باوجود نظرات متعدد و گاه متناقض، کارشناسان اغلب روی گزینه کره جنوبی اتفاق نظر داشته و معتقدند دولت ایران در حال مذاکره با کره‌ای‌ها برای آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران است که تقریبا همان مبلغ مورد اشاره امیرعبداللهیان را شامل می‌شود. اما مسئله مهم‌ این است که آیا دولت بایدن با چنین شرطی ازسوی جمهوری اسلامی ایران موافقت خواهد کرد یا خیر؟

آزادسازی ۱۰ میلیارد دلار قبل از مذاکره ممکن است؟

کمیل طیبی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان با اشاره به سازکار وضع تحریم‌ها علیه ایران در ایالات متحده به صمت گفت: تحریم‌هایی که امریکایی‌ها علیه ایران وضع کرده‌اند، به‌صورت قانونی و توسط کنگره امریکا تصویب شده؛ پس دولت بایدن نمی‌تواند بدون اجازه کنگره، این محدودیت‌ها را از میان بردارد. 

وی در ادامه افزود: وقتی دست دولت ایالات متحده برای رفع این تحریم‌ها بسته باشد، طبیعتا کشورهای دیگر از اتحادیه اروپا گرفته تا چین و روسیه نیز انگیزه‌ای برای زیر پا گذاشتن تحریم‌های امریکا نخواهند داشت؛ حتی اگر با آن مخالف باشند. 

طیبی عنوان کرد: به دلیل یادشده است که خواسته ایران برای آزادسازی ۱۰ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایران توسط امریکا پیش از انجام هرگونه مذاکره‌ای امکان‌پذیر نخواهد بود. نه‌تنها چنین امکانی در اختیار دولت ایالات متحده نخواهد بود، بلکه سایر کشورها نیز تمایلی به نقض تحریم‌های امریکا  ندارند. 

استاد اقتصاد بین‌الملل دانشگاه اصفهان ضمن یادآوری به نتیجه نرسیدن کانال بانکی اروپایی‌ها برای برقراری ارتباط با ایران بیان کرد: اینستکس هم دقیقا به‌دلیل همین قوانین و پایه‌های محکم تحریم‌های نفتی و بانکی علیه جمهوری اسلامی ایران به مرحله اجرا نرسید و شکست خورد. 

پیش از مذاکره عملی نیست

عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان ضمن توضیح درباره مکانیسم اعمال فشار بر ایران با اتکا به تحریم‌ها به گفت: وقتی مذاکره برای تحریم‌ انجام می‌شود، طبیعی است طرف مقابل اهرم‌هایی که در اختیار دارد را بدون گرفتن هیچ امتیازی از دست ندهد. 

پول‌های بلوکه‌شده ایران در کشورهای مختلف از جمله کره جنوبی، چین، ژاپن و... نیز یکی از همین اهرم‌های فشار است که دولت امریکا از آن برای گرفتن امتیاز از ایران استفاده می‌کند. طبیعتا تا زمانی که مذاکره‌ای شکل نگیرد هم دولت بایدن چنین اهرم فشاری را به‌سادگی از دست نمی‌دهد. 

این استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: حتی اگر هم امریکایی‌ها برای انجام این کار رضایت داشته باشند، باید برای آزادسازی پول‌ها مذاکره شود. 

کره جنوبی، ژاپن یا سایر کشورها نمی‌توانند مستقلا دست به آزاد کردن پول‌های بلوکه شده ایران بزنند، زیرا در این صورت خودشان مشمول تحریم‌های امریکا و متحمل ضررهای سنگینی خواهند شد. 

باز هم پای FATF در میان است

این اقتصاددان ضمن اشاره به پذیرفته نشدن لوایح گروه اقدام مالی ازسوی ایران بیان کرد: مسئله دیگری که امکان‌پذیر بودن این پیشنهاد را زیر سوال می‌برد، قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه FATF است که باعث شده محدودیت‌هایی علاوه بر آنچه تحریم‌های بانکی ایجاد کرده‌اند، به شبکه بانکی کشور تحمیل شود. 

وی ادامه داد: به‌هرحال باید موضع‌مان را در قبال FATF روشن کنیم. ما نمی‌توانیم نسبت به قوانین ضدپولشویی و تامین مالی تروریسم بی‌تفاوت عمل کرده و انتظار داشته باشیم باوجود تحریم‌ها ارتباطات بانکی‌مان با سایر کشورها بدون هیچ مشکلی ادامه داشته باشد. 

