بررسی صنعت پوشاک به‌عنوان یکی از صنایع مهمی که بخش بازار آن در کشور به‌شدت فعال است، از اهمیت زیادی برخوردار است. فعالان صنعت پوشاک ضمن تاکید بر مشکلات فعلی، اذعان دارند چالش‌های ایجادشده بر هزینه‌های تولید اثر مستقیم داشته شده و نابسامانی‌های مقرراتی، امکان برنامه‌ریزی‌های مالی و اقتصادی میان‌مدت و بلندمدت را از این فعال اقتصادی سلب کرده است. همچنین از سویی دیگر با آغاز فصل پررونق بازار پوشاک در کشورها به‌ویژه در ایران و کشور ترکیه (به‌عنوان یکی از کشورهای مهم صادرکننده پوشاک به ایران) جایگاه بررسی بازار و شرایط فعلی صنعت پوشاک را بیش از پیش پررنگ‌ کرده است. در رابطه با چالش‌های فعلی صنعت پوشاک، با فعالان و کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

بالا بودن نرخ تمام‌شده تولید
محمد توکلی، دبیر کارگروه بررسی و پیگیری مواد اولیه پوشاک تهران و فعال صنعت پوشاک در گفت‌وگو با صمت، شرایط بازار پوشاک داخلی را نامناسب عنوان کرد. او عمده این مشکل را وجود معضلات در صنعت تولید پوشاک ذکر کرد و در این‌باره توضیح داد: صنعت پوشاک ایران در مرز تعطیلی ایستاده و روزگار مناسبی را سپری نمی‌کند.
دلایل متعددی سبب شده‌اند تا صنعتگران حوزه پوشاک دچار مشکل شوند، اما مهم‌ترین این مشکلات را می‌توان بالا بودن نرخ تمام‌شده تولید مطرح کرد. باید تاکید کرد بازار پوشاک مجموعه‌ای از حلقه‌های مختلف صنعتی و تجاری است که همه در کنار هم، صنعت لباس را تشکیل می‌دهند، از این‌رو همواره مشکلات تولید پوشاک، بر بازار و اقتصاد این بخش اثرگذار است.
وی ادامه داد: صنعت پوشاک در ایران درگیر بحران‌های مهمی است و همان‌طور که ذکر شد، بالابودن هزینه تولید مهم‌ترین دلیل کم بودن سهم پوشاک تولید ایران در بازار است. نبود ثبات اقتصادی نرخ کالاها و بالا بودن بهای مواد اولیه، سبب شده تا تولیدات داخلی گران‌تر از کالاهای وارداتی باشند. از سویی دیگر، ورود کالای خارجی چه به صورت قاچاق و چه به‌طوررسمی، به‌دلیل دارا بودن مزیت‌های بی‌شمار نسبت به تولیدات داخلی، بازار خرید پوشاک ایرانی را کساد کرده است.

تهدید تعطیلی صنعت پوشاک ایران
توکلی در ادامه بالا بودن هزینه تامین مواد اولیه برای تولید پارچه و لباس را از مشکلات اصلی صنعت پوشاک معرفی کرد و در این‌باره گفت: مشکلات مربوط به تامین مواد اولیه برای تولید پارچه و در نهایت پوشاک، بازار عرضه و فروش را به‌سمت رکود سوق داده است. از سویی دیگر به‌دلیل بی‌ثباتی اقتصادی در کشور، نرخ کالاها و مواد اولیه در بازه‌های زمانی کوتاه تغییر کرده و افزایش یافته‌اند.
با نگاهی کلی به مواد اولیه صنعت پوشاک در ایران و سایر کشورهای مهم در این بخش، خواهیم دید هزینه تمام‌شده تولید لباس در ایران نسبت به کشورهای همسایه مانند ترکیه بالاتر است. در این شرایط بدیهی است، کالاهای خارجی بازار داخلی ایران را تصاحب خواهند کرد. وی تصریح کرد: بیشتر پوشاک تولید ترکیه به ایران وارد می‌شوند و در بازار ما خواهان دارند. با مقایسه‌های کلی می‌بینیم نرخ تمام‌شده تولید در ترکیه از ایران کمتر است. باوجود آنکه بهای انرژی و دستمزد نیروی کار در ترکیه از ایران بالاتر است و بیشتر نخ‌های موجود در ایران تولید داخلی هستند، اما همچنان نرخ مواد اولیه در کشور ما بالاتر از سایر کشورها است، از این‌رو می‌توان گفت شرایط تولید و بازار پوشاک داخلی نامناسب بوده و با ادامه رویه فعلی، صنعت تولید پوشاک در کشور تعطیل خواهد شد.

