رونق صادرات، تنها راه نجات
همان‌طور که همه ما می‌دانیم، ایران، دارای معادن بزرگ و غنی است که باید این نعمت بزرگ خدادادی را تبدیل به فرصت کرد و از آن سرمایه ساخت. گوهرسنگ‌های ایران، از باارزش‌ترین سنگ‌ها هستند که در تمام دنیا شناخته شده‌اند و ارزش بسیاری دارند. سنگ‌هایی مانند فیروزه، عقیق، مروارید، لاجورد و یشم، از جمله مهم‌ترین سنگ‌های قیمتی موجود در کشور هستند. آن‌طور که کارشناسان مطرح کرده‌اند، به‌علت نبود تکنولوژی در جهت شکل‌دهی این سنگ‌ها، خام‌فروشی انجام گرفته است و متاسفانه، سنگ‌های ارزشمند کشور، به‌صورت قاچاق از مرزها خارج می‌شوند. فیروزه نیشابور را باید، شناخته‌شده‌ترین سنگ موجود در ایران دانست که درگیر چالش‌ها و مشکلات بزرگی شده است.
تاریخچه ۱۱ هزار ساله معدنکاری
کشور ما تاریخچه ۱۱هزار ساله معدنکاری و حدود ۵هزار سال سابقه گوهرتراشی را پشت‌سر گذاشته است. در شهر سوخته و تپه سیلک کاشان، فیروزه‌هایی پیدا شده که حتی بعضی از آنها به‌عنوان چشم مصنوعی به کار رفته یا زیور و جواهرات انسان آن عصر و دوره بوده است. اوج هنر جواهرسازی در ایران مربوط به دوران زندیه، صفویه و قاجار است و می‌دانیم نادرشاه افشار در حمله به هندوستان یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های جواهرات را به ایران می‌آورد که الماس کوه نور و دریای نور جزو این گنجینه بودند. باتوجه به مشکلات مالی که در کشور ما پیش آمده است و حلقه تنگ تحریم‌ها، در زمینه مراودات خارجی چندان موفق نیستیم. موضوع جواهرات و سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی یک شبه‌پول به‌شمار می‌آید و قوانین تحریمی هم بر آنها حاکم است و آنها معاف از تحریم نیستند. علاوه بر محدودیت‌های تحریمی با مشکلات مربوط به FATF و مبادلات بانکی روبه‌رو هستیم و هنوز نتوانسته‌ایم آنها را حل کنیم و قوانین صادراتی و وارداتی داخل کشور هم، مزید بر علت شده، در واقع باید گفت تقاضای داخلی و خـارجی به‌ویژه دربـاره فیروزه و احجار کریمه که با فرهنگ و مذهب ما عجین شده است، وجود دارد. تنوع کالایی هم دچار مشکل است، به این دلیل نمی‌توانیم نیاز بازار را پوشش دهیم. در بازار خارجی، فیروزه و عقیق‌های ایران مشتریانی دارد، اما به‌شرط اینکه به شیوه خـاصی تراش داده شده و با مواد منـاسب و به‌صورت حـرفه‌ای پـولیش شود. از سوی دیگر، هزینه بالای تـولید در کشور ارزش‌افزوده تولیدات ما را کاهش داده و این یکی دیگر از دلایلی است که بازار داخلی و خارجی گوهرسنگ‌ها را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. مهم‌ترین نیاز این صنعت، بازنگری و تغییر قوانین تجاری مربوط، تسهیل واردات، صـادرات و بـازرگـانی داخلـی است.
حوزه سنگ، ظرفیت ارزی‌آوری ۵ میلیارد دلاری را دارد
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن اتاق ایران در ارتباط با وضعیت صنعت سنگ کشور به صمت گفت: حوزه سنگ می‌تواند برابر با ۵ میلیارد دلار، ارزآوری داشته باشد، بنابراین دولت باید روی تسهیل و تسریع صادرات متمرکز شود.
رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق ایران ادامه داد: راه نجات صنعت سنگ کشور، صادرات است و بنابراین با برقراری امکان واردات تجهیزات تولید بدون انتقال ارز و تجدیدنظر درباره پیمان‌سپاری ارزی، باید بستر افزایش تولید و صادرات را فراهم کرد. بخش سنگ می‌تواند بالغ بر ۵میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته باشد و بسترسازی صادرات نیاز اصلی فعالان حوزه معدن است.
