در روزهای پایانی نوامبر پس از روز جمعه سیاه، شیب نزولی بهای جهانی نفت شدت بیشتری گرفت و هر بشکه نفت خام به زیر ۷۰ دلار رسید. این در حالی است که دلایل مختلفی را می‌توان از عوامل اصلی این اتفاق معرفی کرد. در پی اتفاقات تاثیرگذار اخیر مانند شیوع جهش جدید ویروس کرونا به نام اُمیکرون (Omicron)، اخباری در زمینه بازنگری احتمالی سیاست‌های اوپک‌پلاس به گوش می‌رسد. اوپک‌پلاس که چندی پیش برای افزایش تولید نفت به منظور پاسخگویی به نیاز بازار به توافق رسیده بود، به دنبال رخدادهای متعدد اخیر، قصد توقف افزایش عرضه نفت را دارد.

محرکان بازار

پیش از مشاهده موارد مبتلا به اُمیکرون، اتفاقات مهم دیگری در کاهش قیمت نفت طی نوامبر دخیل بودند. به گزارش اویل‌پرایس، شرکت بزرگ نفتی ایالات متحده ExxonMobil در حال مذاکره با شرکت انرژی نیجریه Seplat برای فروش میادین نفتی آب کم‌عمق خود به نیجریه است.

این شرکت مدتی است در صدد واگذاری دارایی‌های خود در اروپا و افریقا برای تامین مالی پروژه توسعه تولید گاز شیل خود در امریکا است. از سوی دیگر، (BP (NYSE: BP که یک شرکت چندملیتی نفت و گاز بریتانیایی است، اعلام کرده قصد دارد یک کارخانه تولید هیدروژن سبز در شمال شرقی انگلستان بسازد. این در حالی است که این شرکت قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ در کنار ارائه هیدروژن آبی، ۳۰ درصد از تولید هیدروژن بریتانیا را در قالب انرژی پاک تامین کند. همچنین شرکت انرژی ایتالیایی (ENI (NYSE: E اعلام کرد آماده سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای برای تولید انرژی پاک است. تمامی این اتفاقات در یک ماه اخیر از عاملان مهم کاهش جهانی قیمت نفت خام بودند.

نقش پررنگ اُمیکرون

اُمیکرون بیش از آنچه به نظر می‌رسد، در هفته گذشته روی قیمت جهانی نفت تاثیرگذار بوده و بازارهای جهانی را دچار نوسان کرده است. 

فایزر روز دوشنبه، ۲۹ نوامبر (۸ آذر) در گفت‌وگو با بلومبرگ اعلام کرد واکسن آن احتمالا روی نوع Omicron کار خواهد کرد و همین موضوع باعث شده بود قیمت نفت شیب اندک صعودی به خود گیرد‌ اما این روند ادامه‌دار نبوده و در روزهای پایانی نوامبر پس از آنکه استفان بانسل، مدیر اجرایی مدرنا در گفت‌وگو با فایننشال تایمز گفت واکسن‌های موجود ممکن است اثربخشی قابل‌توجهی علیه Omicron نداشته باشند، قیمت جهانی نفت خام روز سه‌شنبه ۳۰ نوامبر (۹ آذر) دوباره کاهش یافت. با توجه به اینکه هنوز روزهای اولیه تحقیقات Omicron و ویژگی‌های آن است، عدم اطمینان بر بازارهای مالی و اقتصادی از جمله در بازار نفت، فشار وارد کرده است. نفت خام برنت در حال‌ حاضر به سمت بزرگ‌ترین کاهش ماهانه خود از مارس ۲۰۲۰ پیش می‌رود. در نتیجه ممکن است تصمیم اوپک‌پلاس برای توقف یا افزایش عرضه نفت، تغییر کند.

دوراهی عرضه نفت

کاهش قیمت جهانی نفت در ماه نوامبر و سقوط چشمگیر بازار در روز جمعه سیاه و ادامه‌دار شدن این روند، روند آینده بازارهای تجاری این حوزه را دچار تزلزل و نگرانی کرده‌ است. 

گسترش سریع نوع Omicron ویروس کرونا، گمانه‌زنی‌ها درباره کاهش مجدد تقاضای نفت را تشدید کرده و تمامی نگاه‌ها متمرکز نشست آینده اوپک‌پلاس است‌ زیرا کاهش بالقوه ۲ تا ۳ میلیون بشکه در روز از تقاضای جهانی می‌تواند اوپک‌پلاس را بر کاهش تولید و عرضه نفت در جهان کند. از میان تمام محرکان بازار شیوع ویروس اُمیکرون، فشار بیشتری بر کاهش قیمت‌ها وارد کرده و به نوعی مسبب اصلی نگرانی درباره آینده تقاضای جهان به انرژی است. کشورهای خاورمیانه به‌شدت درباره افزایش عرضه نفت خود به بازارهای جهانی دچار تردید شده‌اند اما عربستان سعودی و روسیه تمایل به حفظ روند از پیش ‌تعیین‌شده اوپک‌پلاس (افزایش عرضه نفت) دارند. باید درنظر داشت بسته شدن مرز کشورها بر اثر گسترش ویروس کرونا، در وهله نخست تقاضا برای سوخت هواپیماها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

