سقوط آزاد صنعت ساختمان در ۲۰۲۵
تنش در خاورمیانه و تداوم جنگ اوکراین و روسیه موجب شد ۲۰۲۵ سال بسیار سختی برای بخش مسکن و صنعت ساختمان باشد، بهطوریکه سرمایهگذاری خیلی قوی در این بخش نداشتیم. در واقع به تنشهای سیاسی؛ افزایش ناگهانی نرخ دلار، نوسانات شدید اونس جهانی، نرخ بالای بهره بانکی را بهدنبال داشت که موجب شد فضای اقتصادی جهان بسیار ناامن شود و خبری از بازگشت سرمایه نباشد. البته بررسی وضعیت بازار مسکن و صنعت ساختمان در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد برخی کشورها نظیر فنلاند و عمان، عملکرد بهتری نسبت به سایر کشورها داشتهاند. کارشناسان معتقدند؛ برای خروج صنعت ساختمان از وضعیت فعلی نهتنها باید فضای اقتصادی امن شود، بلکه باید از هوشمصنوعی هم حداکثر استفاده را کرد تا به نقطه عطفی در حل بخشی از مشکلات مزمن صنعت ساختمان تبدیل شود. صمت در گزارش امروز به بررسی وضعیت صنعت ساختمان در ۲۰۲۵ پرداخته است که در ادامه میخوانید.
سالی سخت برای صنعت ساختمان
در همین زمینه رضا میرزاهدی، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: یکی از مباحث چالشبرانگیز که تمام دولتهای دنیا در سال ۲۰۲۵ با آن درگیر بودند، مسئله مسکن بود. وضعیت مسکن در سال ۲۰۲۵ در کل دنیا مناسب نبود،بهطوریکه ساخت مسکن به دلایل مختلف برای بخشهای خصوصی و دولتی با چالشهایی در سرمایهگذاری مواجه بود. متاسفانه بهعلت جنگهای مختلفی که در سال ۲۰۲۵ شاهد بودیم مانند جنگ روسیه و اوکراین که از سالهای گذشته وجود داشته، بخش انرژی اروپا و دنیا را تحتتاثیر قرار داده و بهتبع روی سرمایهگذاری در بخش مسکن هم تاثیرگذاشته است.
وی افزود: تنش در خاورمیانه نظیر جنگ در لبنان، سوریه، عراق و ایران بخش مسکن را تحتتاثیر قرار داده است. حتی کشورهای آسیای شرق نظیر تایوان و تایلند از جنگ در امان نبودند و شاهد تنش در این مناطق هم بودیم.
این کارشناس بازار مسکن تاکید کرد: وضعیت بخش مسکن طی سال ۲۰۲۵ در کشورهای درجه یک دنیا مانند ایالاتمتحده، کشورهای درجه 2 نظیر اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه و ایتالیا، کشورهای درجه 3، بلوک شرق و کشورهایی که در رده پایینتری قرار دارند، متفاوت بوده است.
کارنامه کشورهای مختلف
میرزاهدی به بررسی وضعیت مسکن کشور ترکیه در ۲۰۲۵ پرداخت و گفت: تحریمهای امریکا علیه ترکیه موجب شد، ارزش لیر نسبت به دلار بسیار پایین بیاید و بهتبع نرخ تورم نقطه به نقطه ترکیه بالا برود و تقریبا مانند ایران قدرت خرید مردم برای تامین مسکن کاهش یابد.
وی گفت: ترکیه در حال حاضر عضو ناتو و عضو ناظر اتحادیه اروپاست، اما در مسائل اقتصادی و صنعت ساختمان موفق نبوده، بهطوریکه تعداد زیادی مسکن برای فروش عرضه شده، اما خریداری وجود نداشته است.
این کارشناس بازار مسکن تصریح کرد: تورم ناشی از بیارزشی پول، تولید ناخالص پایین، نابرابری لیر در برابر دلار و نرخ بالای دستمزد کارگران از مواردی هستند که دست بهدست هم دادند تا ترکها نتوانند بهعنوان کشوری تاثیرگذار در بخش صنعت ساختمان مانند سالهای گذشته موفقیت چشمگیری داشته باشند.
