صمت در گزارش پیش رو با نگاهی به اظهارنظرهای سیاست‌گذاران درباره واردات گاز از روسیه، نظر کارشناسان حوزه انرژی را درباره توجیه‌پذیری این سیاست جویا شده است.

آیا واردات گاز طرحی جدی است؟

اواخر شهریور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران درباره واردات گاز از روسیه اظهار کرد: به‌زودی نشستی در این زمینه برگزار می‌شود، اما هنوز حجم واردات مشخص نشده و بستگی به زیرساخت‌های موجود دارد. اگر تمام ابعاد قرارداد به سرانجام برسد، امسال واردات گاز آغاز می‌شود.

وی با بیان اینکه ناترازی انرژی وجود دارد، اما خوشبختانه امسال با مدیریت یکپارچه‌ای که در وزارت نفت انجام شده و تلاش همه بخش‌ها، حجم ذخیره‌ای که در مخازن سوخت مایع داریم بهتر است، گفت: تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گازی نیز در زمان زودتری به پایان می‌رسد تا بتوانیم براساس اقدام‌هایی که پیش‌بینی کرده‌ایم، حداکثر گاز را به مصرف‌کننده برسانیم.

معاون وزیر نفت با بیان اینکه ناترازی انرژی به‌صورت معدل، در پیک مصرف نزدیک ۳۰۰ میلیون مترمکعب است که در بعضی روزها این رقم می‌تواند به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون نیز برسد، اظهار کرد: با تغییر آرایش سوخت و پیش‌بینی تنوع سوختی با مدیریت انجام‌شده در وزارت نفت امیدواریم بتوانیم بهترین مدیریت سوخت را در شبکه اعمال کنیم.

ظرفیت عرضه ۵۵ میلیارد مترمکعبی گاز روسیه به ایران

پیش از آن در اردیبهشت سال جاری نیز رئیس‌جمهوری روسیه در راستای تلاش مسکو برای متنوع کردن جریان صادرات گاز خود، اعلام کرد: روسیه ممکن است حداکثر ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز در سال به ایران عرضه کند.

پوتین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران اعلام کرد: عرضه گاز روسیه به ایران، می‌تواند به ۵۵ میلیارد مترمکعب در سال برسد، اما ابتدا باید در حجم اندک و حداکثر ۲ میلیارد مترمکعب آغاز شود.

حجم ۵۵ میلیارد مترمکعب، مشابه جریان گاز روسیه از خط لوله زیردریایی نورداستریم یک به اروپا است که در انفجارهای سال ۲۰۲۲، آسیب دید. این ارقام نشان‌دهنده تلاش مسکو برای جایگزین کردن بازارهای ازدست رفته‌اش در اروپا به‌واسطه جنگ این کشور و اوکراین است.

شرکت گازپروم، در ژوئن سال میلادی گذشته، یک تفاهمنامه با شرکت ملی گاز ایران را برای عرضه گاز روسیه از طریق خط لوله به ایران، امضا کرد، اما مسیرهای احتمالی برای این خط لوله، فاش نشده‌اند.

براساس گزارش رویترز، وزیر نفت ایران در آن زمان گفته بود: ایران روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز روسیه را دریافت خواهد کرد.

اظهارنظرهای یادشده به‌نوعی گویای قطعی بودن برنامه واردات گاز برای تامین نیاز داخل هستند، این در حالی است که ایران دومین تولیدکننده گاز در جهان است و واردات گاز ازسوی این کشور جز به‌منظور صادرات آن به کشورهای دیگر هیچ توجیهی ندارد.

با ضعف سیاست‌گذاری و تحریم واردکننده گاز شدیم

درباره روندی که در نهایت سبب شده ایران به‌منظور تامین نیاز داخل خود به واردات گاز روی بیاورد، یک پژوهشگر حوزه انرژی بر این باور است که سیاست‌گذاری‌های پیشین در حوزه مصرف و چالش‌های تولید سبب شده اکنون با مقام دومین دارنده ذخایر گاز جهان، برای تامین نیاز داخل به واردات گاز روی بیاوریم.

مجید رئوفی، پژوهشگر حوزه انرژی در گفت‌وگو با صمت در تشریح وضعیت فعلی کشور در زمینه تامین گاز بیان کرد: ما اکنون در ماه‌های زیادی از سال که براساس آخرین آمارها به یک‌سوم طول سال رسیده، درگیر کمبود گاز هستیم، اما این معضل در زمستان به‌دلایلی چون افزایش نیاز نیروگاه و بخش خانگی و در کنار آنها وابستگی شدید صنایع به این سوخت، شدت بیشتری پیدا می‌کند.

