اسیر شعارزدگی دولت شده‌ایم
کارشناسان معتقدند تعاملات بانکی برای دانش‌بنیان‌ها فرقی با دیگر شرکت‌ها ندارد.
تسهیلات آسان، یک دروغ بزرگ
کارشناسان معتقدند تعاملات بانکی برای دانش بنیان ها فرقی با دیگر شرکت ها ندارد. به عبارت روشن تر، بانک ها دید متفاوتی نسبت به فعالان این حوزه در ارائه وام و تسهیلات از آنچه تاکنون وجود داشته است، ندارند، به طورکلی دانش بنیان ها درباره ارائه تسهیلات با دیگر شرکت ها، تفاوت چندانی ندارند و این یکی از مشکلات فعالان این حوزه است، به همین دلیل برخی صاحبان شرکت های دانش بنیان معتقدند آن دسته از شرکت هایی که موفق به اخذ وام های کلان از سوی بانک ها می شوند، از مسیر رانت موفق به دریافت وام شده اند، در غیر این صورت، نمونه های زیادی از شرکت هایی وجود دارد که در اثر سودهای کلان بانکی به ورطه ورشکستگی کشانده شده اند. صمت به مناسبت هفته بانکداری اسلامی به بررسی سودهای دریافت شده از دانش بنیان ها توسط بانک ها و صندوق نوآوری و شکوفایی و روال دشوار دریافت خدمات پرداخته است.
روایتی از دغدغه های همیشگی
کارشناسان معتقدند ریسک پذیری بالا در به نتیجه رساندن طرح و ایده از مهم ترین چالش های پیش روی شرکت های دانش بنیان است و چالش دوم این شرکت ها، نداشتن وثیقه بانکی برای دریافت تسهیلات لازم از بانک ها است، چرا که متاسفانه ایده ها و دانش های معنوی قابل قیمت گذاری نیست و در ساختار بانکی به عنوان وثیقه پذیرفته نمی شود، بنابراین همواره یکی از دغدغه های مهم توسعه دانش بنیان در کشور ما دریافت وام و تسهیلات بانکی است. سود تسهیلات بانکی در کشور ما بالا است، فرقی ندارد که بانک به یک کشاورز یا دانش بنیان یا به یک کارخانه صنعتی وام می دهد، اما در همه جای دنیا و کشورهای توسعه یافته، سودهای بانکی در وام های دانش بنیان ها کمتر از 2 درصد است و این مسئله به معضلی برای بخش تولید تبدیل شده، اما برخی کارشناسان معتقدند سازکار توسعه دانش بنیان ها نباید از مسیر بانکی بگذرد. از سوی دیگر هم صندوق نوآوری و شکوفایی در تلاش است مسیر دریافت تسهیلات از بانک برای شرکت های دانش بنیان را سهل تر کند، اما شواهد روشن به دور از امضاها و تفاهمنامه ها، حاکی از آن است که واژه دانش بنیان با دیگر نهادها یا اشخاص برای دریافت تسهیلات فرقی ندارد و گویا سازکار ویژه ای برای آن در نظر گرفته نشده است.
تسهیلات خارج از توان
محمدحسن هجرت، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در گفت وگو با صمت معتقد است تامین مالی در اکوسیستم دانش بنیان شبیه هفت خان رستم است و در بیشتر موارد افراد ترجیح می دهند بدون دریافت تسهیلات به ادامه فعالیت بپردازند که به طورمعمول شکست می خورند؛ نرخ تسهیلات بانکی به قدری بالا است که از توان دانش بنیان ها خارج است و هر فردی که به عنوان صاحب شرکت دانش بنیان و نوپا شناخته می شود، توانایی بازپرداخت آن را ندارد. تنها مزیت مثبتی که تسهیلات بانکی دارد، شفاف بودن روال ارائه تسهیلات و وام ها است که در ازای دریافت ضامن یا وثیقه، وام و پول می دهد.
