در سال‌های اخیر تامین ماشین‌آلات حفاری به یکی از چالش‌های اساسی در روند فعالیت‌های معدنی کشور بدل شده است. با توجه به ممنوعیت ورود ماشین‌آلات جدید به کشور و همچنین نیاز روزافزون به این تجهیزات، با تداوم محدودیت‌ها در آینده، فعالیت در بخش معدن و صنایع معدنی با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهد شد. در نشستی که در انجمن مس با عنوان «انتخاب ماشین حفاری اکتشافی متناسب با طراحی اکتشاف» برگزار شد، به این کمبود و روند تامین تجهیزات موردنیاز معادن پرداخته شد.

سید سهراب حسینی، دبیر کمیته ماشین‌آلات و تجهیزات انجمن مس ایران در خصوص چالش‌های ماشین‌آلات حفاری گفت: از چالش‌های پیش روی حفاری اکتشافی در کشور و فرآیند انتخاب ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب در این بخش تأمین ماشین‌آلات حفاری یکی از دغدغه‌های فعالان بخش معدن است. در همین حال انتخاب تجهیزات مناسب حفاری، نیازمند اشراف کامل به این حوزه است.

نگاهی به تاریخچه حفاری

حسینی در تشریح تاریخچه حفاری گفت: تاریخ پیدایش ماشین‌آلات حفاری به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. در آن دوره حفاری با عمق ۶ اینچ تا ۲۰ فوت در مصر باستان حفاری به‌منظور فعالیت‌های استخراجی انجام می‌شد. از سال ۱۸۶۳ فعالیت حفاری در فرانسه با تجهیزاتی که توسط لشوت ابداع‌شده بود، آغاز شد. در ادامه عمق فعالیت‌های اکتشافی به‌مراتب به ۱۳۰ فوت و ۷۵۰ فوت افزایش یافت. در قرن ۱۹ حفاری نفت در ارتفاعات سیلسیا در آلمان آغاز شد و تا عمق ۷۳۴۷ فوت نیز ادامه پیدا کرد. عمق حفاری‌های اکتشافی نفت در قرن 19 افزایش یافت و در کشورهای مختلف ازجمله ایالات‌متحده، مکزیک، ونزوئلا و… ادامه پیدا کرد.

اهمیت ساخت

حسینی گفت: تکنولوژی ساخت ماشین‌آلات حفاری اهمیت بالایی دارد، چراکه روند ساخت این تجهیزات، تأثیر ویژه‌ای بر روند فعالیت آنها دارد. بسیاری از این ماشین‌آلات حفاری که به اسم تولید داخلی عرضه می‌شوند، تنها در کشور ما مونتاژ می‌شوند. بر همین اساس نیز تاکید می‌شود قبل از خرید این تجهیزات از واحدهای تولید آنها، بازدید به عمل آید.

وی افزود: ایمنی ماشین‌آلات حفاری بسته به برند آنها، تفاوت چشمگیری دارد. در برخی کشورها قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای تأمین ایمنی وضع‌شده و چنانچه در هنگام استفاده از یک دستگاه، حادثه‌ای رخ دهد، کار برای مدت‌زمان طولانی تعطیل می‌شود. اما این دست قوانین سخت‌گیرانه برای تأمین ایمنی در کشور ما وجود ندارد. بااین‌وجود پیشنهاد می‌شود ایمنی، یکی از شاخصه‌های اصلی در روند خرید ماشین‌آلات معدنی باشد.

حسینی در ادامه با توجه به آیتم‌های مهم در انتخاب دستگاه حفاری پرداخت: برای خرید دستگاه باید ویژگی‌های اصلی دستگاه بررسی شود. ویژگی‌های موتور، وینچ اصلی و … نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.

وی افزود: در سال‌های اخیر در مناقصات برای انتخاب پیمانکار حفاری، آیتم‌های سخت‌گیرانه و در مواردی غیرضروری اعمال می‌شود. انتخاب دستگاه حفاری باید بر اساس ذخیره معدنی باشد. برای برخی از محدوده‌ها بکارگیری برخی تجهیزات حفاری نه لزومی دارد و نه اقتصادی است.

