شوک استیضاح بیش‌از حد تصور بود

فردین آقابزرگی ـ کارشناس بازار سرمایه؛ از نظر بنده موضوع استیضاح وزیر اقتصاد و رأی عدم‌اعتماد بیشتر شبیه به یک نمایش ظاهری و تنها در راستای فرافکنی از سیاست‌های اقتصادی غلط در 4،3 دهه گذشته است. اشتباهاتی که مربوط به یک دولت یا یک برهه زمانی خاص نیست و انباشته‌ای از سوء‌عملکرد اقتصادی، افزایش افسارگسیخته حجم نقدینگی، هزینه‌های عمومی دولت، بزرگ‌تر شدن و بی‌انضباطی دولت است که باعث ایجاد انواع مشکلات اقتصادی شده است. در پرانتز باید بگویم که حاکمیت و نظام حکمرانی اقتصادی در کشور ما محدود به دولت نمی‌شود و ارگان‌هایی در کشور وجود دارند که دخالت‌های آنها در عرصه اقتصاد و غیراقتصاد نسبت به دولت مقتدرانه‌تر عمل می‌کند.

سوءمدیریت در عرصه اقتصاد براساس متغیرهای اقتصادی مختلف از جمله نرخ تورم، نرخ رشد اقتصادی، نرخ رشد و حجم نقدینگی، نرخ بیکاری و متغیرهایی از این دست سنجیده می‌شود و مجموع اینها نشان‌دهنده ارزش و جایگاه پول ملی نسبت به سایر ارزها است.

در دولت قبل مشاهده کردیم که نرخ مشخص ۲۸هزار و۵۰۰ تومان برای ارز تعیین شد که رانتی هم برای افرادی که از این ارز استفاده می‌کنند، ایجاد کرد. پرونده‌های فساد بسیاری هم در این رابطه در مراجع قضایی تشکیل شد. از ارز ۴هزار و۲۰۰ تومانی تا ارز ۲۸هزار و۵۰۰ تومانی. از این‌رو قربانی کردن وزیر اقتصاد با این توجیه که معیشت مردم مهم است و نمی‌خواهیم نرخ ارز بالاتر برود، تصمیم نادرستی بود. تعیین نرخ ارز در دست وزیر اقتصاد نیست، ممکن است دولت، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی برای جبران کسری بودجه و تامین نقدینگی برای دولت از راه نرخ ارز بهره‌برداری حداکثری و چاره‌سازی داشته باشند، اما متغیرهای اصلی نشان می‌دهد قدرت پول ملی ما در مقایسه با سایر ارزها، روند نزولی داشته است.

این جمله را هم اضافه می‌کنم که درخواست واردکنندگان و افرادی که از نرخ ارز دستوری استفاده می‌کنند، یعنی سرکوب نرخ دلار در مقطع کوتاه با این شعار که معیشت مردم را در نظر گرفته‌ایم، به‌طورقطع آثار نامطلوبی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.

شوک استیضاح وزیر اقتصاد بر بازار سرمایه بسیار بیش از حد و اندازه تصور بود، اما باید به یاد داشت که در این مدت، از سقوط هلیکوپتر رئیس‌جمهوری درگذشته یا حوادث دیگری مانند ترور سردار سلیمانی، جریانات ۷اکتبر، حمله حزب‌الله، حمله متقابل ایران و اسرائیل، اقتصاد کشور فراز و نشیب‌های سیاسی بسیاری را شاهد بوده است. بعد از مستقر شدن دولت چهاردهم جمیع رویدادهای منطقه باعث شد ریال در پایین‌ترین رتبه سرمایه‌گذاری قرار گرفته و نگهداری آن در پایین‌ترین رتبه سپرده‌گذاری قرار بگیرد. اما همچنان تبدیل همین نقدینگی به هر نوع دارایی به‌شکل سهام باتوجه به قابلیت‌هایی که بازار سهام نسبت به سایر بازارهای موازی مانند کالاهای سرمایه‌ای مسکن، ارز، طلا و خودرو دارد، عایدات مستمر و ضریب نقدشوندگی بالا دارد. امروز ممکن است هیچ معامله‌ای در بازار انجام نگیرد،اما در بورس چیزی نزدیک به ۷ تا ۸ همت در همین روز گذشته معامله شده است. از این‌رو نمی‌توان گفت این بازار نسبت به سایر بازارها زودتر قرمز می‌شود یا وضعیت بدتری نسبت به سایر بازارها دارد، بلکه بازارهای دیگر هم مستثنا نیستند. اگرچه این شوک‌ها رکود بر بازارها حاکم می‌کند اما در بورس بیشتر نمود می‌یابد و به این دلیل است که بازار سرمایه مزیت نقدشوندگی بالا و شفافیت دارد. در جمع‌بندی باید گفت، نمایش استیضاح وزیر نشان‌دهنده ضعف حاکمیت در اقتصاد به نام یک شخص نوشته می‌شود. این حرف را در راستای دفاع از شخص آقای همتی نمی‌زنم، بلکه در این راستا است که باید پذیرفت سوء‌مدیریت در اداره امور اقتصادی در سطح کلان‌تری وجود دارد و بخشی از آن به نحوه تعامل ما با دنیا بر می‌گردد. وقتی مطرح می‌شود که به‌هیچ‌عنوان نمی‌پذیریم که با دنیا معامله کنیم، نمونه‌ای از سیاست‌هایی است که در کلیت کشور وجود دارد و به‌شکل سوءمدیریت در اقتصاد کشور تعبیر می‌شود.

