این فعالیت‌ها یا در قالب بازدید عادی انجام می‌شد یا به‌عنوان درسی عملی در قالب پروژه دانشگاهی. برخی از فعالان صنعت از تجربیات خود در جریان بازدید خط تولید شرکت‌های خارجی می‌گویند؛ اینکه آنها برای بهره‌وری بیشتر چه راهکارهایی را به‌کار می‌بستند. اما این بازدیدها عمر طولانی نداشتند و خروجی موردانتظار را در صنایع داخلی شاهد نبودیم. این امر هم دلایلی دارد که کارشناسان و فعالان حوزه صنعت در ادامه به آن پرداخته‌اند.

ضرورت برگزاری تورهای آموزشی

فضل‌اله جمالو، کارشناس حوزه صنعت که تجربه تدریس و فعالیت صنعتی را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد، در پاسخ به این پرسش که بازدیدها و گردش‌های آموزشی در حوزه صنعت به‌ویژه صنعت خودرو چقدر در ارتقای کیفی فعالیت‌ها تاثیر دارد به صمت گفت: نخستین مسئله در شکل‌گیری این نوع بازدیدها و گردشگری‌های آموزشی موضوع ارتباط و دانشگاه است. اگر ارتباط این دو حوزه برقرار باشد، این تورهای آموزشی می‌تواند رواج پیدا کنند و تاثیر زیادی در ارتقای کیفی فعالیت‌ها دارد.

این کارشناس حوزه صنعت خودرو افزود: در برخی دانشگاه‌ها، اساتید رشته‌های صنعتی در حوزه نظری خیلی سرآمد و بنام هستند اما حتی یک‌بار هم کارخانه‌ای را از نزدیک ندیده‌اند؛ بنابراین نمی‌توانند به‌درستی بحث‌های عملی را به دانشجویان منتقل کنند.

او ادامه داد: در دپارتمان‌های صنعتی آلمان اگر اساتید نتوانند با صنعت ارتباط داشته باشند، دانشجویان فارغ‌التحصیل نمی‌شوند. به‌عنوان مثال در دانشگاه مونیخ، از رئیس دانشگاه تا اساتید باید با صنعت ارتباط داشته باشند و به این ترتیب، دانشجویان هر صنعت را به صنایع مرتبط برای آموزش عملی معرفی کنند. این امر فقط برای دانشجویان کارشناسی نبوده و حتی دانشجویان دکترا هم باید برای آموزش عملی به صنایع مرتبط معرفی شوند.

بازدیدهای آموزشی در قراردادهای خارجی دیده شود

این کارشناس حوزه صنعت خودرو با بیان اینکه این بازدیدهای علمی و آموزشی مفید است، تصریح کرد: معتقدم در حوزه انتقال فناوری و خرید قطعات سی‌کی‌دی باید چنین بازدیدهایی دیده شده و در قراردادهای بین دو شرکت ایرانی و خارجی آورده شود.

 جمالو گفت: با این قراردادها باید طرف خارجی را مکلف کرد تعدادی از کارکنان ما از مراکز تولیدی آنها بازدید کنند. به این ترتیب، نیروهای انسانی با مبانی روز جهان آشنا و در کار خود خبره‌تر می‌شوند.

او ادامه داد: در حوزه نظام کنترلی آنها، نگهداری ماشین‌آلات و هر آنچه در جهان پیشرفته امروز وجود دارد باید نیروهای کار ما آشنا شوند. حتی این بازدیدها می‌تواند با هزینه طرف خارجی باشد.

این کارشناس حوزه صنعت با بیان اینکه در حال‌حاضر ارتباط صنعت و دانشگاه قوی نیست و تورهای آموزشی داخلی کمتر برگزار می‌شود، گفت: این بستر باید فراهم شود و دانشجویان براساس رشته تحصیلی خود بتوانند از واحدهای صنعتی بازدید کنند و با حرفه صنعتی از نزدیک آشنا شوند. این موضوع، افق دید آنها را وسیع می‌کند.