وی پیمان‌سپاری ارزی را مانعی در برابر صادرات توصیف کرد و ضمن تاکید بر اهمیت بازنگری آن از رایزنی با بانک مرکزی برای امکان واردات تجهیزات تولید بدون انتقال ارز خبر داد و گفت: این رایزنی‌ها مدت‌هاست که انجام می‌شود. نشستی با رئیس بانک مرکزی داشتیم و مقرر شد برای اجرایی شدن واردات بدون انتقال ارز، کمیته‌ای شکل بگیرد و موضوعات را دنبال و چارچوب‌های آن طراحی کند.
شکوری ادامه داد: پیمان‌سپاری ارزی موجب شده است تا شاهد فضای رانتی در کشور باشیم و از طرفی ارز صادراتی با اررزش کمتری در داخل عرضه شود. این موضوع معضلی در کنار معضلات بین‌المللی است که بخش خصوصی با آن مواجه است.
بخش خصوصی می‌تواند مسیر صادرات را باز کند
رئیس کمیسیون معدن افزود: بخش خصوصی می‌داند چگونه مسیر صادرات را باوجود محدودیت‌های بین‌المللی باز کند. یک سال و نیم است که همکاری‌ها را با انجمن‌های سنگ دیگر کشورها شروع و شرایطی را تعریف کردیم، مبنی بر اینکه که سنگ طبیعی یعنی کربن صفر است و چون اقبال عمومی به‌سمت محصولاتی است که کربن کمتری تولید می‌کنند، بنابراین استفاده از این بخش را توسعه دادیم. به‌تازگی با حضور در یکی از نمایشگاه‌های بین‌المللی، کلیه انجمن‌های سنگ دنیا را جمع کردیم و فدراسیون جهانی سنگ را تشکیل دادیم.
وی تاکید کرد: ۶۰ میلیارد دلار بازار سنگ را در سطح بین‌المللی پیش‌بینی کردیم و در چارچوب این فدراسیون می‌توانیم همکاری‌ها و تعاملات خود را گسترش دهیم و سهم خود را در بازار جهانی بالا ببریم.
شکوری ذخایر سنگ تزئینی ایران را ۵ میلیارد تن در کشور عنوان کرد و گفت: البته این حجم، ذخایر شناسایی‌شده بوده و اگر سطح اکتشافات را گسترش دهیم، بدون شک با میزان ذخایر بیشتری مواجه می‌شویم.
وی تاکید کرد: از طرفی باید اذعان داشت که سهم تولید و صادرات سنگ‌های تزئینی ایران در سطح بین‌المللی ناچیز است و باید باتوجه به این سطح از ذخایر، میزان تولید و صادرات را افزایش دهیم.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در بخش دیگری از سخنان خود به مصرف بالای ایران سنگ در صنعت ساختمان‌سازی اشاره کرد و افزود: میران صادرات ایران از ۱۰۰ درصد تولید سنگ ساختمان‌سازی فقط ۳ درصد است که رقم اندکی بوده و گاهی با بزرگ‌نمایی مواجه می‌شود.
شکوری تصریح کرد: راه نجات صنعت سنگ، صادرات است. هرچند نگاه‌های درستی نسبت به این صنعت وجود ندارد؛ معدنکاران روی فرآوری سنگ بسیار کار می‌کنند و نباید با رویکردهای نادرست ارزش‌افزوده صنعت سنگ را نادیده بگیریم. تولید یعنی ایجاد ارزش‌افزوده که در کل زنجیره اتفاق می‌افتد.
آزادسازی واردات گوهرسنگ خام
ابومحمد هاشمی بااشاره به اهمیت سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ گفت: این سند راهبردی که در سال ۱۴۰۰ تدوین و ابلاغ شد، مسیر توسعه صنعت گوهرسنگ ایران را از اکتشاف تا حضور در بازارهای جهانی مشخص کرده است. در اجرای این سند، ۸ وزارتخانه و ۲۰ سازمان و نهاد دولتی و غیردولتی مشارکت دارند و وظایف مشخصی در هر بخش برعهده آنها گذاشته شده است.
وی افزود: این سند به‌طورجامع تعاریف مربوط به گوهرسنگ‌ها، فلزات گرانبها و جواهرات را شامل می‌شود و برنامه‌های مشخصی برای توسعه بازار داخلی و صادرات تدوین شده است.
