افزایش نرخ برنج ایرانی همچنان ادامه یافت و برنج وارداتی نیز که از ارز ترجیحی محروم مانده بود، راه صعود نرخ در پیش گرفت و از دسترس اقشار کم‌درآمد خارج شد. گزارش‌های میدانی از بازار برنج حاکی از این است که بسیاری از مردم به‌دلیل افزایش نرخ این کالا، از خرید کیسه‌ای، به خرید پیمانه‌ای روی آورده‌اند و این کالا از سبد غذایی برخی خانواده‌ها خارج شده است. البته در کنار این وضعیت بازار، همچنان کشمکش حمایت‌کنندگان تولید داخل و طرفداران واردات برنج ادامه دارد و مشخص نیست این داستان به کجا ختم خواهد شد. به این بهانه در این گزارش نگاهی به وضعیت هفته‌های اخیر بازار برنج و فعل و انفعالات آن داشته‌‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید: ‌

از بازار برنج چه خبر

قیمت برنج در ماه‌های اخیر دچار نوسان‌های بسیاری شده، اما روند کلی نشان می‌دهد قیمت‌ها رو به افزایش بوده‌اند. اختلاف نرخ برنج ایرانی در بازارهای داخلی حاکی از این است که بهای این کالا نسبت به مقطع زمانی مشابه سال گذشته نزدیک ۲ برابر شده است. در شهریور سال گذشته نرخ هر کیلوگرم برنج ایرانی به‌طور متوسط بین ۲۴ تا ۲۷ هزار تومان بود اما امسال این قیمت‌ها به حدود ۵۰ هزار تومان رسیده است.

برنج هاشمی و دم‌سیاه همچنان گران‌ترین برنج‌های داخلی هستند. این قیمت‌هایی است که در سایت مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران درج شده است. نرخ برنج طارم سنگی و طارم هاشمی به ترتیب ۴۵ و ۴۶ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم درج شده است. برنج دم‌سیاه نیز با نرخ ۴۸ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم به‌فروش می‌رسد و نرخ برنج صدری کیلویی ۴۹ هزار تومان است. درحال‌حاضر قیمت‌های متفاوتی برای انواع برنج ایرانی در بازار وجود دارد. نرخ هر کیلوگرم برنج طارم محلی ۴۵ هزار تومان، کشت دوم ۵۵ هزار تومان، فجر حدود ۴۰ هزار تومان، شیرودی ۳۵ هزار تومان، عنبربو ۳۶ هزار تومان، سرلاشه ۳۵ هزار تومان، نیم‌دانه معطر ۲۵ هزار تومان و پرمحصول ۲۵ هزار تومان است که البته این قیمت‌ها بسته به محل عرضه متفاوت است و حتی برخی شنیده‌ها حاکی از ورود نرخ برخی اقلام برنج به کانال ۶۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم است. از برنج خارجی نیز انواع مختلفی در بازار یافت می‌شود که قیمت‌های اقلام مختلف آن به‌طور میانگین کیلویی ۳۰ تا ۳۳ هزار تومان است.

گرچه برخی گزارش‌ها در روزهای اخیر نشان می‌دهد کاهش خرید و فروش برنج ایرانی، عرضه ۱۰۰ هزار تنی برنج ازسوی شرکت بازرگانی دولتی و خبرهای مربوط به ترخیص برنج وارداتی باعث کاهش نسبی نرخ این کالا شده، اما همچنان روند کلی افزایش قیمت‌ها، از خروج این کالا از سفره اقشار آسیب‌پذیر خبر می‌دهد.

بازار را انحصاری نکنیم

در این زمینه مسیح کشاورز، ‌دبیر انجمن واردکنندگان برنج در گفت‌و گو با صمت بیان کرد: با افزایش نرخ برنج وارداتی به‌دلیل تغییر منشأ ارزی، ضرورتی برای ممنوعیت فصلی واردات این کالا وجود نداشت و مشکلی برای تولید داخل این محصول ایجاد نمی‌شد. این استدلال ما گرچه مورد قبول وزارت صنعت، معدن و تجارت و ستاد تنظیم بازار بود، اما در نهایت با مخالفت وزارت جهاد، ممنوعیت فصلی واردات برنج مطابق آنچه در قانون آمده، به اجرا گذاشته شد.

سخنگوی انجمن واردکنندگان برنج درباره تاثیرات منفی ممنوعیت فصلی واردات برنج در کشور گفت: کاهش واردات برنج باعث یکه‌تازی برنج داخلی در بازار می‌شود، در حالی که اگر واردات انجام شود، قیمت‌های پایین‌تر برنج وارداتی، می‌تواند جلوی افزایش بی‌رویه نرخ برنج ایرانی را بگیرد، این در حالی است که افزایش بی‌رویه نرخ برنج داخلی، آن را از دسترس اقشار متوسط به بالا نیز خارج می‌کند. 

در عین حال میزان واردات برنج در حدی نیست که بخواهد مشکلی برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد کند. کشاورز در پایان گفت: درحال‌حاضر سالانه به ۳.۲ میلیون تن برنج نیاز داریم. حدود ۲.۲ میلیون تن از این میزان نیاز در کشور تولید می‌شود، در نتیجه حداقل نیاز به واردات برنج در کشور حدود یک میلیون تن است. برآورد ما این است که باتوجه به در نظر گرفتن اقشار کم‌درآمد جامعه، طبقه کارگر و دهک‌های پایین اقتصادی، میزان موردنیاز برنج وارداتی کشور حداقل بین ۱.۲ تا ۱.۵ میلیون تن در سال است که واردات آن به کشور به تولید ملی نیز صدمه وارد نخواهد کرد.

