به گفته مسئولان، اکنون ۱۱ خودپرداز در سطح شهر فعال است و در ماه‌های آینده با خرید دستگاه‌های مربوطه این تعداد افزایش خواهند یافت. سقف برداشت از دستگاه‌های خودپرداز، روزانه ۵۰۰ یورو یا دلار و سقف واریز نیز هزار دلار یا یورو درنظر گرفته شده است. کارشناسان در بررسی اهداف راه‌اندازی خودپرداز و کارت ارزی این فرآیند را در راستای جذب دلارهای خانگی عنوان کرده و درعین حال معتقدند مشکل مراودات بین‌المللی ارزی همچنان پابرجاست.

هدف اصلی؛ جذب سپرده‌های ارزی

میثم رادپور، کارشناس بازارهای مالی در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: به گفته مدیرعامل بانک ملی، افراد از این به بعد می‌توانند حساب ارزی در بانک ملی افتتاح کنند و سپس کارتی در اختیار آنها قرار می‌گیرد که با استفاده از آن می‌توانند خرید ریالی داشته باشند. همچنین از خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی رونمایی شده است. اما برای بررسی میزان تاثیر این عملکرد در نظام بانکی و مراودات مالی پیش از هرچیز باید دید هدف از اجرای این طرح چه بوده و خودپرداز ارزی چه کارآیی دارد؟

رادپور ضمن بیان این مطلب گفت: به نظر می‌آيد هدف اصلی این کار، جذب سپرده‌های ارزی سرگردان در اختیار مردم باشد. اما برای این کار ناچارند نشان دهند این سپرده نقد است و سپرده‌گذار هر زمان بخواهد می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. وی افزود: در این سازکار از طریق خدمات ارائه‌شده در این طرح می‌توان پول مردم را جمع‌آوری کرد تا تراکم بیشتری در بازار ارز حاصل شود. 

تجربه بد گذشته تکرار نشود

این کارشناس اقتصاد با اشاره به تجربه پیشین حساب‌های ارزی گفت: با توجه به سابقه بد سیستم بانکی درباره سپرده ارزی و برداشت سپرده‌گذار از این حساب‌ها، ناچار شده‌اند چنین خدماتی را برای سپرده‌گذاران در نظر بگیرند تا انگیزه برای سپرده‌گذاری افزایش پیدا کند.

وی با اشاره به این سابقه تاریخی افزود: پس از اینکه در دولت احمدی‌نژاد جهش ارزی به‌وجود آمد، بسیاری از بانک‌ها از بازگرداندن ارزها به سپرده‌گذاران امتناع کردند. در آن مقطع زمانی، بانک‌ها حتی اعلام کردند سپرده‌های مردم را فقط به قیمت نرخ ارز رسمی باز می‌گرداند. اما سپرده‌گذاران برای برداشت ارزی از حساب‌های ارزی خود دچار مشکلات فراوانی شدند. این ماجرا تجربه بدی از سپرده‌گذاری ارزی در ذهن جامعه بر جا گذاشت و سیستم بانکی را در زمینه سپرده‌گذاری ارزی بی‌اعتبار کرد.

دسترسی به ارز سپرده‌گذاری‌شده

این کارشناس بازارهای مالی افزود: با طرح جدید خودپرداز و کارت ارزی، افراد امکان این را دارند که هر زمان بخواهند به ارز سپرده‌گذاری‌شده خود دسترسی داشته باشند. اما نباید تصور کرد هدف اصلی شروع به کار خودپرداز و کارت ارزی و ریالی در کشور، این مسئله است. کسی که پول خود را جایی غیر از بانک هم سپرده‌گذاری کرده باشد، احتمالا به پول خود دسترسی دارد.

