بیش از ۶۰ سال از ایجاد شهرک‌های صنعتی در ایران می‌گذرد. این شهرک‌ها، ابزار مهمی برای توسعه، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار به‌شمار می‌روند و به‌جرأت می‌توان گفت در کشورمان مسیر خوبی را طی کرده‌اند و جدا از مشکلاتی که در روند فعالیت‌شان وجود داشته، توانسته‌اند در سطح بسیار خوبی اهدافی که برای تحقق آنها شکل گرفته‌اند را محقق کنند. با توجه به نقش بی‌بدیل شهرک‌های صنعتی، صمت در نظر دارد در سلسله گزارش‌هایی به نقاط قوت، ضعف و مشکلات این شهرک‌ها بپردازد و نظرات کارشناسان و فعالان این بخش ‌را در این زمینه جویا شود. با صمت همراه باشید.

ایجاد شهرک‌های صنعتی چه مزیت‌هایی دارد؟

شکل‌گیری شهرک‌های صنعتی مزیت‌های زیادی دارد؛ از جمله اینکه روند استقرار واحدهای تولیدی‌ و کارگاه‌ها را تسهیل می‌کند و عملکردشان به‌مراتب اصولی‌تر بوده و با اختلالات کمتری روبه‌رو است. از دیگر مزیت‌های شهرک‌های صنعتی می‌توان به این موارد اشاره کرد: تهیه مکان مناسب برای پیاده‌سازی طرح‌های صنعتی در موقعیتی ارزنده، عدم‌نیاز به اخذ مجوزهای جداگانه و متعدد از ادارات و نهادهای اداری متعدد، جدا بودن از قوانین شهری و شهرداری‌ها، صدور رایگان و بدون هزینه مجوزهای احداث و پایان کار در کمترین زمان ممکن، تحویل روند اداره و مدیریت شهرک‌ها صنعتی به هیات امنای شهرک، امکان خرید یا اجاره مکان راه‌اندازی واحدهای صنعتی به‌صورت آماده به‌منظور تسریع و تسهیل در فرآیند بهره‌برداری، کاهش قابل‌توجه هزینه‌های سرمایه‌ای و بهای تمام‌شده برای هر عملکرد، امکان بهره‌گیری از وسایل ایاب و ذهاب مشترک، امکان دریافت تسهیلات و کمک‌های بانکی، صدور و ارائه اسناد مالکیت تفکیکی برای هر یک واحدهای مستقر در شهرک‌ها، اخذ فقط بخشی از بهای تمام‌شده احداث امکانات زیرساختی و خدمات عمومی، امکان بهره‌گیری از معافیت‌های مالیاتی مطابق با مفاد قانون مالیات‌های مستقیم و قانون رفع موانع تولید و بهره‌گیری از معافیت مالیاتی استقرار در شهرک‌های صنعتی. البته موارد بسیار زیاد دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند برای هر واحد صنعتی در شهرک‌های صنعتی، بسیار مفید و کارآمد باشد.