وی در ادامه با بیان اینکه همین حالا شرکت ملی صنایع پتروشیمی به شرکت‌های متانول‌ساز و اوره‌ساز قول تخصیص گاز فقط برای ۸ ماه از سال را داده، ادامه داد: اگر خاطرتان باشد در زمستان سال گذشته با اولویت قرار گرفتن تامین گاز خانگی، هم صنایع در تامین گاز موردنیاز خود به مشکل خوردند و هم ظرفیت تولید نیروگاه‌ها کاهش پیدا کرد که در نتیجه این اتفاق شاهد قطعی برق نیز بوده‌ایم. با این توضیح به‌طور قطع تامین گاز از راه‌های موجود الزامی ناگزیر است.

واردات گاز سابقه دارد

رئوفی با اشاره به اینکه واردات گاز برای تامین نیاز داخل اتفاق و رویکردی جدید نیست، در تشریح این پیشینه اظهار کرد: ما تا سال ۱۳۹۵ از ترکمنستان گاز وارد می‌کردیم که با راه‌اندازی فازهای ابتدایی پارس جنوبی این واردات متوقف شد و تمی‌توان گفت تولید گاز داخل تاحدودی پاسخگوی نیاز بوده، اما در چند سال اخیر به‌دلایلی دچار معضل ناترازی تولید و مصرف شدیم؛ بر همین اساس واردات از روسیه در برنامه قرار گرفت.

این پژوهشگر حوزه انرژی در تشریح توجیه‌پذیری واردات گاز تاکید کرد: اگر گاز روسیه به قیمت مناسبی به ایران داده شود که احتمال آن به‌دلیل قطع صادرات گاز سالانه حدود ۱۰۰ میلیاردمکعبی این کشور به اروپا و مازاد تولید بالای آن، کم نیست، واردات برای تامین نیاز داخل به‌ویژه در بخش صنعت و تولید اقدامی مطلوب خواهد بود.

رئوفی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا پذیرفتنی است که کشوری با ذخایر غنی گاز، برای تامین نیاز داخل به واردات روی آورد؟ بیان کرد: این انتقاد تاحدودی پذیرفتنی است که ما چرا باوجود برخورداری از دومین ذخیرگاه گاز جهان، واردکننده این ماده شده‌ایم، اما این راهکاری است که اکنون پیش روی ما قرار دارد و برای کاهش مشکلات متاثر از کمبود گاز ناچار به اجرای آن هستیم؛ در غیر این صورت آسیب‌هایی به‌مراتب بدتر از ناحیه توقف تولید و صنعت به اقتصادمان وارد خواهد شد.

تحریم، مانع توسعه تولید

این پژوهشگر حوزه انرژی در توضیح دلایل شکل‌گیری وضعیت موجود در حوزه گاز با دسته‌بندی عوامل در دو دسته تولید و مصرق، تاکید کرد: ناترازی گازی فعلی از یک سو محصول سیاست‌گذاری حوزه انرژی به‌ویژه در حوزه مصرف و ازسوی دیگر محدودیت‌ها و چالش‌هایی که تحریم در بخش تولید ایجاد کرده، است.

وی تحریم و محدودیت‌های ناشی از آن را مهم‌ترین مانع بخش تولید دانست و در این باره گفت: در حدود یک دهه اخیر تحریم از چند جهت تولید گاز را تحت تاثیر قرار داده است؛ نخست اینکه با جلوگیری از جریان ورود سرمایه توسعه میادین فعلی و راه‌اندازی میادین جدید ممکن نبوده و همین امر زمینه‌ساز کاهش تولید شده است. از جهتی دیگر دسترسی ما به فناوری نوین جهانی به‌دلیل تحریم بسیار مشکل بوده، این در حالی است که میادین گاز بعد از چند سال بهره‌برداری نیازمند فشارافزایی با فناوری خاص و روزآمد هستند تا بتوان دست‌کم سطح تولید را حفظ کرد؛ فناوری‌هایی که در اختیار کشورهایی خاص است و تحریم سبب شده ما نه سرمایه کافی برای تامین آن داشته باشیم و نه کشورهای دیگر اصلا تمایلی به واگذاری آن به ایران داشته باشند. نتیجه این محدودیت‌ها وضعیتی است که اکنون شاهد هستیم.