وی با تاکید بر اینکه این طرح نمی‌تواند امکان مراودات بین‌المللی ارزی را اجرایی کند، گفت: شرایط کشور به‌گونه‌ای است جابه‌جایی ارز توسط مسافر یا هر ارزی که از کشور خارج می‌شود، قاچاق ارز قلمداد خواهد شد. در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت خودپرداز ارزی بتواند امکان نقل‌وانتقالات ارزی را در سطح بین‌المللی میسر کند.

امکان پولشویی وجود ندارد

رادپور تصریح کرد: در کارت‌های اعتباری ارزی مبالغ ناچیزی جابه‌جا می‌شود و نمی‌توان براساس آن افراد را در مظان اتهام پولشویی قرار داد. کارت اعتباری ارزی این فرصت را فراهم می‌کند که افراد بتوانند مبالغ نه چندان بزرگی را مثلا برای خرید کتاب یا نرم‌افزار از حساب ارزی برداشت کنند. منتها سیستم کارت‌های ارزی نمی‌تواند مشکلاتی را که در مراودات ارزی ایران از طریق بانک‌های دنیا وجود داشته، حل کند.

وی افزود: برای اینکه افراد کارت اعتباری ارزی تهیه کنند و مراودات ارزی بین المللی داشته باشند، باید با یک بانک خارجی صحبت کرده تا آن بانک حاضر شود برای سپرده‌گذاری، کارت اعتباری صادر کند. این کارت را همه بانک‌ها قبول دارند. مشکلی که ما داریم درباره کارت اعتباری هم وجود دارد. کارت اعتباری این شانس را فراهم می‌کند که در قالب کارت هدیه بتوان مبالغی را حتی برای سپرده ایرانی‌ها ایجاد کرد. اما مسئله اصلی ایران در حال حاضر تحریم است.

 تحریم اقتصادی باعث‎‌شده باز کردن سپرده ارزی در بانک‌های خارجی برای ایرانی‌ها کار سخت و شاید ناممکنی باشد. علی‌‌الخصوص وقتی مبالغ درشت باشد، مسائلی برای بانک‌های واردکننده ایجاد می‌کند. بنابراین کشوری مانند کشور ما که به شدت تحت فشار تحریم‌های بین‌المللی است، دنبال این نیست که دسترسی افراد به ارز را افزایش دهد یا کارت اعتباری ارزی برای شهروندان خود فراهم کند. درواقع در این شرایط اصلا نمی‌توان به دنبال این هدف بود. وی افزود: با توجه به آنچه گفته شد احتمالا بانک مرکزی تخمینی از میزان ارز سرگردان در دست مردم دارد و می‌خواهد با این کار، سپرده‌ها را جذب و جمع‌آوری کند.

وی تصریح کرد: من نمی‌گویم طرح خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی در کشور اتفاق بدی است. امیدوارم کارآیی لازم را داشته باشد و مردم بتوانند از آن استفاده کنند. بدون شک این فرآیند می‌تواند امکان خوبی برای نقل و انتقالات ارزی فراهم کند. اما باید درباره سازکارهای بعدی نیز تدبیر اندیشیده و شرایطی فراهم شود.

اطمینان به سپرده‌گذاران

به گفته این کارشناس بانکی برای موفقیت اجرای این طرح، بانک ملی ایران باید اطمینان لازم را به سپرده‌گذاران بدهد که هر لحظه می‌توانند به سپرده خود در قالب اسکناس دسترسی داشته باشند. با این همه باید به این نکته نیز توجه کرد که محدودیت‌هایی که پیش از این برای انتقال ارزی وجود داشت، در این‌باره هم صادق است.

ساماندهی نشر ارز در جامعه

علی حیدری،‌ کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت بیان کرد: طبق گفته‌های وزیر امور اقتصادی و دارایی و مدیر عامل بانک ملی، هدف اولیه خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی این است که از نشر اسکناس ارزی یا دست به دست شدن آن جلوگیری شود. 

