بر این اساس زیرساخت اولیه آن پدید آمدن بستر مناسب در زمینه اینترنت و آی‌تی است. دومین پیش نیاز توجه به آموزش‌ نیروی انسانی است تا بتواند از ساز کارهای هوشمند بهره مناسب و صحیحی ببرد و در نهایت هم توجه به حوزه استفاده از فناوری‌های هوشمند است تا زیرساخت‌ها به صورت متناسب با آن پیاده سازی شود.بنابراین هم نیروی انسانی هم امکانات سخت افزاری و هم نرم باید هر سه با هم برای استفاده از ثمرات هوشمندسازی توانمند و مهیا شوند.یکی از معضلاتی که - به طور اخص در بخش معدن - هوشمند سازی را به تعویق انداخته و باعث شده است که کشور در این حوزه پیشرفت قابل قبولی نداشته باشد، مشکل اینترنت و زیرساخت‌های آن است.در گزارش صمت به مناسبت روز جهانی اینترنت نگاهی داشتیم به اهمیت توجه به هوشمندسازی و تامین زیرساخت‌های آن در توسعه معادن.

زمینه‌سازی برای خلق مزیت رقابتی

اردشیر سعد محمدی، مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات: تحول و تغییر تنها مولفه ثابت در محیط کسب و کار امروز جهان است و هر بنگاه اقتصادی برای اینکه بتواند سهم خود را در بازارها حفظ کند و ارتقا ببخشد باید خود را با این تحولات پردامنه، مستمر و فراگیر همسو کند. موضوع تحولات دیجیتال نیز یکی از روندهای مهم امروز جهان برشمرده می‌شود که بخش صنعت و اقتصاد جهان را در آستانه یک انقلاب جدید قرار داده است. در واقع این تحولات که به معنای ایجاد قابلیت‌های جدیدی در حوزه هوشمندسازی، بهبود فرایندها و آمیختن آنها با فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات است، با پدیدآوردن مزیت رقابتی، موفقیت بنگاه در محیط کسب‌وکار را تضمین می‌کند. بنابراین تحول دیجیتال مفهومی عمیق‌تر از استفاده مدگرایانه از علم و تکنولوژی در صنعت است و اجرایی شدن تحول دیجیتال در هر صنعت، تمام ابعاد آن‌ را دچار تغییرات اساسی می‌کند.

مولفه ضروری توسعه

ظهور تکنولوژی‌های نوین و ورود آن‌ها به بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی نیز با تحولات گسترده‌ای در این حوزه‌ها همراه بوده، به طوری که این بخش را نیز در مسیر تحول دیجیتال و حرکت به سوی انقلاب صنعتی چهارم سوق داده است. فعالیت‌های معدنی و تولید فلزات در جهان امروز با سرعت بالایی به سمت هوشمندسازی و گسترش استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی، کنترل از راه دور، ماشین‌آلات خودران و … حرکت می‌کنند، موضوعی که در ایران نیز، نه به عنوان یک انتخاب، بلکه به عنوان یک الزام و یک مولفه ضروری برای بخش معدن باید به آن نگریسته شود.

کلید توسعه معادن

به طور کلی، هوشمندسازی معادن از جنبه‌های مختلفی از جمله افزایش سرعت عملیات، ایمنی، ارتقای کارایی و اثربخشی، کاهش خطا و ریسک و بهبود ارتباط بین حلقه‌های مختلف زنجیره تامین و افزایش پایداری زیست‌محیطی ناشی از عملیات معدنکاری اهمیت دارد. اینترنت اشیا یکی از مهمترین فناوری‌هایی است که امکان حرکت به سمت هوشمندسازی را فراهم می‌سازد. این فناوری می‎تواند تاثیر شگرفی را در همه حلقه‌های زنجیره، از اکتشاف تا فرآوری ماده معدنی و تولید محصول نهایی به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، داده‌های حاصل از عملیات اکتشاف، معدنکاری و … را می‌توان به وسیله هوش مصنوعی تجزیه و تحلیل کرد و به نتایج دقیق‌تری رسید. حتی می‌توان از تکنولوژی بلاک‌چین برای ارتقای امنیت، حفظ اطلاعات و جلوگیری از حملات سایبری در این بخش بهره‌مند شد. اگرچه پیاده‌سازی فرایندهای تحول دیجیتال و گذار از روش‌‎های سنتی زمان‌بر و پرهزینه است، اما با بهبودی که در این حوزه حاصل می‌شود، می‌توان رشد سود و نرخ بازگشت سرمایه بالایی را برای شرکت‌ها متصور بود. با این حال، گام اول هوشمندسازی و حرکت همگام با تحولات دیجیتال در بخش معدن و صنایع معدنی داشتن نگاهی برگرفته از تفکر سیستمی و آینده‌نگرانه به این مفهوم است. باید توجه داشت که عیار ذخایر اغلب معادن کشور کاهش یافته است و استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا برای کاهش خطا و افزایش دقت عملیات حفاری و فرآوری ضرورت دارد. علاوه بر این بخشی از مواد معدنی با عیار بالا نیز در عمق‌های بسیار پایین‌تر از سطح زمین قرار گرفته‌اند. بنابراین هوشمندسازی در اکتشاف ماده معدنی و انجام عملیات معدنکاری نقشی مهم و کلیدی ایفا می‌کند. بنابراین استفاده از تکنولوژی روز دنیا و هوشمندسازی عملیات، مناسب‌ترین راهکار افزایش دقت باطله‌برداری و هدررفت ماده معدنی در معدن جانجا محسوب می‌شود.