صنعت پوشاک، رقابتی است
این فعال صنعت پوشاک رقابتی بودن بازار پوشاک را مهم‌ترین ویژگی این صنعت معرفی کرد.
او ضمن تاکید بر مشکلات مربوط به تامین مواد اولیه مانند نخ، تمایل به قاچاق را پیامد بالابودن هزینه‌ها در تولید پوشاک عنوان کرد و در این‌باره گفت: بدیهی است با بالا بودن بهای مواد اولیه، نرخ تمام‌شده تولید پوشاک نیز افزایش می‌یابد. در این شرایط تقاضای بازار به‌سمت کالای ارزان‌تر رفته و از آن‌جایی که کالاهای وارداتی به‌ویژه قاچاق نرخ کمتری دارند، این لباس‌ها سبد خرید مردم را تصاحب خواهند کرد. نرخ نخ در ایران به‌نسبت نرخ جهانی آن بالاتر است. در نتیجه بهای تمام‌شده تولید پارچه و در نهایت لباس افزایش می‌یابد. این مسئله مهمی است که در نگاه مسئولان برای صنعت لباس مغفول مانده است. توکلی ادامه داد: لازم به توجه است که صنعت پوشاک در ایران، یک صنعت رقابتی است و واحدهای تولیدی متعددی در این صنعت مشغول به فعالیت هستند، از این‌رو در تلاشند تا با کنترل قیمت‌ها و کاهش هزینه‌ها بتوانند محصول نهایی را با قیمت‌های مناسبی به مردم و بازار مصرف عرضه کنند، اما زمانی که بهای مواد اولیه بالا است، نمی‌توان کمتر از حد معینی نرخ کالا را کاهش داد، بنابراین در نهایت تقاضا و مصرف بازار به‌سمت کالاهای وارداتی ارزان‌قیمت سوق داده می‌شود.

تاثیر معیشت بر بازار
توکلی در ادامه، بالاتر بودن کیفیت نسبی پوشاک خارجی نسبت به تولیدات مشابه ایرانی را از دیگر دلایل تمایل مصرف‌کنندگان به خرید کالای خارجی عنوان کرد و توضیح داد: علاوه بر مزیت قیمتی، تولیدات خارجی از کیفیت به نسبت بالاتری برخوردارند، هرچند این تفاوت به‌میزان زیادی نیست اما زمانی که این عامل در کنار مزیت قیمتی قرار می‌گیرد، طبیعی است مصرف‌کننده، کالای خارجی را ترجیح دهد. این کالای خارجی می‌تواند یا از مبادی رسمی و به‌طور قانونی وارد یا از طریق شیوه‌های جدید قاچاق خریدوفروش شود.
وی تصریح کرد: باید در نظر داشت باتوجه به شرایط اقتصادی موجود که تمامی بخش‌های مختلف جامعه را درگیر کرده، مصرف‌کنندگان با در نظر گرفتن تمام مسائل از جمله نرخ و کیفیت، کالای خارجی را حتی اگر قاچاق هم باشد انتخاب می‌کنند، بنابراین ایراد کار را نمی‌توان تنها واردات یا وجود کالای قاچاق عنوان کرد. کوچک شدن سبد معیشتی مردم، مهم‌ترین دلیل اصلی آنها برای انتخاب کالای ارزان‌قیمت‌تر است و باید این مولفه اساسی را همواره در نظر داشت. دبیر کارگروه بررسی و پیگیری مواد اولیه پوشاک تهران مهم‌ترین راهکار کاهش نرخ تمام‌شده تولیدات داخلی را برداشتن ممنوعیت واردات نخ و کاهش مواد اولیه تولید داخلی معرفی کرد. توکلی معتقد است ممنوعیت واردات نخ، امکان افزایش نرخ مواد اولیه از سوی کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی را فراهم می‌کند.

دلایل کمبود مواد اولیه
توکلی به تشریح دلایل کمبود مواد اولیه در صنعت پوشاک پرداخت. او معتقد است این کمبود تاثیر زیادی در بهای نهایی تولید داشته و در این‌باره توضیح داد: همان‌طور که در ابتدا عنوان شد، صنعت پوشاک متشکل از حلقه‌های تولیدی متعدد بوده و تنها به بخش تجاری و بازار محدود نمی‌شود. ریسندگی و تولید نخ از حلقه‌های نخستین این صنعت است. در رابطه با این مسئله باید گفت تولیدات داخلی، تنها حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد نیاز نخ صنعت پوشاک را تامین می‌کند، از این‌رو چاره‌ای جز واردات مابقی نخ موردنیاز نیست.
ممنوعیت واردات نخ سبب شده تا نه‌تنها در تامین این ماده اولیه دچار مشکل باشیم، بلکه تولیدکنندگان داخلی نخ نیز به‌دلیل کمبود مواد اولیه، نرخ این کالا را افزایش دهند. این مسئله به‌طور سلسله‌مراتبی بر دیگر حلقه‌ها (پارچه و در نتیجه تولید کالای نهایی) اثر مستقیم و مخرب دارد.