باور به داشته‌ها و افزایش اطلاعات

جمالو درباره تاثیر تورهای آموزشی که در گذشته برگزار می‌شد و خروجی آن در صنعت، گفت: در دانشگاه برخی دروس سمینارگونه است. به‌عنوان مثال در دوره کارشناسی مدیریت صنعتی چنین درسی وجود دارد. دانشجویان باید در یک واحد صنعتی دوره کارآموزی داشته باشند و ساعت‌های موردنیاز را به‌طور عملی پر کنند و در نهایت در قالب گزارش ارائه دهند. این موضوع بستگی به مدرس دانشگاه دارد که چقدر به این دروس اهمیت بدهد.

وی عنوان کرد: مربی صنعتی هم مهم است که آمادگی پذیرش چنین آموزش‌هایی را داشته باشد.

این کارشناس حوزه صنعت تاکید کرد: این تورهای آموزشی، دید دانشجو را نسبت به صنعت موردنظر روشن می‌کند و اطلاعات او را افزایش می‌دهد، حتی اگر این بازدید در نیمی از یک روز باشد.

جمالو ادامه داد: اگر این نوع بازدیدهای آموزشی چه در داخل و چه خارج تشویق شده و رواج پیدا کند، به‌طور قطع نخست نسبت به داشته‌های داخلی به یک باور می‌رسیم و از سوی دیگر، اطلاعات عمیق‌تر شده و افراد با مباحث بیشتری آشنا می‌شوند.

سازکار منسجمی وجود ندارد

این کارشناس حوزه صنعت درباره استقبال دانشگاهیان از این امر عنوان کرد: نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد اما به شکل رسمی چنین موضوعی مطرح نیست. اساتید ممکن است براساس علاقه خود مبادرت به این امر (برگزاری تورهای آموزشی) کنند. اما اینکه سازکار منسجمی برای برگزاری این نوع تورها وجود داشته باشد، هنوز این‌گونه نیست.

وی عنوان کرد: الگوی صنعتی و دانشگاهی آلمان بهترین الگو برای ما می‌تواند باشد؛ اینکه دانشجو مکلف باشد بر حسب شرایط دوره‌های عملی مختلف داشته باشد مانند رشته پزشکی. دانشجویان صنعتی هم باید برای انجام پروژه‌های صنعتی در خاستگاه رشته خود، کار عملی کنند. به‌طور قطع تفاوت بسیاری خواهد داشت که به دانشجویان فقط درس‌های نظری آموزش داده شود و در ادامه وارد بازار کار صنعتی شوند. در این روند اطلاعاتشان ناقص خواهد بود از این‌رو در بسیاری از موارد شاهدیم که افراد در حرفه‌هایی جدا از رشته تحصیلی خود مشغول به‌کار می‌شوند.

جمالو در پایان گفت: این نوع عملکرد در حوزه حرفه‌ای منجر به هرز رفتن نیروی انسانی که بزرگ‌ترین سرمایه و ثروت یک کشور است، می‌شود. بنابراین توصیه موکد می‌کنم که دانشجویان به‌ویژه در دانشگاه‌های صنعتی، دروس عملی خود را در واحدهای صنعتی بگذرانند. البته صنعتگران را هم باید مکلف کرد با دپارتمان‌های مرتبط تعامل داشته باشند. این همکاری قابلیت‌های علمی‌صنعتی را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

تاثیر تورهای آموزشی نسبت‌به بازدیدهای نمایشگاهی

در ادامه امید رضایی از فعالان صنعت درباره تورهای آموزشی و علمی برای دانشجویان و صنعتگران به صمت گفت: در گذشته بیشتر بازدیدها در قالب برگزاری نمایشگاهی انجام می‌شد و هیات ‌صنعتی ایرانی با کشور دیگر مذاکره می‌کرد و جلسات بیشتر در سالن کنفرانس و محل نمایشگاه بود.

وی افزود: به‌طور قطع این تورهای آموزشی تاثیرگذار است؛ اینکه دانشجویان فرصت پیدا کنند تا تولید و روند فعالیت‌ها را از نزدیک ببینند تاثیری چندین برابر واحدهای دانشگاهی دارد.

او ادامه داد: بازدید خود به شناخت فرهنگ کمک کرده که در همکاری‌ها بسیار مهم است. دیدن استانداردها و استفاده از تجربیات شرکت‌های دیگر می‌تواند باعث ارتقای مجموعه‌هایی شود که با یکدیگر تبادل بازدید دارند.

