت آنها در پیشبرد اهداف مجموعه استفاده می‌کنند،بنابراین از وزیر جدید انتظار داریم مدیرانی با چنین تفکری را به‌کار بگیرند.

رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: از آنجایی ‌که بودجه وزارت راه و شهرسازی، ۲۲هزار میلیارد تومان تعریف‌ شده است، به‌اعتقاد بنده، این عدد نمی‌تواند جوابگوی مخارج این وزارتخانه باشد، از این‌رو باید مسیر همواری برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مهیا کرد تا از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده شود؛ اتفاقی که تا به امروز کمتر موردتوجه قرار گرفته و وزیر جدید قول‌هایی برای اجرایی شدن این اتفاق مهم داده‌ تا همکاری‌ها با بخش خصوصی افزایش یابد و نقدینگی به‌سمت این وزارتخانه هدایت شود.

موضوع دیگر، بحث استفاده از تهاتر نفت برای پیشرفت پروژه‌های عمرانی است که باوجود پیش‌بینی‌ها در بودجه، از این ظرفیت استفاده ‌نشده است. از طرف دیگر، همکاری بانک‌ها و تسهیلات بانکی می‌تواند به ساخت مسکن و ارتقای زیرساخت‌های کشور کمک شایانی کند،بنابراین امید می‌رود با همکاری دولت و سایر نهادهای ذی‌ربط، وزارت راه و شهرسازی در مسیر توسعه قرار بگیرد تا موانع موجود یکی پس از دیگری از سر راه برداشته شود.

ظرفیت اجرایی وزارت راه و شهرسازی

فرهاد بیضایی، کارشناس مسکن در این‌باره به صمت گفت: براساس وعده وزیر پیشین راه و شهرسازی، برنامه‌ریزی برای ساخت یک ‌میلیون واحد مسکونی در هر سال توسط وزارت راه و شهرسازی انجام شد که از چند جهت قابل‌تحقق نیست. ظرفیت فنی و اجرایی وزارت راه و شهرسازی به‌نحوی نیست که امکان ساخت این تعداد واحد مسکونی در یک سال را داشته باشد.

 علاوه بر این، وزارت راه و شهرسازی ظرفیت انجام چنین تصدیگری را در شرایط فعلی ندارد. اجرای طرح یک ‌میلیون واحد مسکونی به تسهیلات گره‌ خورده و تسهیلاتی که تاکنون برای این طرح در نظر گرفته‌شده، امکان تحقق ندارد، بانک‌ها نیز عموما همکاری نمی‌کنند و اتفاقی در این حوزه نمی‌افتد.

نهضت ساخت مسکن ملی شود

بیضایی اضافه می‌کند: علاوه بر این، توجه داشته باشیم که مداخلات در بازار، نتایج خوبی در پی ندارد. در همین راستا، دولت باید نهضت ملی مسکن را در عمل به طرحی ملی تبدیل کند. درست است که اکنون نام این طرح نهضت ملی مسکن است، اما با انتصاباتی که در این وزارتخانه اتفاق افتاد، این طرح بیشتر نهضت دولتی مسکن است و مردم و بخش خصوصی در برنامه‌های این طرح نقشی ندارند. وی ادامه می‌دهد: اکنون‌ که آقای بذرپاش سکان این وزارتخانه را برعهده‌ گرفته، ضرورت دارد بخش خصوصی فعال شود و در حوزه مسکن سرمایه‌گذاری انجام گیرد تا بتوانیم در حوزه مسکن جذب سرمایه کنیم. این اقدام علاوه بر اثرات ضدتورمی، می‌تواند به تحقق وعده ساخت یک ‌میلیون واحد مسکونی کمک کند. علاوه بر این، می‌توان برای ساخت واحدهای خودمالکی نیز در قالب این طرح برنامه‌ریزی کرد.

ساخت مسکن خودمالکی در شهرها

این کارشناس مسکن می‌گوید: در حوزه مسکن روستایی، عمده ساخت واحدها برعهده مردم است و به‌صورت خودمالکی ساخته می‌شود. این شیوه در شهرهای کوچک و متوسط نیز قابلیت اجرایی دارد و دولت نیز باید اقدامات لازم برای ساختن مسکن خودمالکی در حوزه‌های شهری را نیز پیگیری کند. لازمه ورود بخش خصوصی و ساخت واحدهای خودمالکی در نهضت ملی مسکن، تامین زمین مناسب است. تامین زمین‌های دولتی مرغوب و همچنین زمین‌های بخش خصوصی می‌تواند گره این طرح را باز کند.

بیضایی در پایان گفت: اگر دولت محدوده قانونی و خدماتی شهرها را افزایش دهد، تامین زمین انجام خواهد شد. همچنین دولت می‌تواند زمین‌های خود را برای ساخت مسکن خودمالکی در اختیار افراد قرار دهد. تبدیل نهضت ملی مسکن به طرحی ملی و تقویت بخش خصوصی در اجرای آن، افزایش محدوده شهرها برای افزایش عرضه زمین و تمرکز برای ایجاد خدمات زیربنایی و روبنایی برای توسعه محدوده خدماتی شهرها، مهم‌ترین اقدامی است که وزیر آینده در این حوزه باید در دستور کار قرار دهد. مردم و بخش خصوصی ساخت مسکن را می‌توانند بر دوش بکشند و تنها راهکار برون‌رفت دولت از وضعیت موجود، انجام اقداماتی است که به آن اشاره شد.

سخن پایانی

اگرچه نماینده‌ها و وزیر جدید راه و شهرسازی در صحبت‌های خود به مسئله زمین و ضرورت مدیریت صحیح در این زمینه برای مقابله با سوداگری ملکی به‌نفع ساخت مسکن اشاره کردند، اما در سخنان روزهای اخیر وزیر جدید راه و شهرسازی، به 3 موضوع مهم و روز بازار مسکن اشاره‌ای نشد. نخستین موضوعی که وزیر در تشریح برنامه‌های خود برای دریافت رأی اعتماد از مجلس به آن اشاره‌ای نکرد، مسئله جهش نرخ مسکن و رشد شدید اجاره‌بهای واحدهای مسکونی است. هم‌اکنون بزرگ‌ترین مشکل متقاضیان و مستاجرها در بازار مسکن به این موضوع یعنی جهش شدید نرخ واحدهای مسکونی و ناتوانی طیف گسترده‌ای از تقاضای مصرفی برای خرید مسکن مربوط می‌شود. ضمن آنکه هزینه اجاره‌نشینی به‌ویژه در پایتخت و شهرهای بزرگ به‌شدت افزایش داشته و حتی بحران اجاره‌نشینی هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای کوچک دامنگیر مستاجرها شده و تاکنون هیچ برنامه اثربخشی در این زمینه نیز به‌کار گرفته نشده است. وزیر راه و شهرسازی نیز در سخنان خود نه‌تنها راهکاری در این زمینه ارائه نکرد، بلکه اشاره‌ای هم به این موضوعات مهم نداشت. رکود سرمایه‌گذاری مولد در بخش مسکن یعنی رکود عمیق و ۸ ساله در بازار ساخت‌وساز و راهکار برون‌رفت از آن نیز دیروز در سخنان وزیر مورداشاره قرار نگرفت، همچنین زمین به محل سوداگری ملاکان بزرگی همچون بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌ها تبدیل ‌شده است و وزیر جدید در این زمینه‌ها باید برنامه‌های درستی داشته باشد و توان خود را در راستای ساماندهی بازار مسکن به کار برد.