یک سناریوی فرضی

این استاد اقتصاد بین‌الملل با مفروض گرفتن پذیرش شرط ایران ازسوی دولت ایالات متحده توضیح داد: اگر فرض را بر پذیرش شرط ایران ازسوی امریکایی‌ها بگذاریم هم محدودیت‌های ناشی از نپذیرفتن لوایح پالرمو و CFT باعث می‌شود امکان نقل و انتقال بانکی وجود نداشته باشد. حتی اگر ما بتوانیم این پول‌ها را آزاد و از کانال‌های غیررسمی نیز اقدام به انتقال منابع ارزی به داخل کشور کنیم هم باید هزینه بسیار سنگینی را برای این انتقال پرداخت کنیم که باتوجه به شرایط اقتصادی کشور اصلا توصیه نمی‌شود. 

وی افزود: تمسک به این شیوه باعث می‌شود منابع موردانتقال مشمول هزینه‌های جانبی آشکار و ناآشکار شود و حدود ۲۰ درصد اصل پول عملا صرف دور زدن محدودیت‌ها و تحریم‌های بانکی شود. 

زمینه‌سازی برای رفع تحریم

این عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان با تاکید بر لزوم پذیرش لوایح پالرمو و CFT به گفت: اگر FATF را بدون رفع تحریم‌ها بپذیریم، زمینه‌سازی می‌شود تا بهانه‌ای برای مذاکرات سیاسی باقی نماند و ایران با تضمین بیشتری وارد مذاکرات خواهد شد؛ یعنی در صورت دستیابی به یک توافق، امریکا دیگر بهانه‌ای برای تخطی از تعهدات خود نخواهد داشت، این در حالی است که اگر تحریم‌ها برداشته شود و FATF را نپذیرفته باشیم، قطعا تاخیر در کار ایجاد خواهد شد و این رویکرد نتیجه‌ای غیر از عقب افتادن استارت موتور اقتصاد کشور نخواهد داشت. 

طیبی در پایان خاطرنشان کرد: به چنین موضوعی هزینه-فرصت گفته می‌شود که در صورت وقوع سناریوی ذکرشده هزینه‌های سنگینی را روی دست کشور می‌گذارد.

یک شرط معقول، برای شروع مذاکره

حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به بالا بودن احتمال آغاز مذاکرات به صمت گفت: در روزهای اخیر زمزمه‌هایی مبنی بر آغاز قریب‌الوقوع مذاکرات به گوش می‌رسد، اما در هر صورت ما باید در آغاز مذاکره تعجیل کنیم. هرچه در این زمینه تاخیر ایجاد شود فشار بیشتری به اقتصاد ایران وارد می‌شود. 

وی در ادامه افزود: برخی مقامات گفته‌اند به‌زودی تاریخ مذاکرات اعلام خواهد شد. همه امیدوارند این اخبار به واقعیت بپیوندد و همه طرف‌ها به میز مذاکره بازگردند، زیرا با تاخیر در آغاز مذاکرات هزینه‌های زیادی به منافع ملی کشور تحمیل می‌شود. 

مذاکره ضروری است

بهشتی‌پور با تاکید بر اهمیت شروع مذاکره عنوان کرد: موضوعی که وزیر خارجه ایران مطرح کرده، مشروط کردن بازگشت ایران به میز مذاکره نیست، بلکه یک درخواست در راستای نشان دادن حسن نیت ازسوی امریکایی‌هاست که می‌تواند منطقی تلقی شود. 

وی ادامه داد: این درخواست به‌هیچ عنوان غیرمعقول نیست، زیرا ما دارایی‌های بسیار زیادی در بانک‌های خارجی داریم و اگر امریکا می‌خواهد واقعا مذاکرات به نتیجه برسد، می‌تواند با آزادسازی بخش محدودی از این دارایی‌ها شرایط را برای ازسرگیری مذاکره فراهم کند، اما مسئله اینجاست که امریکایی‌ها به‌طور کلی چنین موضوعی را نمی‌پذیرند، زیرا در صورت پذیرش درخواست ایران امریکا عملا خودش را خلع سلاح می‌کند و دستش در مذاکره پایین‌تر خواهد آمد. 