به‌طورخلاصه درباره بازار سرمایه باید گفت، این ریزش آنچنان عمق اساسی ندارد و به این شدت که در حال ‌حاضر مشاهده می‌کنید، تکرار نمی‌شود و پایدار باقی نمی‌ماند، چراکه معتقدم بازار بورس نسبت به سایر بازارها عایدات مستمر دارد و قابلیت تبدیل نقدینگی به دارایی را همچنان دارد که اسم آن را دارایی مالی می‌گذاریم. آن سهامی که خریداری می‌شود، به پشتوانه دارایی‌های ثابت، سرقفلی و امتیازاتی است که کلیت آن را دارای ارزش می‌کند. به اقتضای شرایط سرمایه‌گذاری، هرچقدر ریسک بیشتری را بپذیریم، سود بیشتری هم خواهیم داشت. در بازار بورس و در بازارهای بلندمدت در ایران بالاترین بازدهی را داشته‌ایم که به‌ثبت هم رسیده است. انواع و اقسام فراز و نشیب‌ها را داشته‌ایم، اما این تجربه و سوابق موجود در گذشته نشان داده است که تحمل این همه ریسک در بلندمدت بازدهی هم خواهد داشت.

ابهام در ذهن کنشگران بازار پس از استیضاح

شاهین شایان آرانی، تحلیلگر اقتصادی؛ باید در نظر داشته باشید که افت در حد یکی تا 2 درصد و در مدت 2 تا 3 روز در بورس نرمال محسوب می‌شود،اما اگر بیشتر از این میزان باشد، جای بحث دارد. روز گذشته به‌طورکلی حدود 2 درصد در بازار سرمایه ریزش ثبت شده که میزان کمی هم نیست. اما موضوع بر سر این است که وزیر اقتصاد به غلط در قانون، متولی بازار سرمایه محسوب می‌شود که باید در قانون این مورد اصلاح شود. باتوجه به اینکه وزیر اقتصاد روز گذشته برکنار شد، به این معنا در بازار تعبیر می‌شود که متولی بازار سرمایه عوض شده است و خود این موضوع شوک و ابهام در ذهن کنشگران بازار ایجاد می‌کند که طبیعی است. باید مشخص شود که وزیر بعدی قرار است چه سیاست‌هایی اتخاذ کند و برنامه‌هایش برای بازار سرمایه چیست؟ همین ابهام، قطع به یقین یعنی تزریق ریسک به بازار و بلاتکلیفی فعالان بازار سرمایه؛ مشخص است که تاثیر منفی بر افت شاخص‌ها خواهد داشت. اما اینکه ممکن است بیشتر از وضعیت کنونی ریزش داشته باشد، همچنان مشخص نیست. عکس‌العمل کنونی غیرعادی نیست. اگر تا مرز ۱۰ درصد سقوط می‌کرد، می‌توانستیم از آن تعبیر بحران داشته باشیم، اما وضعیت کنونی عکس‌العملی به حذف و برکنار شدن متولی بازار سرمایه است. تا تعیین‌تکلیف وزیر جدید این ابهام وجود دارد و ممکن است باز هم شاخص به مقدار زیاد دیگری افت کند. هرچه زودتر باید وزیر دیگری جایگزین شود که دانش اقتصادی داشته باشد و بازار را محوریت قرار دهد. در غیر این صورت این ابهام و تشدید افت در بازار سرمایه وجود خواهد داشت. در حال ‌حاضر قرمز شدن بورس به‌طورعمده ناشی از تغییر وزیر است.

غیر از استیضاح وزیر، اتفاق دیگری در زمینه سیاست و بازار رخ نداده و هر جریانی وجود داشته، بازار آن را هضم کرده بود. از روز قبل از استیضاح هم که سیاست جدیدی توسط بانک مرکزی اتخاذ نشده بود. تنها اتفاق مهمی که در 2 روز گذشته رخ داده، استیضاح وزیر بوده است. اقتصاد ما باوجود همه بحران‌ها کم و بیش به کار خود ادامه می‌دهد و تنها شوکی که در یکی، دو روز اخیر رخ داده، برکناری وزیر است. ریزش شدید بورس در فردای استیضاح و برکناری وزیر را نمی‌شود خیلی به عوامل دیگر ربط داد، جز همین برکناری آقای همتی. استیضاح آقای همتی هم از نظر بنده کاملا مشخص و محتمل بود و چندان مسئله غیرقابل‌پیش‌بینی نبود. این تنش در بازار و بلاتکلیفی در بازار وجود داشت و حتی اگر استیضاح رخ نمی‌داد هم، تنش در بازارهای ما وجود دارد و تنها شوکی که پس از استیضاح رخ داد، بدون متولی ماندن اقتصاد کشور است. اگر وزیر جدید هم جایگزین شود و او هم تنش ایجاد کند، همین اتفاق در بازار سرمایه رخ خواهد داد. می‌شود این ریزش بورس را به بسیاری مسائل دیگر از جمله ترامپ، زلنسکی و وضعیت خاورمیانه و تنش‌ها و اختلاف‌های جریان‌های سیاسی کشور هم ربط داد، اما این مواضع همیشه وجود داشته و آنچه به‌تازگی رخ داده و بازار را متلاطم کرده، همین استیضاح آقای همتی است. آنچه در بازار در حال ‌حاضر متبلور شده، برکناری وزیر و نداشتن وزیر است. ممکن است بازار نسبت به وزیر جایگزین هم عکس‌العمل مثبت و حتی منفی نشان دهد. باید منتظر ماند و دید که چه فردی انتخاب خواهد شد.

