بورس کالا بستری برای کشف قیمت
ابوذر انصاری-کارشناس بازار کالایی
از سال گذشته تاکنون بورس کالا به بستر اصلی برای عرضه محصولات گوناگون بدل شده است. در همین حال هر روز کاربرد این بستر برای عرضه محصولات مختلف بیشتر می شود، تا جایی که برخی سیاست گذاران اعتقاد دارند کل نیازهای کشور در بخش بازار باید مبتنی بر ظرفیت های بورس کالا تامین شود. از آنجا که بسیاری از فعالان اقتصادی و تصمیم گیران امر، بورس کالا را مطمئن ترین ابزار می دانند، به دنبال آن هستند تا از این ابزار به عنوان محلی برای تنظیم بازار استفاده شود.
شرایط اقتصاد کلان کشور ما با سایر کشورها تفاوت های اساسی دارد. بر همین اساس نیز فرآیند عرضه محصولات گوناگون در بورس کالای ایران با سایر بورس های کالایی تفاوت های اساسی دارد. بورس های کالایی جهان، امکان پذیرش شرکت های خارجی را دارند، اما بورس کالای ایران از چنین امکانی محروم است.
به عنوان مثال، الزام به عرضه یک محصول در بورس های کالایی جهان، محلی از اعراب ندارد، با این وجود در موارد متعددی شاهد قوانین سفت و سخت مسئولان برای عرضه محصولات مختلف در بورس کالای کشور هستیم. این تفاوت ها از شرایط متفاوت اقتصادی ایران و عملکرد انحصاری بسیاری از تولیدکنندگان و صنایع نشأت می گیرد. انصاری گفت: با این وجود، از بورس کالا نباید انتظار رفع تمامی مشکلات و چالش های حاکم بر بازار را داشت.
در همین حال، نبود استقلال عملکردی یا تغییرات مداوم سیاست گذاری ها برای عرضه محصولات گوناگون در بورس کالا، دیگر چالشی است که از توان عملکردی این نهاد می کاهد. کما اینکه در ماه های گذشته شاهد تعیین سقف قیمتی برای جلوگیری از رشد قابل توجه بهای محصولات فولادی در بورس کالا هم پای روند صعودی نرخ های جهانی و در ادامه تغییر روند قیمت گذاری برای جلوگیری از ریزش نرخ این محصولات متناسب با سقوط بهای فولاد در بازارهای بین المللی بودیم. این دست تغییرات و اعمال نفوذهای بی رویه، عملکرد بورس کالا را تحت تاثیر منفی قرار می دهد.
در ادامه دخالت دولت در عملکرد بورس کالا نیز اشتباه است. این دخالت به ویژه اگر در حوزه قیمت گذاری باشد، اشتباه است و آسیب هایی را به روند تنظیم بازار تحمیل می کند. بر همین اساس، اگر هم دولت به دلیل چالش های حاکم بر اقتصاد کلان کشور بخواهد در سیاست گذاری بورس کالا دخالت کند، انتظار می رود این اقدام را با تقویت طرف عرضه یا نظارت بر تقاضا، انجام دهد.
البته اماواگرهایی درباره عرضه محصولات نهایی در بورس کالا وجود دارد. عرضه محصولات نهایی در بورس، سیاست درست به نظر نمی رسد و بعید است کارآیی لازم را داشته باشد. درنتیجه از این بستر تنها می توان برای تنظیم بازار مواد اولیه یا محصولات همگن استفاده کرد.
در ادامه و در ارزیابی نقش بورس کالا در حذف فرآیند قیمت گذاری دستوری باید اقرار کرد که تعیین فرمول قیمتی به منزله امکانی برای نظارت دولت بر قیمت گذاری است. کما اینکه در ماه های اخیر، چند مرتبه فرمول کشف نرخ فولاد تغییر کرد. همین نبود ثبات رویه در فرآیند کشف نرخ پایه نیز چالش های جدی را به فعالان صنعتی تحمیل می کند؛ بنابراین انتظار می رود دولت دست از تغییر فرمول های قیمتی بردارد و از دریچه تنظیم عرضه و تقاضا، مسیر تنظیم بازار را هموار کند. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که از عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا، به عنوان ۲ اقدام مثبت و سازنده یاد می شود. در واقع گویا از ظرفیت های این بازار به درستی بهره گرفته شده و نقش موثری در تنظیم بازار داشته است. در دولت قبل اختلافات متعددی درباره اصل موضوع عرضه این محصولات در بورس کالا مطرح بود. در حال حاضر این اختلاف نظر برطرف شده است. همین تعامل نیز مثبت ارزیابی می شود. با این وجود، اختلافات متعدد دیگری در سیاست گذاری ها وجود دارد و همین موارد نیز مانع کارآیی عملکردی بورس کالا می شود.