صنعت هواپیمایی که از شیوع ویروس کرونا آسیب فراوان دید و تا به امروز همچنان نسبت به سیار کسب‌وکارها روند کندتری در بهبود طی کرده است، با همه‌گیری اُمیکرون و بسته شدن مجدد مرزها، صنایع هوایی دوباره به مشکلات پیشین خود بازگشته و با کاهش سفرها، میزان تقاضای سوخت آنها سیر نزولی شدید پیدا خواهد کرد.

کاهش قیمت زغال‌سنگ

تا پیش از مشاهده نوع جدید از ویروس کرونا، کشورهای متقاضی نفت و انرژی، دلایل مختلفی را به‌عنوان عامل اصلی افزایش بهای جهانی نفت مطرح کردند. حتی برخی معتقدند طرح‌های توسعه انرژی پاک منجر به کاهش تولید و عرضه نفت و سوخت‌های فسیلی شده و در ادامه افزایش چشمگیر بهای آنها در ماه‌های گذشته را شاهد بودیم. اما به گزارش رویترز، فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی، به‌صراحت سیاست و مقاصد کشورهای تولیدکننده و عرضه‌کننده سوخت‌های فسیلی را علت اصلی افزایش قیمت جهانی نفت در ماه‌های گذشته معرفی کرد. 

کاهش قیمت حامل‌های انرژی بر اثر گسترش ویروس اُمیکرون و دیگر سیاست‌های در پیش گرفته شده کشورهای اصلی عرضه‌کننده نفت، تاییدی بر این موضوع است. تنها نفت شاهد سقوط ارزش نبوده و بهای زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت مهم آسیا، در پی اخبار مداخله چین کاهش یافت. معاملات زغال سنگ حرارتی چین که در بورس ژنگژو معامله می‌شود، دوشنبه ۲۹ نوامبر (۸ آذر) پس از اینکه برنامه‌ریز اقتصادی این کشور تمایل خود را برای بهبود مکانیسم‌های قیمت‌گذاری زغال سنگ نشان داد، ۶ درصد کاهش یافت. همچنین اخبار منتشر‌شده این گمانه‌زنی‌ را تقویت می‌کند که دولت چین در ادامه مداخله‌گری بیشتر در بازار زغال‌سنگ از خود نشان خواهد داد. همچنین چین به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور مصرف کننده زغال‌سنگ در جهان، همواره نقش موثری بر قیمت جهانی زغال سنگ داشته و در صورت کاهش بهای زغال‌سنگ در این کشور، بهای جهانی این حامل انرژی نیز کاهش می‌یابد.

پیش‌بینی استمرار کاهش قیمت‌ها

‌تنها استمرار موارد پیش‌گفته‌ به‌عنوان عوامل کاهش فعلی نفت خام را نمی‌توان دلیل کاهش بیشتر قیمت جهانی نفت در ماه‌های پیش‌رو دانست. به عبارتی، غیر از شیوع ویروس اُمیکرون، افزایش عرضه نفت توسط کشورهای اوپک‌پلاس و پیشروی طرح‌های انرژی پاک، عوامل دیگری در ماه‌های آینده فشار زیادی بر قیمت جهانی نفت وارد خواهند کرد. با آغاز دوباره مذاکرات وین درباره برنامه هسته‌ای ایران پس از ۵ ماه وقفه، شرکت ملی نفت ایران آماده بازگشت به ظرفیت تولید ۴ میلیون بشکه در روز تا مارس‌ ۲۰۲۲ (اسفند ۱۴۰۰) است. افزایش عرضه نفت و بازگشت ایران به بازارهای جهانی، یکی از عوامل مهم در کاهش قیمت‌ها خواهد بود. 

از سوی دیگر، تنها شرکت بزرگ نفتی ایالات متحده ExxonMobil به دنبال توسعه فعالیت‌ها بر حوزه گاز شیل این کشور نبوده و عربستان قصد دارد ‌به صورت مستقیم و گسترده، روی گاز شیل خود سرمایه‌گذاری کند. از سوی دیگر، روسیه خواستار افزایش مشارکت استراتژيک با چین در حوزه انرژی سبز است. 