ریزش بورس ناشی از بدون متولی ماندن اقتصاد کشور است

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه؛ شوک سیاسی وارد شده، وزیر اقتصاد برکنار شده و جایگزین آن همچنان مشخص نیست. بازار در بلاتکلیفی و ابهام قرار گرفته و همین موضوع بازار سرمایه را روز گذشته به‌شدت متاثر کرده است. معامله‌گران در این شرایط به این دلیل که نمی‌توانند سیاست‌های وزیر بعدی را تخمین زده و پیش‌بینی کنند، بازار را با ترس و شوک مواجه می‌کنند. شرایط اقتصادی تغییر نکرده و تنها استیضاح وزیر، بازار سرمایه را شوکه کرده است که به‌همین شکل هم نمی‌ماند و پیش‌بینی می‌شود، این شوک تا یک هفته و ۱۰ روز دیگر تمام شود. این تغییر در روند ریزش کوتاه‌مدت خواهد بود و هیچ عامل بنیادی اقتصادی ندارد. اگر سیاست اقتصادی تغییر کند، می‌تواند در بورس تاثیر بگذارد، اما هنوز جایگزین وزیر مشخص نشده است و سیاست‌های او در بازار سرمایه هم مشخص نیست. باید منتظر ماند و دید که سیاست‌ها تغییر می‌کند یا خیر. اگر آن ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری تغییر کند که بر بازدهی بورس هم تاثیر خواهد داشت. پیش‌بینی این است که دولت چهاردهم با همان سیاست‌های کلان اقتصادی ادامه خواهد داد و تغییری در ریل‌گذاری و کلیت اقتصاد رخ نخواهد داد.

سخن پایانی

شاخص کل بورس تهران پس از استیضاح وزیر اقتصاد (عبدالناصر همتی) بیش از ۴۵ هزار واحد کاهش یافت و به ۲ میلیون و ۸۲۴ هزار واحد رسید. جمع‌بندی و پیش‌بینی بورس از نگاه کارشناسان در یک هفته آینده نشان دهنده جو منفی ناشی از عدم‌ثبات اقتصادی، تغییرات مدیریتی در وزارت اقتصاد و نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به آینده سیاست‌های اقتصادی است. پیش‌بینی بورس در یک هفته آینده از نگاه کارشناسان در 2 سناریوی مثبت و منفی تعبیر می‌شود.

در سناریوی مثبت که احتمال وقوع آن کم است، اگر دولت و بانک مرکزی به‌سرعت سیاست‌های حمایتی برای کنترل بازار سرمایه اجرا کنند (مانند کاهش نرخ بهره بین‌بانکی، حمایت از صندوق تثبیت بازار یا کاهش فروش اوراق دولتی)، بورس می‌تواند در اواخر هفته به‌تعادل برسد و شاخص‌ها رشد ملایمی را تجربه کنند. اما سناریوی محتمل (ادامه روند نزولی با نوسانات) گویای ابهام در معرفی وزیر جدید اقتصاد و احتمال تغییر سیاست‌های مالی و پولی باعث افزایش احتیاط در معاملات خواهد بود. کاهش نرخ دلار نیز می‌تواند به افت نرخ سهام شرکت‌های صادراتی منجر شود، در حالی که شرکت‌های ریالی (مانند خودروسازان و بانکی‌ها) ممکن است کمی رشد کنند. خروج نقدینگی و افزایش فشار فروش از سوی سهامداران خرد می‌تواند افت شاخص را در ابتدای هفته تداوم بخشد. در سناریوی بدبینانه، سقوط شدیدتر بازار رخ خواهد داد. اگر بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران افزایش یابد و سیاست‌گذاری‌های دولت برای مدیریت بحران مشخص نشود، ممکن است فشار فروش تشدید شود و شاخص کل تا سطح ۲ میلیون و ۷۵۰ هزار واحد کاهش یابد. در جمع‌بندی کارشناسان در هفته پیش‌رو، بورس همچنان تحت‌تاثیر نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی خواهد بود. احتمال ادامه افت شاخص در روزهای ابتدایی زیاد است، اما در صورت انتشار اخبار مثبت از سمت دولت، امکان بازگشت نسبی بازار در اواخر هفته وجود دارد.