این فعال صنعت عنوان کرد: شرکت‌هایی توانمندتر هستند که بتوانند فرصت‌های بازدید بیشتری برای خود فراهم کنند. آنقدر که بازدید مهم و تاثیرگذار است شاید بازدید از یک نمایشگاه یا نشست‌های رو در رو مهم نباشد.

او گفت: بازدید از محل فعالیت‌ها، تجربیات را چند پله بالاتر می‌برد.

حساسیت نسبت‌به اشتراک‌گذاری‌ها

رضایی با بیان اینکه در تمام جهان، بخش دولتی و خصوصی در اشتراک‌گذاری توانمندی‌های خود با دیگر کشورها حساسیت زیادی دارند، گفت: در حال‌حاضر از انتقال دانش فنی ‌روز مانند گذشته با آغوش باز استقبال نمی‌شود؛ اینکه شما این فرصت را پیدا کنید تا از نزدیک خط تولید یک کارخانه خارجی را موردبازدید قرار دهید. برای شرکت‌هایی که دانش‌بنیان‌تر هستند این حساسیت در اشتراک‌گذاری بیشتر است.

این کارشناس حوزه صنعت خودرو با بیان اینکه شرکت‌های خارجی دانش و تجربیات خود را به‌راحتی در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند، بیان کرد: اگر بازدیدی هم انجام شود از خطوط قدیمی‌تر انجام خواهد شد و به‌طور قطع از فعالیت‌های به‌روز نخواهد بود. یا بازدید بدون اجازه عکسبرداری و فیلمبرداری خواهد بود.

او گفت: معتقدم برگزاری این نوع تورهای حرفه‌ای و آموزشی را می‌توان با نگاه وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) برگزار کرد؛ یا اگر خودروساز خارجی برای مذاکره وارد ایران می‌شود، طرف حساب او خودروساز است. از این مجراها می‌توان به برگزاری تورهای آموزشی مبادرت ورزید.

رضایی با بیان اینکه اگر وزارتخانه یا سازمان گسترش متولی شوند موثرتر است، تاکید کرد: اگر سازکار هوشمندی از سوی این نهادها دیده شود، زودتر به نتیجه خواهیم رسید. اما فراموش نکنیم هیات بازدیدکننده هم برای بهره‌برداری درست مهم است.

بازدیدها هوشمندانه برنامه‌ریزی شود

این فعال صنعت قطعه در این‌باره توضیح داد: اگر در گذشته این نوع بازدیدها وجود داشت اما از آنها استفاده درست نشد به این موضوع برمی‌گردد که بازدیدکننده مثلا مدیران‌عامل یا سهامداران شرکت بوده‌ و مدیران اجرایی نبوده‌اند.

او ادامه داد: این نوع بازدیدها باید در سطح مسئولان تولید و مهندسی، کسانی که در حال انجام کار در کف کارخانه هستند، باشد. این افراد با نگاه کردن به عملکرد یک دستگاه شاید پاسخ بسیاری از پرسش‌هایی که در ذهن داشتند را دریافت کنند.

این کارشناس حوزه صنعت اضافه کرد: نوع دغدغه و فعالیت یک عضو هیات‌مدیره یا سهامدار با یک کارشناس اجرایی تفاوت دارد. مدیرعامل به‌دنبال همکاری دو شرکت است اینکه یک بازار برای محصولات داشته باشد اما افراد اجرایی به‌دنبال حل مشکلات فرآیند تولید هستند.

او گفت: اگر در گذشته بازدیدهای آموزشی وجود داشته، متاسفانه شرکت‌های طرف ایرانی این هوشمندی را نداشتند که این فرصت را در اختیار افرادی بگذارد که قرار است کار تولید را انجام دهند. بازدید مدیران مختلف در سطوح گوناگون می‌تواند رخ دهد.

بازدید حضوری راه میان‌بر ارتقای دانش

رضایی با اشاره به نحوه آموزش در آزمایشگاه‌ها اظهارکرد: بازدید از آزمایشگاه‌های خارجی بسیار آموزنده است، زیرا از امکانات انواع تست و عملکردها آگاه می‌شوید. در حالی‌که اگر یک روز کامل توضیح داده شود، بدون بازدید از نزدیک با اینکه بازدید حضوری داشته باشید، با هم بسیار تفاوت دارد. دیدن آزمون‌ها از نزدیک و خروجی که دارند، قابل مقایسه با مطالعات همان آزمون و عملکرد آن نیست.

