بخش انرژی، تامین‌کننده اصلی مواد اولیه صنعت پتروشیمی‌ است. NGLها (اتان، پروپان و بوتان) از گاز طبیعی و جریانات پالایشگاه استخراج می‌شوند. نفتا و گازوئیل از تقطیر نفت خام به‌دست می‌آیند. میعانات که به‌طورمتوسط شامل ۶۰ درصد نفتا هستند، از گاز طبیعی به‌دست می‌آیند.

سند توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی

نیمه اردیبهشت در حاشیه چهاردهمین همایش بین‌المللی صنعت پتروشیمی ایران، سند توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی با حضور وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی رونمایی شد. براساس این سند، همه توسعه‌گران، شرکت‌ها و هلدینگ‌های پتروشیمی باید همسو با آن برنامه‌های توسعه‌ای خود را تنظیم کنند. به‌گفته مسئولان شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در صورت لزوم، سند توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی، با هماهنگی شرکت ملی صنایع پتروشیمی روزآمد می‌شود، به این ترتیب باتوجه به اطلاعات این سند، سرمایه‌گذاران می‌توانند با اطمینان بیشتری در حوزه پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کنند.

کاهش اختلاف ظرفیت اسمی و واقعی

مرتضی شاه‌میرزایی ـ مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی: صنعت پتروشیمی در سال ۱۳۵۷ به‌طور ۱۰۰ درصدی جز خوراک از دانش فنی و کاتالیست تا کالا و تجهیزات با تنوع محصول انگشت‌شمار وابسته بود و تنها سالانه حدود ۵ میلیون‌ تن محصولات پتروشیمی در این صنعت تولید می‌شد. امروز جایگاه صنعت پتروشیمی ایران باوجود همه تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی بر قله ۹۳ میلیون تنی ظرفیت تولید رسیده ‌است و با بیش از ۱۰۸ طرح بزرگ و کوچک، به‌زودی تا ۱۰، ۱۲ سال‌آینده به بیش از ۲برابر ظرفیت تولید فعلی دست‌ می‌یابیم. در این بین، حرکت به‌سمت پرهیز از خام‌فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر از ضرورت‌هایی است که باید مدنظر قرار گیرد. هم‌اکنون بیش از ۵۵۰‌ نوع محصولات شیمیایی و پلیمری در صنعت پتروشیمی ایران تولید می‌شود و تا پایان این دولت وابستگی به کاتالیست و مواد شیمیایی قطع می‌شود. همچنین، صنعت پتروشیمی هم‌اکنون در حوزه کالا و تجهیزات به بیش از ۸۰ درصد خودکفایی رسیده ‌است و امروز در بسیاری از بخش‌ها پیشرو هستیم، به‌طوری که بیش از ۲۵۰ دانش فنی و لایسنس و ۹۹ کاتالیست و جاذب برای صنعت پتروشیمی لازم است و عمده کاتالیست و دانش فنی در این صنعت استفاده می‌شود. در این بین، تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی باید با جدیت بیشتری ادامه یابد. برای موفقیت در این مسیر نیز شرکت‌ها و هلدینگ‌ها باتوجه به خوراک موجود و براساس برنامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طرح‌های تولید ۲۱ محصول که نیاز به ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد، سرمایه‌گذاری کنند.

سال گذشته نیز، افزون بر بومی‌سازی برخی فناوری‌ها، مجتمع‌های تولیدی عرضه‌کننده محصولات در بازار کالا به‌منظور حمایت از صنایع تکمیلی، بالغ بر ۳۰ درصد عرضه را به‌صورت اعتباری انجام دادند که کمک بسیاری به واحدهای صنعتی تکمیلی بود و کمک شایانی به ایجاد اشتغال کرد. امسال بنا داریم که فاصله ظرفیت نصب‌شده و تولید صنعت پتروشیمی را کاهش دهیم تا راهبرد رهبر ‌معظم انقلاب که به ما تکلیف شده است، تحقق یابد.

نقشه‌راه توسعه پتروشیمی‌ها

حسن عباس‌زاده ـ مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی: براساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، تولید واقعی محصولات پتروشیمی امسال با افزایش ۱۰ میلیون تنی به ۸۰ میلیون‌تن خواهد رسید.

«نقشه‌راه توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی ایران» بااشاره به اسناد بالادستی توسعه صنعت پتروشیمی تدوین و در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته و در این اسناد به موضوعات توسعه و تکمیل زنجیره ارزش، کاهش خام‌فروشی و ارزآوری در صنعت پتروشیمی تاکید شده‌ است. هم‌اکنون ۷۰ مجتمع در صنعت پتروشیمی ایران فعال هستند که ۳ مجتمع از این تعداد یوتیلیتی است. ظرفیت نصب‌شده این تعداد مجتمع، ۹۳ میلیون ‌تن است که برای استفاده از این ظرفیت روزانه باید معادل یک‌میلیون بشکه نفت‌خام خوراک وارد این صنعت ارزش‌آفرین شود. براساس آمار، سال‌گذشته ۴۰ میلیون تن محصول به ارزش ۲۷ میلیارد دلار فروخته شد که ۲۸ میلیون ‌تن آن به ارزش ۱۶ میلیارد دلار صادر و ۱۲ میلیون ‌تن معادل ۱۰ میلیارد دلار به ‌فروش داخلی رسید. به‌علاوه اینکه، محصولات پتروشیمی ایران در ۳ دسته پایه، میانی و پایانی دارای تنوع تولید هستند. ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی ایران در بخش محصولات پایه ۵۸ میلیون تن و در بخش میانی ۱۳ میلیون تن است و در بخش نهایی نیز ۲۰ میلیون تن محصول را به‌فروش می‌رسانیم.