رئوفی با تاکید بر اینکه در کنار تحریم، سیاست‌گذاری‌های حوزه انرژی به‌ویژه در بخش مصرف نیز دیگر مسئله‌ای است که در شکل‌گیری وضعیت کنونی نقش ایفا کرده، گفت: ما تقریبا گاز را به تمام نقاط کشور رساندیم و آن را به سوخت غالب تبدیل کردیم، این در حالی است که باید سرمایه‌گذاری‌مان را در دیگر حوزه‌های انرژی افزایش می‌دادیم. از طرف دیگر قیمتی که برای این سوخت تعیین شده به‌گونه‌ای است که نه در مصرف‌کننده انگیزه‌ای برای بهینه‌سازی مصرف ایجاد می‌کند و نه برای تولید‌کننده انگیزه توسعه و سرمایه‌گذاری در این بخش. در یک کلام ضعف سیاست‌گذاری در حوزه انرژی بسیار عمیق بوده و بخش زیادی از شرایط امروز را باید محصول این ضعف دانست.

واردات گاز، ابزار کمک‌رسانی به تولید

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران درباره توجیه‌پذیری واردات گاز از روسیه گفت: در حال حاضر می‌توان کاهش و عدم مصرف مازوت و گازوئیل را توجیهی برای واردات گاز از روسیه دانست؛ علاوه بر اینکه این امر به کاهش بحران انرژی در بخش صنعت کمک خواهد کرد.

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت گفت: صادرات گاز روسیه به ایران اکنون تنها در حد پیشنهاد مطرح شده و برای بررسی توجیه‌پذیری یا عدم توجیه‌پذیری آن باید جزئیاتی از این پیشنهاد در دست باشد؛ مثلا قیمت این حامل انرژی برای ایران چقدر خواهد بود و در ازای آن قرار است ایران چه اقدامی انجام دهد.

وی افزود: اگر قرار باشد این پیشنهاد عملیاتی شود، کدام خط لوله پشتوانه اجرای آن خواهد بود. در حال حاضر خط لوله مناسبی که بتواند این مقدار گاز را به ایران برساند، وجود ندارد یا اگر قرار بر ایجاد خط لوله جدید باشد کدام طرف در این زمینه‌ سرمایه‌گذاری خواهد کرد؛ اینها مسائلی است که برآورد توجیه‌پذیر بودن یا نبودن این طرح را سخت می‌کند.

پذیرش واردات بشرطها و شروطها

 نجفی در ادامه با تاکید بر وجود مشکلات اساسی در حوزه انرژی تصریح کرد: اینکه اکنون ما کمبود گاز داریم، امری بسیار بدیهی است؛ اینکه اکنون اراده‌ای در زمینه مدیریت مصرف وجود ندارد امری بسیار بدیهی است و حتی این‌گونه به‌نظر می‌رسد که عده‌ای عمدا در پی افزایش مصرف با هدف واردات گاز از کشورهای دیگر و کسب سود از این کانال هستند؛ اما پذیرش اینکه راهکار این مشکلات واردات گاز از روسیه باشد، بدون توضیح درباره این طرح هم منطقی نیست.

 این فعال حوزه انرژی در پایان درباره قیمت گاز وارداتی بیان کرد: اکنون در کشور ما فروش گاز به بخشی از صنایع در قالب ارزان‌فروشی و به بخشی در قالب متعارف‌فروشی انجام می‌شود و باید تکلیف این مسائل روشن شود. در هر حال اکنون نرخ گاز در کشور ما حدود ۱۰ یا ۱۱ سنت است و بعید می‌دانم روسیه گاز را زیر ۲۰ سنت به ما بفروشد. پس طبیعی است باید قیمتی که برای این گاز تعیین می‌شود قیمتی بالاتر باشد؛ در غیر این صورت باید دولت مابه‌التفاوت قیمت گاز داخلی و وارداتی را در قالب یارانه پرداخت کند.

سخن پایانی

به‌نظر می‌رسد واردات گاز راه ناگزیر این روزهاست؛ در حالی که منابع عظیمی از این ماده ارزشمند سوختی در دل پهنه سرزمینی‌مان در انتظار فناوری و سرمایه برای تزریق در لوله‌ها و رسیدن به خطوط صنعتی و جاری‌شدن در رگ تولید هستند. کارشناسان درباره این مشکل بر این باورند که تا تحریم برطرف نشود و دسترسی‌مان به فناوری و سرمایه آسان نشود، باید واردات گاز برای تامین نیاز داخل را بپذیریم؛ هرچند روی منابع بسیار غنی از آن خوابیده باشیم.