ظرفیت‌های مطلوب شهرک‌های صنعتی برای تولید

صادق نجفی، کارشناس حوزه صنعت درباره مزایای فعالیت در شهرک‌های صنعتی به صمت گفت: در کشور ما صنعتگران از فعالیت در شهرک‌های صنعتی به‌دلیل مزایای زیادی که دارند، استقبال می‌کنند. البته در کنار مزایایی که در این شهرک‌ها تعریف شده، بعضا مشکلاتی نیز گریبانگیر صنعتگران است. فراهم بودن زیرساخت‌های موردنیاز از برق، آب و گاز گرفته تا ایمنی و امکانات رفاهی به‌طور یکپارچه در شهرک‌های صنعتی، فعالیت را برای صنعتگران تا حدودی تسهیل می‌کند.  وی افزود: در دوره‌ای در این شهرک‌ها زمین با نرخ مناسب در اختیار صنعتگران قرار می‌گرفت و استقبال خیلی خوبی ازسوی صنعتگران برای فعالیت در این شهرک‌ها می‌شد که در حال‌ حاضر هم این استقبال را شاهد هستیم. البته قبلا منابع طبیعی و امور اراضی زمین‌هایی را به‌راحتی در اختیار شرکت شهرک‌های صنعتی قرار می‌دادند، اما تامین زمین کمی سخت شده و در این زمینه شاهد سختگیری‌هایی هستیم. نرخ خرید زمین برای شرکت شهرک‌ها هم بالاست که اگر در این زمینه تمهیداتی اندیشیده شود به‌عنوان نمونه، دولت در این زمینه مساعدت کند و با ارائه یارانه یا تسهیلات خاصی به شهرک‌های صنعتی این شهرک‌ها بتوانند زمین موردنیاز را تامین کنند و با نرخ به‌نسبت ارزان‌تر یا با شرایط حمایتی در اختیار واحدهای صنعتی قرار دهند تا صنعتگر در شروع کار مجبور نباشد بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌ای که در اختیار دارد را صرف خرید زمین کند، بسیار کمک‌کننده خواهد بود. اگر زمین ارزان‌تر در اختیار شرکت شهرک‌ها قرار بگیرد، دست آنها برای ارائه تسهیلات به صنعتگران در تامین زمین بازتر خواهد بود. به‌عنوان نمونه، شرکت شهرک‌ها می‌تواند فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه زمین را از صنعتگر دریافت کند و مابقی آن در طول ‌زمان مشخصی در قالب اقساط بلندمدت پرداخت شود. در این صورت، صنعتگر مجبور نیست میلیاردها تومان از سرمایه تولید را در ابتدای فعالیت بابت تامین زمین پرداخت کند و نقدینگی که در اختیار دارد را در احداث واحد صنعتی و خرید تجهیزات هزینه خواهد کرد.  این فعال حوزه صنعت ادامه داد: از جمله مزایای خاص و قابل‌توجه فعالیت در شهرک‌های صنعتی، تامین زمینی است که در آن همه امکانات از راه گرفته تا آب، برق و تاسیسات اولیه و سایر زیرساخت‌ها فراهم و نرخ آن نسبت به خارج از شهرک‌های صنعتی مناسب‌تر است. اینکه امکاناتی فراهم است و صنعتگر مجبور نیست هزینه مجزایی برای ایجاد آنها پرداخت کند، یک مزیت بزرگ فعالیت در شهرک‌های صنعتی است.  نجفی در پاسخ به این پرسش که صنعتگران در شهرک‌های صنعتی مشمول تسهیلات و بخشودگی‌ مالیات و... خواهند شد یا خیر، اظهار کرد: بسته به محدوده فعالیت شهرک‌های صنعتی، تسهیلات و مزایایی که به تولیدکنندگان فعال در این شهرک‌ها تعلق می‌گیرد، متفاوت است. شهرک‌های صنعتی که در فاصله ۵۰، ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری مناطق محروم قرار دارند، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های متفاوتی دارند که مربوط به مالیات و موارد مشابه می‌شود و شامل یک دستور ثابت نیست و براساس مقرراتی که دولت تصویب کرده شامل مزایای خاصی می‌شوند.