هم‌اکنون این طرح‌ها که در برنامه‌های گذشته اجرای آنها شروع شده، حدود ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارند که حدود ۱۳ میلیارد دلار برای آنها هزینه شده و نیاز است که برای تکمیل آنها سرمایه بیشتری جذب شود.

همچنین براساس آمار، طرح‌های بخش پایه صنعت پتروشیمی در سال‌های گذشته روبه‌رشد بوده‌ است، به‌طوری که از ۹۳ میلیون‌ تن ظرفیت نصب‌شده، طرح‌های بخش متانولی، اتیلنی و پروپیلنی رو به افزایش است. از سوی دیگر، برنامه‌های هشتم طرح توسعه کشور در بخش پتروشیمی در دست بررسی است. باتوجه به اینکه ایران در بخش آمونیاک، اتیلن و متانول در دنیا حرفی برای گفتن دارد، بنابراین این بخش‌ها فرصت‌های بسیار خوبی برای توسعه بخش متانول ایجاد می‌کنند. ایران در تولید محصولات پایه در منطقه پس از عربستان‌سعودی قرار دارد، کشورهای قطر، امارات، عمان، کویت و ترکیه نیز بعد از ایران قرار دارند.

لزوم توجه به تغییرات اقلیمی در توسعه صنعت پتروشیمی

اسدالله غلامپور ـ مدیرعامل شرکت پتروشیمی مروارید: توسعه صنایع مرتبط با صنعت پتروشیمی باید با در نظر گرفتن شرایط مختلف زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی انجام گیرد، در حالی که انتشار گازهای گلخانه‌ای مرتبط با انرژی در ۲۰ سال آینده ۱۴ درصد افزایش خواهد یافت، هرچند برخی کارشناسان یادآور می‌شوند که باوجود پیشرفت‌ها در انرژی‌های تجدیدپذیر جهان هنوز جایگزین قابل‌اعتمادی برای منابع نفت و گاز طبیعی که متخصصان آن را رگ حیات اقتصاد مدرن نامیده‌اند، پیدا نشده است. باوجود فشار فعالان محیط‌زیست، تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی موجب گرمای شدیدتر و آتش‌سوزی‌ها، افزایش بارندگی، سیل، خشکسالی طولانی‌تر و ذوب یخ‌ها در قطب شمال می‌شود. ایران یکی از ظرفیت‌های بالا و رو به رشد تولید صنعت پتروشیمی در جهان به‌شمار می‌آید که سهم آن در دنیا حدود ۲ درصد است، بنابراین اگر قصد داریم همین سهم در بازارهای جهانی حداقل محفوظ بماند، باید تا سال ۲۰۴۰، حدود ۴۰ درصد ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران افزایش یابد. در همین حال، استخراج، پالایش و تبدیل منابع هیدروکربوری به انواع زنجیره‌های ارزش در زمان باقیمانده تا سال ۲۰۵۰ میلادی مطابق کنوانسیون پاریس و ضوابط صفر خالص کربن بسیار مهم و حیاتی است، زیرا جهان در سال مذکور امکان استفاده از سوخت‌های فسیلی را ناممکن یا بسیار سختگیرانه خواهد کرد. اتکای جهان به سوخت‌های فسیلی غیرقابل‌دفاع است، بنابراین باتوجه به سرمایه‌گذاری و جایگزینی سوخت‌های تجدیدپذیر تا پایان سال ۲۰۵۰، میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی به کمترین مقدار خواهد رسید. همچنین تا سال ۲۰۵۰، توسعه فناوری‌های مبتنی بر انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر نظیر استفاده از هیدروژن سوخت هواپیما و انرژی خورشیدی به‌موازات برداشت منابع هیدروکربوری و تبدیل آن به صنایع زنجیره ارزش بسیار مهم و حائزاهمیت است. به‌گفته گلوبال‌دیتا، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۱، بیش از ۳۳ درصد فروش خودروهای جدید در سراسر جهان خودروهای الکتریکی خواهد بود. قیمت، فناوری، فرهنگ و قانون؛ ۴ رکن موثر بر مقدار مصرف گاز در بخش‌های مختلف هستند. در ایران سالانه به‌علت سوختن گاز طبیعی در مشعل‌ها حدود ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب گاز سوزانده می‌شود؛ مقداری که می‌توانست یک‌سوم برق کشور را تامین کند. اگر میزان فلرینگ ایران را حدود ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ در نظر بگیریم و براساس آمار BP با فرض متوسط گاز صادراتی به نرخ هر مترمکعب ۲۰ سنت هم‌اکنون سالانه حدود ۵ میلیارد دلار عدم‌النفع مستقیم از این محل وجود دارد، در حالی که اگر استفاده از این مقدار گاز به‌عنوان خوراک پتروشیمی‌ها در نظر گرفته شود، این عدم‌النفع بالغ بر ۱۶ میلیارد دلار خواهد بود. همچنین براساس گزارش بولتن آماری سالانه اوپک، خالص صادرات گاز ایران در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۸.۳۲ میلیارد مترمکعب بوده است، اگر مقدار گازهای ارسالی به مشعل در کشور برای سال ۲۰۲۱ مقدار ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب درست باشد، می‌توان گفت کمابیش معادل گازی که در سال ۲۰۲۱ صادر کرده‌ایم، هدررفت گاز داشته‌ایم.