تماس به قصد مشتری جمع کردن
چندی پیش، اخباری در رسانه ها منتشر شد؛ مبنی بر اینکه بانک ها در راستای ایفای مسئولیت های اجتماعی خود و کمک به رشد و توسعه کشور، به عنوان حامی شرکت های دانش بنیان از طریق ارائه تسهیلات با نرخ ارزان و صدور ضمانتنامه با شرایط و تخفیفات ویژه، به رشد این شرکت ها و تجاری سازی ایده ها، نوآوری ها، اختراعات و نتایج تحقیقات در حوزه فناوری های برتر کمک می کنند یا برای حمایت از شرکت های دانش بنیان تسهیلات قرض الحسنه ای در نظر گرفته اند که در چارچوب تفاهمنامه ای با صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت می شود. هجرت بااشاره به این مصوبه ها می گوید که جالب است بدانید از زمانی که چنین مصوبه هایی در بانک ها مبنی بر همکاری آنها با دانش بنیان ها تصویب شد، یک سری از شعب اصلی بانک ها تلاش کردند در راستای ارائه خدمات مالی و تسهیلاتی با شرکت های دانش بنیان ارتباط بگیرند؛ آنها در قالب تماس های تلفنی با این شرکت ها که اغلبشان نوع یک بودند، ارتباط گرفتند، اما زمانی که برخی دانش بنیان ها مراجعه کردند، با روند متفاوتی از آنچه قبلا بود، مواجه نشدند و تفاوتی در ارائه تسهیلات با پیش از این تفاهمنامه ها، به وجود نیامده بود، گویا کمک ها برای تامین مالی تنها در کاغذ اتفاق افتاده بود؛ چرا که برای ارائه هر تسهیلات مالی، روال گذشته حاکم بود و به دریافت وثیقه و پشتوانه ملکی نیاز داشت. وی علت تماس ها را مشتری مداری بانک ها دانست که به نوعی بازاریابی برای ارائه تسهیلات در راستای کسب سود بیشتر بوده است. خودش می گوید تنها تفاوتی که با قبل داشت،این بود که دانش بنیان ها به بازه مشتریان بانک ها اضافه شدند. در اصل بانک روال خاص خود را دارد و تفاهمنامه هایی که بسته می شود، تفاوتی در ارائه خدمات برای دانش بنیان ها در راستای تسهیل دریافت وام به وجود نمی آورد و خوب است بدانید که تنها دلیل تماس آن زمان بانک ها با شرکت های دانش بنیان، افزایش کمی جامعه مشتریان آنها بود تا دانش بنیان ها را هم به مشتریان خود اضافه کنند.
یک موازی کاری ضررساز
وی می گوید روال لاک پشتی دریافت وام ها از بانک برای شرکت های دانش بنیان، دیگر معضل تعاملات بانک و دانش بنیان ها است که به شکل عادی یک شرکت دانش بنیان فرقی با دیگر شرکت ها ندارد، اما آن معضلی که بیش از هر مورد دیگری موجب سختی روال دریافت تسهیلات در اکوسیستم نوآوری شده، فعالیت بانک گونه برخی نهادهایی است که علاوه بر روال دشوار ارائه تسهیلات، تفاوتی با یک نهاد بانکی ندارند؛ برای مثال صندوق نوآوری و شکوفایی با ادعای ارائه تسهیلات و وام ۹ درصد، خواهان ارائه تسهیلات به دانش بنیان ها است، اما در تبصره ها ارزش افزوده هم اضافه می کنند که کمابیش به همان سود بانک ها می رسد، به همین دلیل بهتر است با بانک ها در تعامل باشیم، چرا که همان گونه که اشاره کردم، دست کم روال شفاف تر و مشخص تری دارند و نظارت غیرکارشناسانه هم انجام نمی گیرد.
وی بااشاره به نظارت های کارگزاران صندوق نوآوری و شکوفایی ضمن ارائه تجربه خود می گوید که ما در زمینه ساخت پهپاد، فعالیت خود را در سال ۱۳۹۱ آغاز کردیم و در سال ۱۳۹۳ ، درخواست وام به صندوق نوآوری و شکوفایی کردیم، طی مراحلی این نهاد قرار شد ۳۰۰ میلیون تومان وام 4 درصدی تخصیص دهد. گفتنی است، قسط نخست وام را به راحتی دریافت و نقطه آغاز ساخت و تولید پهپاد را شروع کردیم، اما در مرحله دوم دریافت وام، این نهاد درخواست نظارت داد و کارشناسان و کارگزارانی که برای نظارت آمده بودند، نه تنها دانش کافی در زمینه ساخت پهپاد نداشتند، بلکه این عمل آنان موجب لو رفتن طرح های اولیه هم شد.
نظارت های پرپیچ وخم و غیرمعمول
به گفته هجرت، در این روند بعد از نظارت، طرح شان در جای دیگری از سوی افراد خارج از مجموعه ثبت و به عبارتی دزدیده شد. وی ادامه داد: در نهایت باوجود اینکه وثیقه با ارزش بالاتری هم گذاشته شده بود، در پرداخت قسط دوم، 2 سال دوندگی زیادی کردیم و بعد از گذشت این مدت، به دلیل دیرکرد قسط وام نتوانستیم طبق زمان بندی و برنامه ای که داشتیم، پیش برویم و همین امر باعث شد ضررهای بزرگی را متحمل شویم؛سرانجام زمانی که در مرحله آخر، ناظران صندوق برای تست پهپادها آمدند، با انجام تست مرگ، پهپادهای ساخته شده از بین رفت، در واقع علت نابودی پهپادها، کارشناسی غلطی بود که در زمان انجام تست صورت گرفت، به همین دلیل نتوانستیم پول دریافت شده را بازگردانیم و وثیقه گذاشته شده از سوی صندوق به سرعت ضبط شد و ما هم به جای ۳۰۰ میلیون تومان، ۲۶۰ میلیون تومان دریافت کردیم.