مقامات ارشد انرژی روسیه با داشتن خطوط لوله نفت و گاز اختصاص داده شده برای تامین مراکز مصرف چین، اکنون خواستار گسترش مشارکت استراتژیک در انرژی‌های تجدیدپذیر، احتمالا در قالب پروژه‌های انرژی بادی هستند. علاوه‌بر تمامی موارد عنوان‌شده، بریتانیا پیش‌بینی کرده زمستانی گرم‌تر از حد انتظار پیش‌رو باشد. تمامی این موارد گفته‌شده، بر پیش‌بینی‌ استمرار کاهش قیمت نفت در ماه‌های آینده مهر تایید زده و انتظار می‌رود با کاهش تقاضای نفت خام و سوخت‌های فسیلی در جهان، روند نزول قیمت نفت ادامه‌دار باشد.

چشم‌انتظاری برای ثبات بازار

براساس تحلیل‌ و بررسی رویترز، کشورهای اوپک‌پلاس عرضه نفت خود را در ماه نوامبر طی عمل به توافق خود افزایش دادند. اما این میزان همچنان کمتر از مقداری است که باید براساس توافق‌ها به آن برسند. برمبنای توافق اوپک‌پلاس، ۱۰ عضو اوپک متعهد به پیمان اوپک‌پلاس، باید تولید ترکیبی و عرضه خود را از ۲۵۴ میلیون بشکه در روز افزایش دهند. 

براساس بررسی رویترز، در نوامبر، تولید نفت خام اوپک با ۲۲۰ هزار بشکه افزایش به ۲۷.۷۴ میلیون بشکه در روز رسید در حالی که برمبنای قرارداد اوپک‌پلاس ۲۵۰ هزار بشکه‌ در روز به تولید خود اضافه می‌کرد. بنا بر دلایل مختلفی تنها می‌توان نقش کشورهای بزرگ تولیدکننده عضو اوپک‌پلاس را در افزایش عرضه نفت به جهان پررنگ توصیف کرد و رویکرد آنها نسبت به وقایع اخیر، تعیین‌کننده روند آینده این گروه است.

 با وقوع اتفاقات اخیر در همین ماه،‌ نگرانی‌ها و تزلزل‌ها در زمینه افزایش تولید نفت کشورهای اوپک‌پلاس را تشدید کرده است؛ بنابراین کشورها در تلاش هستند تا زمانی که بازار نفت به ثبات نرسیده، تولید و عرضه خود را بیش از این افزایش ندهند.

ظرفیت متفاوت کشورهای اوپک‌پلاس

عربستان سعودی، بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک و رهبر واقعی این گروه، در ماه نوامبر، مطابق با هدف خود، بیشترین افزایش تولید را تجربه کرد. بر‌اساس بررسی رویترز، عراق دومین تولیدکننده بزرگ اوپک نیز همین کار را کرد. تولید نیجریه در ماه نوامبر پس از یک فورس‌ماژور در اکتبر بهبود یافت اما دیگر تولیدکنندگان افریقایی به تلاش برای افزایش تولید خود ادامه دادند. 

تولید نفت در آنگولا، گابن و گینه استوایی یا کاهش یافت یا ثابت ماند. طی آمار به دست آمده، بیشترین کاهش در آنگولا رخ داد که تولید آن در ماه نوامبر نسبت به اکتبر ۵۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. به‌طو کلی می‌توان گفت اوپک در حال عمل به تعهدات افزایش تولید خود است اما تمامی کشورها در این مسیر قرار نگرفته‌اند. دلیل مهم این موضوع را باید نبود ظرفیت و بستر مناسب برای افزایش تولید نفت در تمامی کشورها دانست. بنابراین همه اعضای اوپک ظرفیت تکمیل سهمیه‌های کامل خود را ندارند و برخی کشورها با مشکل نبود ظرفیت برای استخراج و پمپاژ از منابع سوختی خود مواجه هستند. اما با وجود تمامی مشکلات و محدودیت برخی کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس برای افزایش تولید سوخت های فسیلی، رشد ۲ درصدی عرضه نفت در جهان توانست کشورهای بزرگ وارد‌کننده نفت را که از بالا بودن قیمت این سوخت و عرضه محدود آن اعتراض داشتند را راضی کند.

سخن پایانی

نشست‌ اوپک‌پلاس که در هفته‌های اخیر زمان برگزاری آن جا‌به‌جا شده، قرار است به تصمیم‌گیری درباره سطح تولید و عرضه نفت در ژانویه سال آینده (دی ماه امسال) بپردازد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که این گروه می‌تواند افزایش عرضه ماهانه را در بحبوحه مازاد مورد انتظار در اوایل سال آینده و عدم اطمینان بالا درباره تاثیر نوع جدید ویروس کرونا بر تقاضای نفت متوقف کند. باید در ادامه دید اتفاقات مهم فعلی تا چه میزان می‌تواند در آینده‌نگری و تصمیمات اوپک‌پلاس اثرگذار باشد.