مشکلات تولید داخلی نخ
سیدحمید عظیمی، فعال صنعت پوشاک در گفت‌وگو با صمت، یکی از مشکلات اصلی تولیدکنندگان این بخش را معضلات مربوط به تامین مواد اولیه عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: نخستین نکته در بحث مسائل مالی صنعت پوشاک، تامین مواد اولیه است. مواد اولیه صنعت پوشاک، نخ است و به‌طورتقریبی نیمی از نخ موردنیاز کشور، از طریق تولید داخل تامین می‌شود. باید به این نکته خاطرنشان شد که مواد اولیه کارگاه‌های ریسندگی نخ، وارداتی است. برای این واحدهای تولیدی، پنبه از کشورهایی مانند هند و پاکستان وارد ایران می‌شود. بهای کالاهای وارداتی باید با دلار پرداخت شده و در این مسیر، دولت اعتبارات ارزی برای واردات مواد اولیه در نظر گرفته و واردکنندگان می‌توانند از ارز نیمایی استفاده کنند. اما یکی از بزرگ‌ترین معضلات در این راه، وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است. وی در ادامه تصریح کرد: در توضیح تاثیر تحریم‌ها بر مسائل مالی صنعت پوشاک باید گفت واردکنندگان مواد اولیه را نمی‌توانند به‌راحتی خریداری کرده و وارد کشور کنند، از این‌رو مجبور هستند در کشور سومی مانند ترکیه، شرکت ثبت کرده و از طریق آن محصولات را به ایران وارد کنند. این کانال‌ها و شیوه‌های ارتباطی برای دور زدن تحریم، هزینه‌های فعالیت‌های صادراتی را بسیار افزایش می‌دهد، در نهایت نیز نرخ تمام‌شده واردات مواد اولیه برای ریسندگی افزایش پیدا کرده و این افزایش نرخ، زنجیروار بر سایر بخش‌های صنعت پوشاک ایران اثر می‌گذارد.

تفاوت هزینه‌های واقعی با آمار رسمی
عظیمی در ادامه سخنان خود، مشکلات مربوط به کمبود منابع مالی را از دیگر چالش‌های فعالان صنعت پوشاک عنوان کرد. به‌گفته او دولت با وضع طرح‌های محدودیت‌آفرین، به افزایش هزینه تولید در ایران توجهی ندارد. این فعال صنعت پوشاک تصریح کرد: غیر از چالش‌های مربوط به تامین و واردات مواد اولیه، مهم‌ترین مشکل فعلی واردکنندگان را می‌توان ناتوانی در پرداخت هزینه‌های تولید به‌ویژه در مرحله واردات مواد اولیه عنوان کرد. در توضیح این مسئله باید گفت از آن‌جایی که دور زدن تحریم‌ها یک فعالیت غیرقانونی یا محرمانه محسوب می‌شود، صنعتگر نمی‌تواند هزینه‌های مربوط به چالش‌های وارداتی را در صورت‌حساب‌های مالی خود قید کند. وی ادامه داد: از سویی دیگر باید خاطرنشان شد تولیدکنندگان باید صورت‌حساب‌های رسمی خود را به بانک مرکزی برای انجام واردات و آزاد کردن کالاهای خود از گمرک ارسال کنند، بنابراین به‌طورکلی هزینه واردات مواد اولیه برای صنعتگران، بیش از مقداری که به‌طور رسمی اعلام می‌شود، است، از این‌رو هزینه‌های غیرمعمول واردات به واردکنندگان تحمیل شده و بهای تامین مواد اولیه برای صنایع افزایش می‌یابد. این موضوع تا به امروز تاثیر مهمی بر چرخه اقتصادی صنعت پوشاک داشته است. عظیمی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از معضلات فعلی صنعت پوشاک، محاسبه مواد اولیه تولید داخلی براساس نرخ روز جهانی است. از آنجایی که مواد اولیه تولید نخ وارداتی است، نخ تولیدشده برمبنای نرخ روز جهانی محاسبه و وارد بازار می‌شود. باوجود تفاوت زیاد میان ارزش پول ملی و نرخ جهانی، دلیل بالا بودن هزینه تامین نخ به‌خوبی روشن می‌شود.

