حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه در پایان سال ۲۰۲۱ به ۴ میلیارد دلار رسید و در کارنامه تجاری دو کشور، رقم اعلام‌شده جزو رکوردهای بی‌سابقه محسوب می‌شود. دستیابی به این رقم تجارت، سران دو کشور ایران و روسیه را بر آن داشت تا برنامه‌ریزی‌های جدی‌تری برای آینده روابط اقتصادی و بازرگانی میان دو کشور تدوین کنند. طی سفرهای گذشته رئیس‌جمهوری ایران به مسکو، برنامه‌ریزی برای افزایش حجم تعاملات تجاری تا مرز ۱۰ میلیارد دلار انجام شد. یکی از دیگر اقدامات جدی تهران و مسکو برای بهبود روابط تجاری میان دو کشور را می‌توان انعقاد پیمان پولی عنوان کرد. به‌نظر کارشناسان، انجام معاملات با روبل و ریال، می‌تواند راهکاری مناسب برای کاهش سلطه دلار در تجارت ایران و روسیه باشد. صمت در این گزارش، شرایط روابط تجاری ایران و روسیه را بررسی کرده است.

تغییرات مهم در روابط ایران و روسیه

کامبیز میرکریمی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه درباره آخرین تغییرات در وضعیت تبادلات ایران و روسیه گفت: در چند وقت اخیر شاهد دو تغییر عمده در روند تجارت بین ایران و روسیه بودیم. یکی از این تغییرات در سال ۹۸ رخ داد که طی آن موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا اجرا شد. تغییر دیگر از زمان حمله روسیه به اوکراین بود که جنگ، مسائل مختلفی را به‌وجود آورد. به‌عنوان مثال در مقطعی مرزها و کامیون‌هایی که در مرز روسیه و اوکراین بودند، دچار مشکل شدند و ترانزیت کالاهای صادراتی از مسیر روسیه افت کرد. به گزارش ایلنا، میرکریمی ادامه داد: بحث دیگر در نرخ روبل بود که افت شدیدی داشت. در آن مقطع کالاهای روسی برای ایرانی‌ها ارزان بود، به همین دلیل قراردادهای زیادی هم بسته شد، اما روند کاهشی ارزش روبل به‌سرعت متوقف شد و این ارز در برابر ارزهای خارجی از دوران قبل از جنگ هم ارزش بیشتری یافت. پیرو این شرایط بیشتر قراردادهای خرید که تا پیش از آن بسته شده‌ بودند، فسخ شد. البته صادرکنندگان ایرانی فعالیت‌های خود را برای پر کردن جای شرکت‌های اروپایی دوچندان کردند، اما در هر صورت نوسانات مقطعی نرخ روبل باعث توقف نسبی فعالیت‌های تجاری بین دو کشور برای تعیین‌تکلیف نرخ روبل شد؛ بنابراین جنگ روسیه و اوکراین که از اواخر اسفند سال گذشته شروع شد، تجارت دو کشور را در ابتدای امسال تحت تاثیر قرار داد و با افت قابل‌توجهی مواجه کرد.

افزایش بسترهای ترانزیت

وی درباره سایر تاثیرات درگیری‌های اوکراین و روسیه بر تجارت ایران و روسیه، گفت: جنگ روسیه و اوکراین، در حوزه ترانزیت تاثیر مثبتی برای ایران داشت، زیرا بخش عمده‌ای از کالاهای روسی که قبلا از مسیر اروپا و دریای سیاه به کشورهای اروپایی و امریکایی ارسال می‌شدند، هم‌اکنون از مسیر ایران و کریدور مهم شمال-جنوب شامل مسیرهای دریای خزر، راه‌آهن و جاده‌های غرب دریای خزر به مقاصد صادراتی روسیه ترانزیت می‌شود. البته زیرساخت‌های در حال‌ احداثی هم در سرخس داریم که به ظرفیت تبادل کالاهای روسی یا ایرانی از مسیر شرق دریای خزر اضافه می‌شود.

میرکریمی درباره دونرخی شدن ارز و تاثیر آن بر تبادلات میان دو کشور گفت: همیشه این گلایه وجود داشته که چرا صادرکننده ایرانی ارز خود را به شبکه نیما و سیستم بانکی کشور برنمی‌گرداند. باید توضیح داد در حوزه صادرات ما دو گروه فعال داریم؛ یک گروه افرادی هستند که با کارت‌های بازرگانی به‌اصطلاح یکبار مصرف، کالاها را صادر و ارز حاصله را در بازار سیاه که نرخ بالاتری نسبت به نرخ نیمایی دارد، عرضه می‌کنند.