برنج وارداتی در راه بازار است

گرچه زمان ممنوعیت واردات فصلی برنج هنوز به پایان نرسیده، اما گمرک کشور از واردات و ترخیص حجم قابل‌توجهی از برنج‌‌های وارداتی البته با شرایط خاص خبر می‌دهد. مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی گمرک ایران در گفت‌وگو با صمت درباره ترخیص برنج‌های وارداتی تاکید کرد: ۱۳ هزار تن برنجی که قبل از شروع ممنوعیت فصلی واردات به بنادر رسیده اما قبض انبار آن بعد از ممنوعیت صادر شده بود، با تشکیل کارگروه ستاد تنظیم بازار، موافقت لازم برای ترخیص را دریافت کرده‌اند.

وی در این باره توضیح‌ داد: از ابتدا نیز طبق مصوبه تنظیم بازار ترخیص آن بخش از محموله‌های برنج وارداتی که تا قبل از ۳۱ تیر دارای اعلامیه ورود یا قبض انبار هستند، مشروط به اینکه دارای ثبت سفارش باشند، بلامانع اعلام شده و امکان ترخیص دارند، اما حدود ۱۰ شناور حاوی برنج نیز قبل از ممنوعیت به مقصد ایران در حرکت بودند. گمرک در دو مکاتبه با وزارت جهاد کشاورزی و یک مکاتبه با وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد باتوجه به اینکه ورود کالا به ۱۲ مایلی آب‌های سرزمینی کشور از نظر حقوقی ورود کالا به قلمرو سیاسی محسوب می‌شود، صاحبان محموله‌ها درخواست ترخیص کالای خود را دارند؛ از این‌رو توصیه می‌شود اگر کشتی‌های حامل برنج‌های وارداتی قبل از تاریخ ممنوعیت فصلی برنج به کشور رسیده ‌باشند، مجوز ترخیص بگیرند.

جمال‌ارونقی در پایان گفت: ترخیص برنج از گمرک فقط مربوط به محمو‌له‌هایی است که پیش از ممنوعیت فصلی واردات به کشور رسیده‌اند. ورود این برنج‌های وارداتی به بازارهای داخلی می‌تواند به کاهش نرخ این محصول بینجامد.

قیمت برنج باید واقعی باشد

گرچه بسیاری از دست‌اندرکاران در پی یافتن راهی برای کاهش نرخ برنج مصرفی در کشور هستند و راهکار آن را تعدیل نرخ از راه واردات این کالا می‌دانند، اما گروهی از مسئولان و کارشناسان این کار را به زیان تولید ملی و باعث نابودی تولید داخلی آن می‌دانند. در این زمینه ولی‌الله فرزانه، نماینده مردم نور و محمودآباد در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: ما به وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی به‌دلیل واردات بی‌رویه برنج در ماه‌های اخیر که بدون مطالعه در زمینه هزینه تولید کشاورزان صورت گرفته، اعتراض داریم و معتقدیم این رویه در راستای حمایت از تولید ملی نیست. وی با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های کشاورزی داخلی برای بهبود اقتصاد، افزود: ۸۰ درصد برنج کشور در دو استان شمالی تولید می‌شود، اما به‌دلیل مشکلات موجود در عرصه تولید، کشاورزی هنوز در این مناطق سنتی است.

وی در این زمینه خاطرنشان کرد: اگر در بخش کشاورزی از روش‌های سنتی فاصله بگیریم و به سمت صنعتی شدن برویم و از تولید داخلی و ملی حمایت مطلوب انجام دهیم، شاهد تغییرات اساسی در بخش کشاورزی خواهیم بود و حتی به‌جای واردات برنج می‌توانیم به سمت صادرات این محصول حرکت کنیم. فرزانه با تاکید بر بررسی کارشناسی و واقعی شدن نرخ برنج در بازار خاطرنشان کرد: برنج باید با احتساب هزینه تولید، قیمت‌گذاری شود. اکنون ما شاهدیم نرخ کود از کیسه‌ای ۵۰ هزار تومان به ۵۵۰ هزار تومان رسیده، سم لیتری ۱۴۰ هزار تومان، یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان شده و علاوه بر این موارد دستمزد کارگر هم به مقدار قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است. وقتی هزینه تولید بالا می‌رود قاعدتا کشاورز هم باید محصول را با نرخ بالا به فروش برساند. امروز کشاورز ایرانی گرانفروشی نمی‌کند، بلکه این گرانی حاصل تورم و عوامل تولید است.

سخن پایانی...

بحث‌ها پیرامون تولید و واردات برنج، سال‌های زیادی است که بین دست‌اندرکاران و ذی‌نفعان تولید و واردات این محصول ادامه دارد. البته اعداد و ارقام تولید و واردات و میزان مصرف و همچنین تقاضای بازار می‌تواند مبنا و معیار دقیقی برای تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها باشد.

 حکمرانی اقتصادی مناسب در این موضوع می‌طلبد که در توازن بین تولید و تجارت، اقتصاد آزاد و نظام عرضه و تقاضا تعیین‌کننده سهم تولید و واردات همه محصولات باشد، اما حالا که دولت براساس اندیشه‌های خود قصد دارد نبض بازارها را در دست بگیرد، باید در این مجادله شرایط مصرف‌کنندگان به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر را بیش از هر زمان دیگری مد نظر قرار دهد و فکری برای تامین معیشت آنها کند.