پیوند ایده‌های علمی با صنعت

با توجه به شرایط فعلی عملکرد بخش معدن کشور به جرات می‌توان گفت اگر برنامه‌ریزی دقیقی برای حرکت پرشتاب بخش معدن و صنایع معدنی به سوی فناوری‌های نوین و هوشمندسازی آغاز نشود، این بخش فاصله زیادی با دنیا و تحولات جهانی خواهد گرفت. بنابراین تحولات دیجیتال و هوشمندسازی در معادن برای حفظ شرایط رقابتی یک الزام به شمار می‌آید و توجهی همه‌جانبه برای توسعه همه بخش‌های صنعت و معدن ضرورت دارد. در هر صورت باید توجه داشت که وجود چالش‌های فراوان در بخش معدن و صنایع معدنی کشور، سرعت رقابت این بخش در مقیاس جهانی را کاهش داده است و باید برنامه‌ریزی مدون و جدی‌تری برای توسعه هوشمندسازی حلقه‌های مختلف زنجیره ارزش در دستور کار قرار بگیرد. داشتن نگاه همه‎جانبه و بلندمدت به توسعه، لازمه دسترسی به سطح بالاتری از تکنولوژی و حرکت پرشتاب در راستای انقلاب صنعتی چهارم است. افزایش ظرفیت تولید، کیفیت بالای محصول، توسعه زیرساخت‌ها، اجرای پروژه‌های زیست‌محیطی، افزایش توان و تخصص داخلی و … مستلزم جهت‌گیری مناسب در این خصوص و پایش مستمر تغییرات علم و تکنولوژی است تا از این طریق فرصت‌های مولد شناسایی و در جهت اهداف توسعه صنایع معدنی و فلزی کشور به کار گرفته شود. 

عامل توسعه و بقای صنایع بزرگ

مجتبی حمیدیان مدیرعامل شرکت سنگ آهن مرکزی ایران: امروزه عامل توسعه و بقا صنایع بزرگ تعامل و همراهی جدی با شرکت‌های دانش بنیان است و تا زمانی که بهره گیری از ظرفیت‌های دانشگاه و پارک‌های علم و فناوری مورد توجه قرار نگیرد افق روشنی در اقتصاد و صنعت کشور نخواهیم داشت.صنایع معدنی و فولادی اهمیت بالایی در مناسبات اقتصادی کشور دارد اما بهره گیری از دانش شرکت‌های دانش بنیان در این حوزه ها بسیار ناچیز است.

فاصله بین نخبگان و فولاد

میان دانشگاه و جریان نخبگان با صنایع فولادی، معدنی و پتروشیمی فاصله‌این ایجاد شده است این در حالی است که برای توسعه اکوسیستم فناوری در معادن لازم است که دانشجویان از همان سال های نخست تحصیل وارد محیط های عملیاتی شوند و مباحث علمی را به طور عملی فرابگیرند.

حمیدیان عنوان کرد و ادامه داد: در حال حاضر شرکت سنگ آهن مرکزی ایران که قدیمی‌ترین شرکت معدنی در حوزه آهن کشور است، با حدود ۷۰ میلیون تن باطله‌های معدنی مواجه است که طی ۵۰ سال معدنکاری حاصل شده و باید با همکاری و تعامل بین دانشگاهیان و صنعتگران این ذخایر احیا شود.

کار به روش سنتی

اخیرا یکی از معادن زیرزمینی آهن در بلوک مرکزی ایران شناسایی شده است که بالغ بر دو میلیارد تن ذخیره دارد که این مقدار از مجموع استخراجی که از ابتدا تا امروز در کشور انجام شده بیشتر است، اما هنوز به آن ورود جدی نداشته ایم چرا که هنوز با همان روش های سنتی کار می‌کنیم و تا زمانی که جریان ورود دانشگاهیان به شرکت های صنعتی و معدنی ریل گذاری درستی نداشته باشد اکوسیستم نوآوری و فناوری هم در کشور به درستی شکل نخواهد گرفت.

دانش‌بنیان‌ها

همکاری با شرکت های دانش بنیان اگرچه ریسک بالایی دارد و کمتر مسئولی حاضر به پذیرش این ریسک است، اما وزارت علوم و صمت باید موانع و مشکلات را در این زمینه مرتفع کنند. ما سال‌ها است در گروه‌های معدنی از استحصال عناصر نادر خاکی صحبت می‌کنیم و در حال پیگیری آن هستیم اما برای این منظور زمان بسیار مهم است، بنابراین از پارک های علم و فناوری می‌خواهیم که در این زمینه ورود کنند. علاوه بر این همچنین استخراج معادن زیرزمینی از دیگر مباحث مهمی است که احتیاج به ارائه و استفاده از فناوری‌ دارد.

مگا صنعت

امروزه بار بخش زیادی از اقتصاد بر روی دوش معدن است به عبارت دیگر در حال حاضر معدن فقط فعالیت‌های معدنی انجام نمی‌دهد. تامین آب، تصفیه فاضلاب، تامین برق، اکتشاف گاز، ارائه راهکار برای مسائل زیست محیطی و … همه بر عهده معدن است و این موضوعات از معدن یک مگاصنعت ساخته است. در این حوزه‌های جانبی هم مشکل عمده تلفات سرمایه است که برای رفع آن نیازمند نقش‌آفرینی دانشگاهیان هستیم.

سخن پایانی

امروزه تکنولوژی در بسیاری از جنبه های زندگی ما وارد شده است ولی معدنکاری هنوز به شکل سنتی و قدیمی پیش می‌رود. اگر هدف این است که معدن نقش مهم‌تری در بهبود توسعه اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی ایفا کند، باید هرچه سریع‌تر به سوی هوشمندسازی حرکت کنیم.