گروه دوم آنهایی هستند که قانونی کار می‌کنند و ‌باید به‌ناچار درآمدهای ارزی خود را با نرخ پایین‌تر در سامانه نیما به فروش برسانند؛ در نتیجه امکان رقابت با گروه اول را از دست می‌دهند. برای حل این معضل، بازار متشکل ارزی ایجاد و روبل هم به‌عنوان نماد پولی قابل‌معامله به آن اضافه شد تا صادرکنندگان ایرانی بدون نیاز به تبادل پول در کشورهای ثالث، ارزهای صادراتی خود را با نرخ بالاتر از نیما در بازار به فروش برسانند.

واردات از روسیه بیشتر از صادرات ایران

میرکریمی تصریح کرد: نرخ روبل در بازار متشکل ارزی در دو هفته اخیر مطلوب بود، اما مشتریان این بازار درحال‌حاضر محدود به متقاضیان ارز مسافرتی و دانشجویی هستند. باید ارزهای خدماتی و کالایی هم قابلیت معامله در این بازار را پیدا کنند. حسن انجام معامله با روبل در این بازار این است که نیاز به واسطه‌هایی مانند امارات و ترکیه برای انجام تسویه‌حساب‌ها نیست و خریدار و فروشنده می‌توانند به‌طور مستقیم از شبکه بانکی کشور که به شبکه بانکی روسیه متصل است، استفاده کنند.

نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه درباره حجم صادرات روسیه به ایران، گفت: میزان صادرات روسیه به ایران، حدود ۳ تا ۴ برابر خرید روسیه از ایران است؛ از همین رو برای تامین ۱۰۰ درصدی نیاز واردکنندگان ایرانی، روبل وجود ندارد و این فعالان اقتصادی برای تامین ارز کالاهای وارداتی خود از روسیه و سایر کشورهای مشترک‌المنافع به شبکه صرافی‌ها و کارگزاران مالی در کشورهای ثالث مراجعه می‌کنند.

تجارت با روسیه ۴ میلیارد دلار شد

ابراهیم رضایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: در سفرهای پیشین رئیس‌جمهوری به روسیه، موافقت شد که حجم تبادلات تجاری بین دو کشور به ۱۰ میلیارد دلار برسد. من معتقدم این رقم تا ۲۰ میلیارد دلار امکان افزایش دارد.

 به‌گزارش ایرنا، ابراهیم رضایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و رئیس گروه دوستی ایران و روسیه درباره دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم و میزان توسعه تجارت بین ایران و روسیه گفت: حجم صادرات بین ایران و روسیه در یک سال اخیر به‌ویژه پس از استقرار دولت سیزدهم افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.

 در دولت سیزدهم حجم تجارت ایران و روسیه تا ۴ میلیارد دلار افزایش داشته؛ در حالی که این عدد در دولت قبل کمتر از ۳ میلیارد دلار بود و انتظار داریم این میزان در سال آینده افزایش داشته باشد.

ظرفیت‌های صادرات ایران

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه امکان تهاتر کالا با روسیه وجود دارد، گفت: اینکه کالای موردنیاز روسیه را تامین کنیم و آنچه ما نیاز داریم از این کشور تحویل بگیریم، در برنامه‌های توسعه ارتباطات دو کشور دیده شده است.

البته توسعه اجرایی این موضوع به فعال‌تر شدن وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و وزارت امور خارجه بستگی دارد.

 رضایی خاطرنشان کرد: روسیه جمعیت ۱۵۰ میلیون نفری دارد؛ از این رو هر چه ایران بتواند صادرات خود به این کشور را به‌ویژه در زمینه محصولات کشاورزی افزایش دهد، به همان میزان اقتصاد و معیشت مردم بهبود خواهد یافت و بر ثبات نرخ ارز در کشور اثرگذار است.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند ایران و روسیه می‌توانند در مسائلی همچون انرژی، نفت و گاز، حمل‌ونقل، ارتباطات، فناوری اطلاعات، علم و فناوری، اقدامات بشردوستانه، مواد غذایی و کشاورزی حجم تجارت بالایی داشته باشند؛ به‌ویژه نیاز بازار روسیه فرصت مناسبی برای افزایش صادرات ایران فراهم کرده است.