میرزاهدی به بررسی صنعت ساختمان در کشور حاشیه خلیجفارس پرداخت و گفت: عراق پس از بیرون کردن داعشیها و حاکم شدن فضای آرام بر این کشور بهدنبال توسعه رفت، بهطوریکه ایرانیها و ترکها به سرمایهگذاری در بخش مسکن این کشور پرداختند، اما از آنجایی که با جهشهای دلار مواجه شدند، نتوانستند به موفقیت چشمگیری دست پیدا کنند، اما در کل از کشور ترکیه موفقتر بودند.
وی با بیان اینکه کشور فنلاند در بخش مسکن طی سال ۲۰۲۵ موفق بود، گفت: در این کشور تقاضا و عرضه مسکن سربهسر و تقریبا موفق بوده است. در کشورهای درجه یک نظیر ایالاتمتحده و کانادا کاملا رکود بخش مسکن مشهود بود. بهعبارت دیگر، با یک شرایط بسیار بد تقاضا مواجه بودند و مسکن در کانادا بین ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش نرخ داشته است. در واقع حضور دولت جدید کانادا و وابستگی این کشور به ایالاتمتحده موجب شد، پس از تعرفههایی که ترامپ در نظر گرفت، رکود بازار مسکن این کشور تشدید شود. البته بازار مسکن کانادا پس از کرونا در شرایط خوبی بهسر نمیبرد. در کل کاناداییها در سال ۲۰۲۵، سال بسیار سختی در بخش مسکن سپری کردهاند، بههمینعلت نرخ بهره را پایین آوردند و از ۷.۳ به ۲.۲۵ رساندند.
این کارشناس بازار مسکن تصریح کرد: اروپاییها قبلا در بخش مسکن موفق بودهاند، اما در سال ۲۰۲۵ کارنامه خوبی نداشتند. در واقع اروپاییها بهعلت وسعت کشوری که دارند، بهدنبال تخریب و نوسازی نیستند، بلکه در پی بازسازی هستند.
وی افزود: از آنجایی اتحادیه اروپا، بودجه بسیار کلانی صرف جنگ اوکراین کرده است، نتوانست در بخش مسکن سرمایهگذاری قابلتوجهی داشته باشد. در حال حاضر در کشورهایی نظیر آلمان، فرانسه و ایتالیا سردرگمیهایی در بخش مسکن بهچشم میخورد.
میرزاهدی گفت: کشور دیگری که در حاشیه خلیجفارس موفق شد تا سرمایهگذاری خوبی در بخش مسکن داشته باشد، عمان بود. این کشور با سرمایهگذاری خوب و سیاستهایی که دولت پادشاهی سلطان قابوس پیاده کرد، موفق شد مسکنهای خوب با نرخ مناسب بسازد و در اختیار مردم قرار دهد. به این ترتیب موفق شد در سال ۲۰۲۵ بخشی از مشکل مسکن که سالها قبل با آن درگیر بود، رفع کند. پیشبینی میشود این کشور در پایان ۲۰۲۷ در بخش مسکن حرفی برای گفتن داشته باشد، چراکه دیگر درگیر مشکل تامین سرمایه و عرضه و تقاضا نخواهد بود و تمام نیروی خود را روی سرمایهگذاری در خارج این کشور متمرکز میکند.
این کارشناس بازار مسکن با بیان اینکه کشورهای دیگر نظیر دوبی، عربستان و امارات از قدیمالایام جایگاه خاص خودشان را داشتهاند، گفت: اماراتیها بنا به شرایط خاص و سوقالجیشی که در دنیا دارند و قدرت نرخ درهم که تعیینکننده نرخ دلار نیز هست، در بخش مسکن موفق بودند، اما در سال ۲۰۲۵ با کمبود تقاضا مواجه شدند. به عبارتی تقاضا با عرضه سربهسر نشد و سرمایهگذاری کلانی که در امارات متحده انجام شده بود، راندمان و بازدهی نداشت که همین مسئله ریشه در نابسامانی و شرایط اقتصادی آسیا نظیر ایران داشت.