وی افزود: نظام بانکی درواقع تلاش دارد، بیشتر نقل‌وانتقالات ارزی را در خود بانک به صورت اعداد جابه‌جا کنند تا اینکه ارز به صورت فیزیکی در جامعه دست به دست شود. مانند آنچه درباره ریال اتفاق می‌افتد. ظاهر این طرح به نوبه خود اقدام درستی به نظر می‌رسد.

مشکل اصلی تورم است

حیدری بیان کرد: درست است مشکلات تحریمی نظام پولی ایران را در تنگنا قرار داده اما سیستم بانک مرکزی ایران می‌تواند به‌راحتی از عهده جذب منابع بربیاید. مشکلی که در حال حاضر در جامعه وجود دارد و ارز را دچار نوسان می‌کند، مسئله تورم مزمن موجود است. خود ارز خارجی مشکل ندارد اما متاسفانه به‌واسطه افزایش پی در پی تورم ، اعتبار و ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده و به همین دلیل گرایش‌های پولی به سمت ارز خارجی افزایش یافته است.

وی افزود: با یک تفاهم بین‌المللی ساده و با فروش نفت یا کسب اعتبارات کوچک در حیطه بین‌المللی،‌ بانک مرکزی می‌تواند در میان‌مدت‌ و بلندمدت از پس تامین ارز خارجی بربیاید. وی با اشاره به وجود مشکل در بخش دیگر این فرآیند گفت: از آنجا که مدام با کاهش ارزش و اعتبار پول ملی روبه‌رو هستیم، ایجاد خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی می‌تواند مفید باشد اما کامل و جامع نیست.

ضرورت پذیرش FATF

حیدری در پاسخ به این سوال که آيا کارت ارزی توانایی ایجاد مراودات بین‌المللی را دارد،‌ گفت: استفاده از کارت ارزی در همه جای دنیا مرسوم است. مسئله این است که آيا سیستم بانکی ایران این قدرت و توانایی را دارد که به سیستم بانکی بین‌المللی ملحق شود. پاسخ این سوال در گرو اجرای صندوق‌های قابل معامله ETF و تصمیم‌گیران مدیران مربوطه است. از سویی تا زمانی که ایران FATF را نپذیرد، سیستم بانکی ایران کج‌دار و مریز حرکت خواهد کرد و ایران در نقل‌وانتقالات ارزی حتی با کشورهای همسایه به مشکل برخواهد خورد.

سخن پایانی

به گفته برخی کارشناسان بازار مالی، هدف اصلی برای ایجاد خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی در کشور، فراهم کردن امکاناتی برای جلب اعتماد از دست رفته و جذب سپرده‌های ارزی در سیستم بانکی است. کارت اعتباری ارزی این فرصت را فراهم می‌کند که افراد بتوانند مبالغ خرد ارزی خود را مثلا برای خرید محصولاتی که دلاری به فروش می‌رسند، ممکن کند. اما سیستم کارت‌های ارزی نمی‌تواند مشکلاتی که در مراودات ارزی ایران از طریق بانک‌های دنیا وجود داشته را حل کند. برخی نقل‌وانتقالات پولی را وابسته به اجرایی شدن طرح ETF و الحاق ایران به FATF می‌دانند و معتقدند تا زمانی که نتوان به این مناسبات بین‌المللی محلق شد، امکانات نقل و انتقالات ارزی حتی با کشورهای همسایه بسیار محدود خواهد بود. به گفته این کارشناسان اقتصاد، سیستم بانک مرکزی ایران با حصول مذاکرات بین‌المللی و فروش نفت به‌راحتی می‌تواند از عهده جذب منابع بربیاید. مشکلی که در حال حاضر در جامعه وجود دارد و نرخ ارز را دچار نوسان می‌کند، مسئله تورم مزمن موجود است. با اجرای طرح کارت ارزی-ریالی افراد امکان این را دارند که هر زمان بخواهند به ارز سپرده‌گذاری شده خود دسترسی داشته باشند اما نباید تصور کرد هدف اصلی شروع به کار خودپرداز ارزی و کارت ارزی و ریالی در کشور، این مسئله است.