هاشمی با تاکید بر کمبود سهم ایران در بازار جهانی، گفت: گردش مالی گوهرسنگ‌ها، الماس و فلزات گرانبها در دنیا سالانه حدود هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار است. هدف ما این است که در افق ۵ ساله اول سهم ایران به یک درصد و در ۵ساله دوم به ۲ درصد برسد. این برنامه‌ها شامل تمامی مراحل زنجیره ارزش از اکتشاف، استخراج، فرآوری، تراش و برندسازی تا صادرات می‌شود.
هاشمی درباره ورود گوهرسنگ‌های خام به کشور توضیح داد: پیش از این، واردات گوهرسنگ خام به ایران ممنوع بود. با اصلاح قوانین، اکنون واردات آزاد است و جزو مواد اولیه صنعت محسوب می‌شود. نتایج این اقدام را در دومین نمایشگاه تخصصی گوهرسنگ در تهران مشاهده کردیم. برای توسعه توانمندی‌های داخلی، ۲۴ مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای در استان‌ها تجهیز شده‌اند تا آموزش‌های تراش بازارمحور را ارائه کنند. تاکنون حدود ۷ هزار و ۵۰۰ نفر آموزش دیده‌اند و ۲۲۰ نفر نیز به‌صورت تخصصی در حوزه تراش زاویه فعالیت می‌کنند.
برندسازی گوهرسنگ‌های ایرانی
هاشمی درباره برندسازی گوهرسنگ‌های ایرانی توضیح داد: هدف ما ایجاد برندهای شناخته‌شده جهانی برای گوهرهای ایرانی است؛ مانند فیروزه شهربابک، فیروزه نیشابور، عقیق خراسان‌جنوبی و عقیق نمین اردبیل. با این اقدامات، می‌توان از خام‌فروشی جلوگیری و ارزش‌افزوده بیشتری برای صنعت ایجاد کرد. فعالیت‌های برندسازی شامل شناسایی کیفیت، درجه‌بندی و نمایشگاه‌های تخصصی داخلی و بین‌المللی است.
ورود ایران به حوزه تراش الماس
وی در پاسخ به سوالی درباره الماس گفت: ایران در زمینه استخراج الماس محدودیت دارد و جزو پیمان کیمبر نیست، اما با تمرکز بر حوزه تراش، می‌توانیم وارد این بازار جهانی شویم. پروژه‌ای مشترک با دانشگاه تهران در حال اجراست تا دانش فنی و تجهیزات لازم وارد کشور شود. پیش‌نیاز این اقدام، توسعه آموزش‌های پایه‌ای تراش گوهر در کشور بوده است.
مجری طرح توسعه صنعت گوهرسنگ ایمیدرو به اکتشافات اخیر در استان‌ها اشاره کرد و گفت: در ۱۱ استان عملیات اکتشافی انجام گرفته و استان همدان به‌عنوان استان پایلوت معرفی شده است. همچنین مواد معدنی دوم مانند گارنت و دمانتوئید در جنوب کرمان و شمال هرمزگان شناسایی و استخراج می‌شوند. کانی‌های کلکسیونی مانند واریسیت نیز تحت‌مدیریت قرار گرفته و استخراج اصولی آنها برنامه‌ریزی شده است. استخراج فیروزه در شهر بابک با ۷۵ تعاونی فعال ادامه دارد و برند فیروزه شهربابک در کنار فیروزه نیشابور و دامغان در بازارهای داخلی و خارجی خرید و فروش می‌شود.
هاشمی در پایان گفت: با توسعه آموزش، تجهیز مراکز تراش، برندسازی گوهرهای ایرانی و همکاری بخش خصوصی، ایران می‌تواند سهم واقعی خود را در بازار جهانی گوهرسنگ‌ها به‌دست آورد. پروژه‌های رتبه‌بندی و یدینگ فیروزه و سایر گوهرهای ایرانی در حال اجراست تا محصولات ایرانی به‌جای نام‌های دیگر، با برند ایرانی در دنیا عرضه شوند.
سخن پایانی
ایران با دارا بودن معادن سرشار و البته دارا بودن سنگ‌های قیمتی، هنوز نتوانسته است آن‌طور که باید، از این نعمات خدادادی استفاده کند. لازم به ذکر است که تحریم‌ها، شرایطی را برای صادرات سنگ‌های قیمتی و محصولات معدنی ایجاد کرده است که نمی‌توان انتظار تحول اساسی در حوزه گوهرسنگ کشور داشت. با این وجود، نیاز است تا حاکمیت، در بحث قاچاق گوهرسنگ‌های کشور، کمی با دقت‌تر نظارت کند و برخورد جدی داشته باشد.