این کارشناس مسائل دیپلماتیک بیان کرد: در نهایت بدون مذاکره نمی‌توان تحریم‌ها را برداشت و چاره‌ای جز نشستن دور میز مذاکره وجود ندارد. اگر دولت می‌خواهد از طریق اعمال سیاست‌هایی، اثربخشی تحریم‌ها را کاهش دهد، می‌توان گفت رویکرد مناسبی را در پیش گرفته، اما اگر هدف دیگری از تاخیر در شروع مذاکرات وجود دارد باید گفت سیاست اشتباهی را انتخاب کرده ایم. 

برجام احیا شود

کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به تامین منافع ملی در چارچوب برجام به گفت: ما باید در پی ازسرگیری مذاکراتی در چارچوب برجام باشیم، زیرا احیای برجام به نفع ملت ایران است و می‌تواند منافع ملی را تامین کند. باتوجه به شرایط و همچنین اهرم‌های فشاری که در اختیار داشتیم، بهترین نتیجه‌ای که می‌شد به آن دست یافت برجام بوده و حالا باید در راستای احیای آن اقدام کرد و نباید میز مذاکره را بدون هیچ دستاوردی ترک کرد. 

وی افزود: ما می‌توانیم به رفع بخشی از تحریم‌ها نیز رضایت دهیم؛ برای مثال تحریم‌های نفتی، بانکی و پتروشیمی می‌توانند راه را برای آغاز مذاکرات باز کنند. 

حساسیت بی‌دلیل نسبت به FATF 

این استاد روابط بین‌الملل عنوان کرد: ما اگر FATF را نپذیریم کار دیگری نمی‌توانیم انجام دهیم. متاسفانه این موضوع در ایران بسیار تحریک‌آمیز شده، در حالی که گروه اقدام مالی مقرراتی را وضع کرده که کشورها علیه پولشویی و تروریسم اقداماتی را انجام دهند و از گسترش فعالیت‌های تروریستی و مخرب جلوگیری کنند.

 وی ادامه داد: البته ایران بخشی از این مقررات را پذیرفته و اجرا هم کرده، اما در ۲ مورد (پالرمو و CFT) حساسیت وجود دارد. نباید فراموش کرد که ۱۹۰ کشور پالرمو را پذیرفته‌اند و ۹ کشور نیز تحفظ روی چند ماده را اعمال می‌کنند. ما نیز می‌توانیم مانند این ۹ کشور در مجلس پالرمو را به رای گذاشته و به تصویب برسانیم و بر سایر موارد حد تحفظ اعمال کنیم. 

احتمال شروع مذاکره زیاد است

بهشتی‌پور در پایان خاطرنشان کرد: باتوجه به سیگنال‌هایی که از رسانه‌ها مخابره می‌شود، می‌توان گفت احتمال آغاز مذاکرات بسیار بالاست، چون عقل سلیم هم این‌طور حکم می‌کند و ما برای رفع مشکلات باید در راستای رفع تحریم‌ها تلاش کنیم.

 همان‌طور که گفته شد برای رفع تحریم نیز احتیاج به شروع مذاکره است؛ از همین رو احتمال ازسرگیری مذاکرات برای رفع تحریم در روزهای آینده بسیار زیاد است.

سخن پایانی...

بسیاری از صاحب‌نظران بر لزوم بازگشت هرچه زودتر ایران به مذاکره تاکید داشته و اعتقاد دارند دولت ایالات متحده تحت هیچ شرایطی اهرم‌های فشار خود را بدون دریافت امتیازی از ایران از دست نخواهد داد، اما در مقابل آغاز مشروط مذاکرات ازسوی ایران نیز مدافعان پروپاقرصی دارد که معتقدند امریکایی‌ها باید اقداماتی را پیش از بازگشت ایران به میز مذاکره با هدف نشان دادن حسن نیت خود انجام دهند؛ در غیر این صورت لزومی برای آغاز دوباره مذاکرات وجود ندارد. با این حال اقتصاددانان متفق‌القول بر لزوم آغاز هرچه زودتر مذاکرات با ۱+۴ با هدف رفع تحریم‌ها تاکید می‌کنند، زیرا معتقدند شرایط اقتصاد کشور به‌گونه‌ای است که گزینه‌های ضدتحریمی زیادی در اختیار دولت نیست و ما باید در راستای کاهش فشارها هر اقدامی را که از دست‌مان برمی‌آید ساماندهی کنیم تا فشارهای معیشتی روی مردم کاهش پیدا کند.