وی گفت: در کل سال ۲۰۲۵ سال بسیار سختی برای بخش مسکن و صنعت بزرگ ساختمان بهشمار میرود. بهطوریکه سرمایهگذاری خیلی قوی در این بخش نداشتیم و سرمایهگذاری که در گذشته انجام شده بود، راندمان و بازدهی نداشتند. همچنین هزینه حقوق و دستمزد بخش فنی و مهندسی و کارگران و نرخ مصالح ساختمانی بهشدت افزایش یافت. مهمترین دلیل آن هم چالش جنگ بود؛ بهویژه جنگ روسیه و اوکراین که تاثیر بسزایی داشت.
این کارشناس بازار مسکن گفت: امیدوارم با فروکش کردن تنش و جنگ در کشورهای مختلف بحث سرمایهگذاری در ۲۰۲۶ بهبود یابد و در مسیر امنی قرار بگیرد. یعنی افزایش ناگهانی نرخ دلار، نوسانات شدید اونس جهانی، نرخ سوددهی بالای بهره بانکی و جنگ که فضای اقتصادی را ناامن میکند و تمایلی به سرمایهگذاری در بخش مسکن باقی نخواهد گذاشت، پایان یابد. امیدوارم سال ۲۰۲۶ سال خوبی برای کشورهای مختلف در بخش مسکن باشد و ایران هم از این قاعده مستثنا نباشد تا از رکود سرسامآور مسکن خارج شویم.
کاهش بهرهوری صنعت ساختمان
محمدرضا علویپور، کارشناس حوزه ساخت و ساز ساختمان به صمت گفت: صنعت ساختمان یکی از پرریسکترین و در عین حال کمبازدهترین صنایع در مقایسه با سایر بخشهای اقتصادی جهان است. براساس گزارش Goolsbee و Syverson که در سال ۲۰۲۵ منتشر شده، بهرهوری نیروی کار در این صنعت نهتنها همراستا با کل اقتصاد رشد نکرده، بلکه در بلندمدت با کاهش نیز مواجه بوده است. در حالی که بهرهوری کل اقتصاد از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیش از دوبرابر شده، بهرهوری صنعت ساختمان پس از یک دوره رشد اولیه، از دهه ۱۹۶۰ وارد مسیر نزولی شده و در سالهای اخیر حتی به سطحی پایینتر از دهه ۱۹۵۰ رسیده است. این الگو با نتایج بسیاری از مطالعات بینالمللی همخوانی دارد و نشان میدهد که صنعت ساختمان نتوانسته همپای سایر صنایع از پیشرفتهای فناورانه و مدیریتی بهرهمند شود؛ موضوعی که خود را در افزایش تأخیرها، رشد هزینهها و پیچیدگی روزافزون پروژهها نشان میدهد.
ریشهیابی عقبماندگی صنعت ساختمان
وی تاکید کرد: البته ریشه این شکاف را باید در پیچیدهتر و بزرگتر شدن پروژهها، تنوع روزافزون تخصصها، افزایش استانداردهای کیفی و مدیریتی و تغییر انتظارات کارفرمایان جستوجو کرد. بهبیان دیگر، همزمان با تلاش برای افزایش بهرهوری، سرعت رشد این الزامات از سرعت بهبود بهرهوری پیشی گرفته و همین مسئله به عقبماندگی این صنعت منجر شده است. در چنین شرایطی، این پرسش اساسی مطرح میشود که آیا با رشد سریع هوشمصنوعی (Artificial Intelligence) در صنایع مختلف، صنعت ساختمان نیز میتواند به بهبود واقعی در بهرهوری دست یابد؟
علویپور اظهار کرد: بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ هوش مصنوعی میتواند به نقطه عطفی در حل بخشی از مشکلات مزمن صنعت ساختمان تبدیل شود؛ بهویژه در حوزه مدیریت پروژه. استفاده از سیستمهای مبتنی بر هوش مصنوعی در تشخیص خطرات بهصورت لحظهای، تحلیل دادههای تاریخی و بکارگیری حسگرهای پوشیدنی میتواند نقش مهمی در افزایش ایمنی کارگاهها و کاهش حوادث ایفا کند. علاوه بر این، ابزارهای مدیریتی هوشمند قادرند برنامهریزی پروژه، تخصیص منابع، برآورد هزینهها و پیشبینی تاخیرها را با دقتی بسیار بالاتر انجام دهند؛ موضوعی که در صنعتی با تصمیمهای لحظهای و پرهزینه، اهمیت حیاتی دارد و میتواند به کاهش زمان، هزینه و افزایش کیفیت اجرای پروژهها منجر شود.