اقدامات بسیار خوب و تاثیرگذار

نجفی درباره مشکلات واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌های صنعتی نیز اظهار کرد: یکی از مشکلات مربوط به نرخ بالای زمین است. در حال ‌حاضر هزینه ماشین‌آلات، کارگر، راهسازی و تامین آب، برق و گاز برای شرکت شهرک‌های صنعتی گران تمام می‌شود و به‌تبع زمین گران به صنعتگر داده خواهد شد. موضوع دوم اینکه احداث واحد صنعتی نیازمند نقدینگی بسیار زیادی است و در این زمینه عدم‌همکاری بانک‌ها در ارائه تسهیلات هم مطرح است. صنعتگر باید سند زمین و پروانه فعالیت را بگیرد و بعد برای دریافت تسهیلات اقدام کند که فرآیند سخت و پیچیده‌ای است. در بخشی هم مشکلات و محدودیت‌های زیرساخت‌هایی مانند آب، برق و گاز برای واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌های صنعتی وجود دارد. گاه میزان تامین برق کم است و بیشتر شهرک‌های صنعتی مشکل تامین آب و نبود تصفیه‌خانه دارند. وی درباره روند ورود صنعتگران به شهرک‌های صنعتی گفت: صنعتگر برای احداث کارخانه ابتدا مجوز تاسیس از سازمان صنعت، معدن و تجارت می‌گیرد، سپس از شرکت شهرک‌ها تقاضای زمین می‌کند و شهرک‌ها بر‌اساس طرح ارائه ‌شده، زمین را در اختیار صنعتگر قرار می‌دهد. در ادامه صنعتگر اقدام به احداث واحد تولیدی می‌کند تا بتواند پروانه بهره‌برداری دریافت ‌کند. این کارشناس حوزه صنعت در پایان با اشاره به موفقیت‌آمیز بودن طرح ایجاد شهرک‌های صنعتی در کشور، گفت: بیش از 60 سال از ایجاد شهرک‌های صنعتی در ایران می‌گذرد و واقعیت این است که برای بخش تولید و صنعت کشور، ایجاد این شهر‌ک‌ها اقدام بسیار خوب و تاثیرگذاری بوده است. در حال‌ حاضر شهرک‌های صنعتی بزرگی در استان‌ها داریم که موقعیت‌های بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری به‌شمار می‌روند.

شهرک‌های صنعتی در مسیر موفقیت

رسول شجری، فعال حوزه صنعت نیز درباره مزیت شهرک‌های صنعتی به صمت گفت: شهرک‌های صنعتی شرایط ویژه‌ای برای فعالیت دارند و در تحقق توسعه و اشتغال پایدار، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. واحدهای صنفی تولیدی با انتقال از داخل شهرها به شهرک‌های صنعتی در حقیقت به سمت صنعتی شدن حرکت می‌کنند. در حال ‌حاضر در کشور غیر از مواد غذایی، در بیشتر بخش‌ها مانند نساجی، پوشاک، کیف، کفش، چرم ‌و... اشباع هستیم. این واحدها باید صادرات‌محور شوند تا بتوانند ادامه حیات دهند، این در حالی است که باتوجه به روند سنتی که دنبال می‌کنیم، تولیدات‌مان صادرات‌محور نیست؛ از این ‌رو سراغ شهرک‌های صنعتی می‌رویم تا بتوانیم در مدار صنعتی‌شدن واقعی قرار بگیریم.

شجری ادامه داد: فعالیت در شهرک‌های صنعتی، یک امتیاز برای واحدهای تولیدی به‌شمار می‌رود. در 5 سال اخیر شهرک‌های صنعتی، رشد بیشتری داشتند و صنعتگران نیز از فعالیت در این شهرک‌ها استقبال کردند، اما متاسفانه دچار ناهماهنگی، بی‌ثباتی و مشکلات اقتصادی هستیم که شرایط را در تمام بخش‌ها سخت کرده است. این وضعیت موجب‌ شده از یک ‌سو کسانی که به سمت شهرک‌های صنعتی رفته‌اند، توان تکمیل واحدهای تولیدی خود را نداشته باشند تا به‌طور کامل، واحد تولیدی خود را در آنجا مستقر کنند و مشغول به کار شوند. تعدادی از آنها از تهران رانده ‌شده‌اند، اما در نهایت به‌دلیل شرایط اقتصادی نتوانسته‌اند در شهرک صنعتی مستقر شوند. از سوی دیگر، شهرک‌های صنعتی نیز خود مشکلات متعددی دارند و نمی‌توانند به‌طور کامل تعهداتی که به واحدهای صنفی و خریداران زمین در این شهرک‌ها داشته‌اند را ایفا کنند. البته در شهرک‌ها تلاش زیادی شد تا زمینه مهیا شود، اما شرایط سخت است. به‌عنوان نمونه، تامین برق، گاز و وسیله تردد در برخی از این شهرک‌ها مشکلاتی را ایجاد کرده است.