به چه روندی می گویید حمایت؟
وی بااشاره به روند بهبود تامین سرمایه مالی برای دانش بنیان ها می گوید که وقتی صحبت از حمایت می شود، این حمایت باید به شکلی همه جانبه و درخور انجام بگیرد. ابتدا باید حمایت از اکوسیستم نوآوری و دانش بنیان تعریف شود، اما در کشور ما حمایت از شرکت های دانش بنیان، تنها شعاری است که در اخبار و رسانه ها می شنویم و در عمل با روندی متفاوت تر از آنچه وجود دارد، برخورد می شود. وام های بزرگ اصلا به دانش بنیان ها تعلق ندارد و جای سوال است که تسهیلات به چه قشری اختصاص داده می شود که دانش بنیان ها در عمل نمی توانند این تسهیلات را دریافت کنند و حمایت برای درصد خاصی از افراد است. هجرت بااشاره به برخی ابهامات در خرید محصولات دانش بنیان ها می گوید که چندی پیش مجلس شورای اسلامی برای خرید پهپاد، بودجه ای به سازمان محیط زیست تخصیص داد، اما هیچ خریدی از شرکت های دانش بنیان ساخت پهپاد که تعداد انگشت شماری هم دارند، انجام نشد و این میزان بودجه هم خرج شد. حال این سوال مطرح است که پول خرید پهپادها چه شد؟!
عطای وام را به لقایش بخشیدیم
آتشه سلیمانی، از دیگر فعالان اکوسیستم نوآوری و دانش بنیان که چند سالی در حوزه تولید جوهر و مرکب در صنعت چاپ فعالیت دارد، بااشاره به دست اندازهای دولتی در راه تولید به صمت می گوید که چند سالی می شود بعد از کش و قوس های زیاد و چالش های فراوانی که در امر تامین مکان برای شروع فعالیت خود داشتیم، توانستیم در پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر، مکانی برای فعالیت و تولید مرکب بگیریم و به عنوان یک شرکت دانش بنیان نوع یک به تولید جوهر و مرکب هایی بپردازیم که تا پیش از این در ایران تولید نمی شده و تمامی آنها وارداتی بوده است.
باتوجه به اینکه تامین مالی، مهم ترین چالش شرکت های دانش بنیان است؛ سلیمانی هم با انتقاد از روند تامین مالی صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک نهاد تامین مالی برای شرکت های دانش بنیان می گوید بعد از دانش بنیان شدن در صندوق نوآوری و شکوفایی، درخواست وام نمونه سازی کردیم، با اینکه 3 محصول جدید برای نمونه سازی داشتیم، اما تنها با نمونه سازی یک محصول موافقت شد که هنوز بعد از چند سال، تنها یک قسط آن پرداخت شده است. روند دریافت وام از نهادهای دولتی به گونه ای است که بعد از گذشت مدت زمان طولانی، بیشتر ما صاحبان شرکت های دانش بنیان، عطایش را به لقایش بخشیدیم و ترجیح دادیم بدون وام به توسعه و فعالیت بپردازیم.
دلالان، خواهان سهامداری هستند
وی بااشاره به دیگر معضلات دانش بنیان ها در امر دریافت تسهیلات بانکی گفت: وجود دلالان در این اکوسیستم، تیشه بر ریشه دانش بنیان ها می زند؛ آنقدر مسیر دریافت وام دشوار است که برخی از آب گل آلود ماهی می گیرند و پیشنهاد تخصیص سهام شرکت یا دریافت پول هنگفت در ازای دریافت وام از کانال خودشان را می دهند. فعالیت مان در راستای کاهش واردات و افزایش تولید داخلی بود، اما باوجود سنگ اندازی ها، تلاش کردیم مستقل و بدون چشمداشت کمکی از سوی نهادهای دولتی موظف، به فعالیت بپردازیم که همین فرآیند را برای مان دشوارتر کرده است.
وی ادامه داد: باتوجه به اینکه سال تولید دانش بنیان است، انتظار داشتیم از سوی معاونت، حمایت بیشتری انجام می گرفت، برای مثال، در زمان شیوع بیماری کرونا، خسارت های زیادی را متحمل شدیم، اما هیچ حمایتی نشد. توجه به شرکت های دانش بنیان در راستای افزایش تولید داخلی تنها یک شعار است که از زبان مسئولان به گوش مردم می رسد. در کل، تنش های فعالیت در دنیای نوآوری و فناوری در کشور زیاد است.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده فرمایش رهبر معظم انقلاب تنها تبدیل به یک شعاری شده است که دولت و مسئولان آن را نادیده می گیرند؛ مواردی که خروجی خاصی از آن بیرون نیامده است. ارائه تسهیلات بانکی به دانش بنیان از سوی بانک ها، نیازمند یک بازتعریف مستقل و جداگانه ای است که باید از سوی نهادهای بالادستی انجام گیرد، چرا که در حال حاضر بانک ها در ماهیت، چنین روندی را نمی بینند و در قوانین بانکی هم تسهیلگری ذکر نشده است. حال باید دید اقدام نهادهایی چون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی در راستای این تسهیلگری در آینده نزدیک باتوجه به قانون جهش تولید چیست؟