این قطعه‌ساز عنوان کرد: این نوع تورها ایده‌های زیادی به مخاطب می‌دهند و در جریان آنها، افراد می‌توانند خلاق‌تر در حوزه فعالیت خود ظاهر شوند.

وی گفت: تمام این اطلاعات می‌تواند با یک تور آموزشی انتقال داده شود و با صرف زمان زیاد و با آزمون و خطا به آن رسید. در آن زمان هم به‌طور قطع شرکت‌های پیش‌رو چند گام جلوتر از این آزمون ‌و خطاها خواهند بود.

در قبال خدمات، پاسخ بخواهیم

امید رضایی در ادامه سخنان خود با عنوان مثالی گفت: در ایران معمولا گفته می‌شود دانشجویان به‌لحاظ نظری پرورش می‌یابند و رشد می‌کنند اما در حوزه اجرایی ضعف دارند. از این‌رو وقتی افراد از دانشگاه فارغ‌التحصیل و وارد محیط صنعتی می‌شوند، تازه متوجه خلأهای دانشی خود شده و باید یک دوره آموزشی عملی جداگانه داشته باشند.

وی گفت: در حوزه صنعت هم همین‌گونه است؛ اینکه صنعتگران مقالات دانشگاهی مطالعه کنند، از افراد تحصیلکرده بهره‌مند شوند یا اینکه فرصتی دست دهد و از مجموعه‌ای که از آنها جلوتر است بازدید داشته باشند، بسیار متفاوت خواهد بود.

این فعال صنعت ادامه داد: به اعتقاد من، بازدید انجمن‌ها از انجمن‌ها خیلی کارساز نیست، زیرا تاثیری در ارتقای دانش فنی ندارد. اگر این بازدیدها از سوی نهادی بالاتر مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت یا سازمان گسترش ترتیب داده شود در ادامه می‌توانند از صنعتگران خروجی موردنظر را خواستار باشند؛ اینکه چقدر در صنعت تغییرات دانشی رخ‌داده یا نیروی انسانی کارآمدتر شده است.

رضایی یادآور شد: خودروساز و قطعه‌ساز می‌توانند با بیان خلأها تغییرات اعمال‌شده را گزارش دهند. اگر نهادهای متولی در قبال این خدمات پاسخ بخواهند به‌مراتب این بازدیدها اثرگذارتر باشند. او اظهارکرد: متاسفانه در برخی از این بازدیدها، گشت‌وگذار برجسته است و از این‌رو شاهد خروجی نیستیم.

رضایی با بیان اینکه هنگام برگشت افراد از این بازدیدها باید دید با یک چمدان پر برگشته‌اند یا با یک هارد پر، تاکید کرد: اگر هدف‌گذاری با برنامه‌ریزی درست انجام شود و در هر بازدیدی افراد متخصص همان حوزه انتخاب شوند دیگر این‌گونه نخواهد بود که افراد فعال در حوزه قطعات مکانیکی از یک مجموعه الکترونیکی بازدید داشته باشند یا برعکس. آموخته‌ها در عمل باید در کف کارخانه وجود داشته باشد و در نهایت در محصولات متبلور شود.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، تورهای آموزشی در حوزه صنعت چه داخلی و چه خارجی مفید است اما به شرط آنکه مولفه‌های آن رعایت شود. به‌طوری که افراد برای این تورهای آموزشی درست انتخاب شوند. از سوی دیگر، برگزاری بازدیدهای آموزشی خارج از کشور باید از سوی نهادی بالاتر باشد تا امکان تحقق آن وجود داشته باشد؛ علاوه‌بر اینکه این نهادها از صاحبان صنایع پاسخ بخواهند و تغییرات گزارش شود. به‌گفته کارشناسان و فعالان صنایع در هر صورت بازدید حضوری از واحدهای صنعتی و علمی مفید است اما اگر با برنامه‌ریزی باشد خروجی آن بیشتر خواهد بود.