ارزآوری صنعت پتروشیمی به ارزآوری میعانات گازی می‌رسد

هوشنگ فلاحتیان ـ معاون برنامه‌ریزی وزیر نفت: با بهره‌برداری از مجتمع‌های جدید پتروشیمی، ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی از ۹۴ میلیون تن در پایان سال ۱۴۰۱ به ۱۴۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ افزایش می‌یابد و ارزآوری آن به ارزآوری میعانات گازی تنه خواهد زد. ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی از ۵۲ میلیون تن از سال ۹۲-۹۱ به ۹۴ میلیون تن در انتهای سال ۱۴۰۱ می‌رسد. این مقدار تولید منجر به حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار ارزآوری می‌شود که از این ۱۸ میلیارد دلار، یک‌سوم، برای تامین نیازهای داخلی مصرف می‌شود و حدود ۱۲ میلیارد دلار ارزآوری خالص در سامانه نیما عرضه می‌شود و به مصرف بخش‌های دیگر کشور می‌رسد. این حجم از تولید با حدود ۶۷ واحد پتروشیمی شکل می‌گیرد. همچنین، برای جهش سوم تولید، وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی در تلاش هستند که واحدهای جدید وارد مدار کنند. تولید صنعت پتروشیمی از ۹۴ میلیون تن تا سال ۱۴۰۴ به ۱۴۰ میلیون تن افزایش می‌یابد و ارزآوری آن به ارزآوری میعانات گازی تنه خواهد زد. همچنین درآمدهای ناشی از محصولات پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش در سال ۱۴۰۵ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار می‌رسد. هرچه این زنجیره ارزش تکمیل شود، ثروت ملی افزایش پیدا می‌کند. اگر گاز به متانول تبدیل شود، هر تن بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ دلار ارزآوری دارد. همین متانول اگر در زنجیره ارزش به پروپیلن یا پلی‌پروپلین تبدیل شود، به ۹۰۰ دلار می‌رسد که ارزش‌افزوده ۳۰۰ درصدی خواهد داشت. اگر این زنجیره ارزش کامل و به قطعات تلفن‌همراه یا سایر اقلام تبدیل شود، به بالای هزار دلار می‌رسد. برای تحقق اهداف یادشده در زمینه ارزآوری صنعت پتروشیمی، احداث پارک‌های پتروشیمی در دستور کار قرار گرفت و ۱۳ منطقه در پهنه ۴ استان خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان برای احداث این پارک‌ها انتخاب شدند. طبق برنانه‌ریزی نیز قرار است ظرف ۳ سال آینده، شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با رویکرد فناورانه به‌عنوان توسعه‌دهنده این مناطق، زمین‌ها را آماده کند. همچنین، هم خودش سرمایه‌گذاری کند و هم سرمایه‌گذاران دیگر با هماهنگی وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی، سرمایه‌گذاری کنند. برای فاز نخست این کار، سرمایه‌گذاری حداقل یک میلیارد دلاری در این ۱۳منطقه در نظر گرفته شده است و واحدهای موردنظر تا سال ۱۴۰۴ به بهره‌برداری می‌رسد.

سخن پایانی

پس از گذشت ۶ دهه از ورود صنعت پتروشیمی به کشور، اعمال سیاست‌های حمایتی در کنار مزیت کشور در دارا بودن بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان، سبب اقبال فعالان اقتصادی به سرمایه‌گذاری در این صنعت شده و رشد تولید و درآمدزایی صنعت پتروشیمی کشور را درپی داشته است. در همین راستا، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور از ۳ میلیون تن در سال ۱۳۵۶ به ۹۰.۲ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ افزایش یافت. بررسی دقیق ماهیت تولید در صنعت پتروشیمی کشور حاکی از آن است که باوجود رشد کمی مناسب تولیدات این صنعت، ترکیب تولیدات با نیاز داخلی صنایع تکمیلی کشور و تولید و تقاضای جهانی متناسب نیست و بازآرایی در سبد محصولات تولیدی صنعت پتروشیمی کشور ضروری است.