وی در ادامه اظهار کرد: آرزوی صنعتگران و تولیدکنندگان این بود که مانند کشورهای دیگر شهرک‌ صنعتی در کشور داشته باشیم. در حال‌ حاضر شهرک‌های صنعتی به‌خوبی جاافتاده و کارشان را پیش می‌برند، اما متاسفانه درگیر شرایط اقتصادی خاصی هستیم که امکان استفاده از مزایای این نواحی را محدود کرده است. در این میان، ناهماهنگی‌هایی را هم بین نهادهای متولی که مسئولیت انجام تعهدات مربوط به شهرک‌های صنعتی را برعهده‌ دارند، شاهد هستیم.

مزیت استقرار در شهرک‌ صنعتی

این کارشناس حوزه صنعت درباره مزایای خاص شهرک‌های صنعتی گفت: فعالیت تولیدی و صنعتی داخل شهرها به‌ویژه کلانشهری مانند تهران، به‌دلیل اینکه مزاحمت‌های خاصی ایجاد می‌کند، سخت است. صنعتگر باید استانداردهای ایمنی خاصی را رعایت کند تا اجازه فعالیت داشته باشد و شاخص‌هایی که شرکت ساماندهی مشاغل و صنایع هم برای واحدهای صنعتی تعریف کرده باید از سوی آنها رعایت شود. در این میان، هزینه خرید یا حتی اجاره مکان برای فعالیت تولیدی در داخل شهرها، سرسام‌آور است و اغلب فعالیت در شهرها برای تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد و در نهایت نرخ تمام‌شده محصولات آنها گران می‌شود. حال اگر صنعتگر بخواهد تولید رقابت‌پذیری داشته باشد باید به سمت تولید صادرات‌محور حرکت کند که استقرار در شرکت‌های صنعتی می‌تواند گامی در مسیر تحقق این هدف باشد. شجری درباره انتظارات صنعتگران برای رفع مشکلات‌شان، اظهار کرد: انتظار این است که دولت کیفیت خدمت‌رسانی به شهرک‌های صنعتی را ارتقا دهد. به‌عنوان نمونه، رفع این مشکل که دو روز در هفته در برخی از شهرک‌های صنعتی برق قطع می‌شود، نیاز به ورود جدی دولت دارد. این فعال حوزه صنعت درباره میزان موفقیت شهرک‌های صنعتی در انجام وظایفی که به آنها محول شده، اظهار کرد: عملکرد شهرک‌های صنعتی باتوجه به اهدافی که براساس آنها ایجاد شده‌اند، تا حد بسیار زیادی موفقیت‌آمیز بوده است. شهرک‌های صنعتی ابزار توسعه و اشتغالزایی هستند و نقش چشمگیری در رشد اقتصادی دارند و در ثمربخش بودن ایجاد آنها شکی نیست، اما مشکلاتی هم دارند که اگر برطرف شود، کمک بسیار زیادی به رونق تولید خواهد شد.

شجری در پایان با اشاره به مشکلات عمده صنعتگران در شهرک‌های صنعتی، گفت: یکی از مسائلی که می‌تواند گره از مشکلات واحدهای تولیدی فعال در شهرک‌های صنعتی باز کند، تامین نقدینگی است و اینکه بانک‌ها شرایط بسیار سختی برای ارائه تسهیلات به صنعتگران دارند؛ بر همین اساس درخواست صنعتگران از دولت این است که به‌نحوی در تامین نقدینگی به واحدهای تولیدی فعال در شهر‌ک‌ها کمک کند.

سخن پایانی

به‌گفته کارشناسان، ایجاد ارتباط بین واحدهای صنعتی و نهادهای اجرایی، حقوقی، نظارتی، اتاق بازرگانی، وزارت صنعت، معدن، تجارت و نهادهای اثرگذار دولتی، از طریق یک شهرک صنعتی به‌مراتب راحت‌تر از یک واحد صنعتی مجزاست و همین موضوع سبب می‌شود بهره‌گیری از امکانات و توانمندی‌های این نهادها و سازمان‌ها نیز برای هر واحد صنعتی، بسیار آسان‌تر شود. در راستای این امکان، روزنامه صمت مشتاق شنیدن نظرات و پیشنهادات تمامی کسانی است که دغدغه توسعه و تسهیل مسیر فعالیت واحدهای تولیدی مستقر در شهرک‌های صنعتی را دارند.