حسینی گفت: پیمانکاران فعال در حوزه حفاری اکتشافی دستگاه‌های مختلفی را برای حفاری در مناطق مختلف، تهیه می‌کنند. جدیداً مقرراتی برای ارائه دستگاه حفاری به معدنداران، تدوین‌شده است که درنتیجه آن عملکرد پیمان‌کاران بخش معدن نادیده انگاشته می‌شود. دستگاه حفاری ابزار پیمانکار است اما خرید این دستگاه با بروکراسی متعددی روبه‌رو است که فعالیت را در این بخش دشوار می‌کند.

مشکل از کیست؟

حسینی در ادامه عنوان کرد: اگر یک تولیدکننده ماشین‌های حفاری بعد از ۱۷ سال نتوانسته محصول خود را برندسازی کند و درحال‌حاضر به دنبال آن است تا با محدود کردن دیگران، فعالیت خود را ادامه دهد، باید بپذیرد که فعالیت و استراتژی آن تاکنون اشتباه بوده است.

مشکل از کیفیت تولید ماشین‌های حفاری داخلی است که تقاضای محدودی دارند. علاوه‌براین ۸۰ درصد دستگاه حفاری ساخت داخل هم وارداتی است و بخش بزرگی از این تجهیزات تنها در ایران مونتاژ می‌شوند. این دست محدودیت‌ها فضای رقابتی را از بین می‌برد و مانع پیشرفت و توسعه صنایع داخلی می‌شود.

وی در پایان گفت: رقابت زمینه پیشرفت را فراهم می‌کند. تولیدکنندگان داخلی در مواردی ماشین‌آلات تولیدی خود را حتی گران‌تر از نمونه‌های خارجی به فروش می‌رسانند؛ بنابراین اصلاح این فرآیند ضروری به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

اکتشاف نخستین حلقه از فعالیت در معدن، بهره معدنی از این ذخایر و توسعه صنعتی و اقتصادی کشور است. بااین‌وجود موانع متعددی در مسیر فعالیت‌های اکتشافی وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کمبود ماشین‌های حفاری اشاره کرد.

در این میان، وزارت صنعت، معدن و تجارت نه‌تنها هیچ اهتمامی برای رفع محدودیت‌های حاکم بر این بخش ندارد، بلکه با تصویب بخشنامه‌های غیر کارشناسی، مسیر ورود این تجهیزات به کشور را بیش‌ازپیش دشوار می‌کند. برای دهه‌های طولانی نقش و اثرگذاری فعالیت‌های معدنی در روند توسعه صنعتی و اقتصادی و حتی بهبود شرایط اجتماعی نادیده گرفته می‌شد. در چنین فضایی، اکتشاف از اهمیتی برخوردار نبود و به‌این‌ترتیب، حفاری اکتشافی نیز در اولویت قرار نداشت.

به همین سبب نیز، پس از شناسایی ذخایر معدنی در کشور و احداث واحدهای فرآوری و توسعه صنایع معدنی، در عمل فعالیت‌های اکتشافی و به دنبال آن حفاری اکتشافی نیز، به حاشیه رانده شدند.

از اواسط دهه ۸۰، معدنکاری در کشور ما رونق بیشتری یافت، به‌بیان‌دیگر اهمیت و اثرگذاری فعالیت‌های معدنی در روند توسعه اقتصادی کشور نمایان شد و فعالیت در این حرفه موردتوجه عموم مردم و سیاست‌گذاران قرار گرفت. به دنبال رونق فعالیت‌های معدنکاری، اهمیت حفاری اکتشافی به فعالان این عرصه، مدیران و سیاست‌گذاران این بخش، شناسانده شد. در آن دوره، پیمانکاران اندکی به‌صورت در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت می‌کردند. با رونق گرفتن فعالیت‌های حفاری برای شناسایی ذخایر معدنی، اتحادیه حفاران غیرنفتی نیز تشکیل شد و آغاز به کار کرد.