نقش دولت در محدودیت‌ها
این فعال صنعت پوشاک، سیاست‌های دولتی را از دیگر چالش‌های مهم فعلی عنوان کرد و توضیح داد: علاوه بر تمام مسائل عنوان‌شده، دولت واردات نخ را بسیار محدود کرده است. دولت عقیده دارد این محدودیت به قصد حمایت از تولید داخلی انجام شده، در حالی که صنعتگران پوشاک را درگیر دردسر کرده است. کمبود تولید نخ داخلی و بالا بودن بهای تمام‌شده آن در کنار وجود موانع برای واردات نخ، در کنار هم سبب شده تا مشکلات مهمی در بحث تامین مواد اولیه صنعت پوشاک شکل گیرد. در تمام این کشمکش‌ها، ردپای دولت و پیامدهای مخرب تصمیمات آن به‌خوبی دیده می‌شود. عظیمی تاکید کرد: بهترین حمایتی که دولت می‌تواند برای بخش‌های تولیدی و صنعتی کشور داشته باشد، رها کردن بازار است. فعالان صنعتی به‌خوبی می‌توانند برای تثبیت بازار، میان میزان واردات، تولید و صادرات محصولات داخلی تعادل ایجاد کنند، اما صنعت پوشاک همواره تحت‌تاثیر نظرات و سیاست‌گذاری‌های مخرب دولتی است. در چنین شرایطی نمی‌توان به ثبات صنعت پوشاک و در ادامه رونق بازار آن امیدوار بود.

بازار چندبعدی پوشاک
عظیمی در پایان ممنوعیت واردات نخ را تنها محدودیت دولتی ایجادشده ندانست. او ضمن اشاره به دیگر موانع توسعه صنعت پوشاک، گفت: یکی از مسائل مهم در بحث فعالیت صنعت پوشاک، ایجاد ممنوعیت از سوی دولت برای واردات پارچه است. دولت معتقد است تولید داخل توانایی پاسخگویی به نیاز تولیدکنندگان پوشاک ایرانی را دارد، از این‌رو اجازه واردات برخی از انواع پارچه را نمی‌دهد یا تعرفه‌های گمرکی سنگینی را برای واردات آنها وضع کرده است. در پاسخ به این ادعا باید به ابعاد متعددی توجه داشت. نخست آنکه ایران از نظر تولید پارچه، صنعت خوب و کارآمدی دارد و نمی‌توان توانمندی تولیدکنندگان پارچه را کتمان کرد، اما مهم‌ترین ایراد، ضعف در تولید انواع مختلف پارچه است. وی تصریح کرد: پارچه‌های تولید داخل، از نظر کیفیت در سطوح خوبی قرار دارند، اما نبود تنوع مناسب در طرح تولیدات داخلی سبب شده تا نیازمند واردات پارچه‌های متنوع از سایر کشورها باشیم. باید تاکید کرد تنوع طرح پارچه همواره از نکات مهم جذب بازار پوشاک است. نبود تنوع پارچه‌ای مناسب سبب می‌شود تا تولیدات ایران در بازارهای داخلی، طرفدار چندانی نداشته باشد.

سخن پایانی
کارشناسان و صنعتگران بخش پوشاک معتقدند مهم‌ترین راهکاری که باید از سوی دولت برای کاهش نرخ پوشاک داخلی اتخاذ شود، رفع ممنوعیت واردات نخ است. اگر وزارت صنعت، معدن و تجارت اجازه واردات نخ تنها به‌میزان نیاز کشور را صادر کرده و جلوی افزایش نرخ مواد اولیه در بازارها را بگیرد، پوشاک داخلی با کیفیت بهتر و بهایی کمتر در بازار عرضه خواهد شد. از سویی دیگر باید خاطرنشان کرد فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی در ایران وجود دارد، به این صورت که مردم تمایل دارند کالای ایرانی مصرف کنند، ؛ اما به‌دلیل تفاوت‌های قیمتی، چاره‌ای جز انتخاب کالای ارزان‌قیمت وارداتی ندارند، بنابراین پیش‌بینی می‌شود اگر تولیدات داخلی از نظر تمامی ابعاد مزیت‌های بالاتری نسبت به کالاهای وارداتی داشته باشند، مردم رغبت بیشتری به خرید پوشاک ایرانی دارند، اما در شرایطی که مزیت قیمتی و کیفیتی برای کالاهای خارجی نسبت به پوشاک ایرانی وجود دارد، واردات و همچنین قاچاق پوشاک در کشور طرفدار بیشتری خواهد داشت.