کارشناس حوزه ساخت ساختمان تصریح کرد: اما در بخشهای فنی و اجرایی تحول به این سادگی نخواهد بود. بسیاری از فعالیتهای پرزحمت مانند حفاری، بتنریزی یا عملیات اجرایی سنگین، نیازمند رباتها و تجهیزات پیشرفتهای هستند که در حال حاضر برای اغلب پروژههای ساختمانی صرفه اقتصادی ندارد. بااینحال، جایی که هوش مصنوعی میتواند تاثیر قابلتوجهی بر بخش فنی بگذارد، مرحله مطالعات، طراحی و مدلسازی است. ترکیب هوش مصنوعی با مدلسازی اطلاعات ساخت (BIM) این امکان را فراهم میکند که تداخلها، ریسکها، اتلاف مصالح و مشکلات اجرایی پیش از شروع پروژه شناسایی شوند؛ امری که میتواند بهرهوری را بهطورچشمگیری افزایش دهد.
صنعت ساختمان در آستانه یک تحول
وی گفت: در مجموع، هوش مصنوعی این ظرفیت را دارد که نهتنها در قراردادها و مدیریت پروژه، بلکه در طراحی، اجرا، ایمنی، کنترل کیفیت و زنجیره تامین تحولی بنیادین ایجاد کند؛ تحولی که در سالهای آینده به پروژههایی سریعتر، ایمنتر، ارزانتر و هوشمندتر منجر خواهد شد. البته این مسیر بدون هزینه نخواهد بود؛ چراکه شرکتهایی که خود را با این تغییرات تطبیق ندهند، حتی با وجود سابقه طولانی، ممکن است از بازار حذف شوند و جای خود را به بازیگران جدیدی بدهند که توان اجرای پروژههای باکیفیتتر و کمهزینهتر را دارند. بهنظر میرسد صنعت ساختمان در آستانه یک تحول جدی در مدل کسبوکار خود قرار دارد؛ تحولی که همراه با ورشکستگی بسیاری از شرکتها، ظهور بازیگران تازه و خبرهای هیجانانگیز در سالهای پیشرو خواهد بود.
سخن پایانی
صنعت ساختمان یکی از پرریسکترین و در عین حال کمبازدهترین صنایع در مقایسه با سایر بخشهای اقتصادی جهان است. براساس گزارش Goolsbee و Syverson که در سال ۲۰۲۵ منتشر شده، بهرهوری نیروی کار در این صنعت نهتنها همراستا با کل اقتصاد رشد نکرده، بلکه در بلندمدت با کاهش نیز مواجه بوده است. در حالی که بهرهوری کل اقتصاد از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیش از 2 برابر شده، بهرهوری صنعت ساختمان پس از یک دوره رشد اولیه، از دهه ۱۹۶۰ وارد مسیر نزولی شده و در سالهای اخیر حتی به سطحی پایینتر از دهه ۱۹۵۰ رسیده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ هوش مصنوعی میتواند به نقطه عطفی در حل بخشی از مشکلات مزمن صنعت ساختمان تبدیل شود؛ بهویژه در حوزه مدیریت پروژه. استفاده از سیستمهای مبتنی بر هوش مصنوعی در تشخیص خطرات بهصورت لحظهای، تحلیل دادههای تاریخی و بکارگیری حسگرهای پوشیدنی میتواند نقش مهمی در افزایش ایمنی کارگاهها و کاهش حوادث ایفا کند.
