صادرات خدمات فنی‌ومهندسی یکی از ظرفیت‌های راهبردی کشور برای رهایی از اقتصاد تک‌محصولی و حرکت به‌سمت توسعه پایدار است. ایران در حوزه مهندسی، طراحی، اجرا و مدیریت پروژه‌های عمرانی، یکی از کشورهای دارای مزیت رقابتی در منطقه محسوب می‌شود. اما متاسفانه سهم ما از بازارهای بین‌المللی به دلایل ساختاری و سیاستی بسیار کمتر از توان واقعی مهندسان ایرانی است.

در حال‌ حاضر، کشورهای منطقه از قفقاز تا آسیای مرکزی و خلیج‌فارس تشنه دانش فنی و فناوری‌های ساخت سبک، صنعتی و سریع هستند، اما ما به‌دلیل ضعف در نظام حمایت مالی و بانکی، نبود پشتوانه بیمه‌ای بین‌المللی، تحریم‌های بانکی و محدودیت‌های انتقال پول نتوانسته‌ایم به‌شکل موثر وارد این بازارها شویم.

با این حال، انجمن‌هایی چون انجمن صادرکنندگان خدمات فنی‌ومهندسی ایران، سندیکای شرکت‌های ساختمانی و تاسیساتی و انجمن انبوه‌سازان کشور در سال‌های اخیر نقش مهمی در احیای جایگاه مهندسی ایران ایفا کرده‌اند. این نهادها با برگزاری نشست‌های تخصصی، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تنظیم تفاهمنامه‌های همکاری با کشورهای هدف، تلاش کرده‌اند تا بستر صادرات دانش و فناوری مهندسی ایرانی را دوباره فعال کنند.

وضعیت پروژه‌های فرامرزی

چند پروژه بین‌المللی در مراحل اجرا یا مذاکره قرار دارند؛ از جمله پروژه‌های شهرک‌سازی ویلایی در ارمنستان، طرح ایجاد شهرک صنعتی ایرانیان در قزاقستان و همکاری‌های در حال توسعه با سرمایه‌گذاران ازبکستانی و عمانی در حوزه مسکن، بیمارستان و زیرساخت‌های سبک (LSF).

این پروژه‌ها عمدتا با الگوهای مشارکت عمومی ـ خصوصی (PPP) و EPC+F طراحی شده‌اند و هدف آنها انتقال فناوری ساخت صنعتی ایران به کشورهای همسایه است. تجربه نشان داده است که کشورهای منطقه علاقه‌مند به همکاری با شرکت‌های ایرانی هستند، به‌ویژه زمانی که پروژه‌ها با پشتوانه تشکل‌هایی نظیر انجمن صادرکنندگان صدرو خدمات فنی‌ومهندسی یا سندیکای پیمانکاران، انجمن lsf، انجمن فن‌آوران و انجمن انبوه‌سازان ارائه می‌شود، زیرا این نهادها به پروژه اعتبار، ثبات و ضمانت اجرایی می‌بخشند.

مهم‌ترین چالش‌ها

مهم‌ترین چالش‌ها در 3 سطح قابل‌دسته‌بندی هستند؛ ۱ـ سطح کلان (حاکمیتی): نبود سیاست منسجم برای حمایت از صادرکنندگان خدمات فنی، فقدان نظام تامین مالی خارجی (EPCF) و ضعف دیپلماسی اقتصادی در سفارتخانه‌ها. ۲ ـ سطح میانی (تشکلی و سازمانی): ناهماهنگی بین انجمن‌ها و دستگاه‌های نهادهای دولتی و تصمیم‌گیر، نبود ساختار متمرکز برای صدور گواهی صلاحیت بین‌المللی شرکت‌های ایرانی و عدم‌هم‌افزایی میان نهادهایی چون انجمن صادرکنندگان، سندیکای پیمانکاران و انجمن lsf، انجمن فن‌آوران و انجمن انبوه‌سازان. ۳ـ سطح عملیاتی (شرکتی): ضعف در برندینگ و بازاریابی بین‌المللی، مشکلات ضمانت‌نامه‌های بانکی و بیمه‌های صادراتی و نبود حمایت در برابر ریسک‌های سیاسی کشور مقصد.

انتظارات از دولت

دولت باید از نقش مجری خارج و به نقش حامی و تسهیلگر ورود کند.

اولا باید صندوق حمایت از صادرات خدمات فنی‌ومهندسی را با پشتوانه ارزی واقعی فعال کند تا شرکت‌ها بتوانند ضمانت‌نامه بین‌المللی دریافت کنند.

ثانیا، وزارت امور خارجه باید از ظرفیت سفارتخانه‌ها برای دیپلماسی فنی و اقتصادی استفاده کند؛ به‌گونه‌ای که هر سفارتخانه به نمایندگی از شرکت‌های مهندسی ایرانی در کشور مقصد عمل کند.

ثالثا، دولت باید تشکل‌های تخصصی را به رسمیت شناخته و نقش سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی را به انجمن‌ها و سندیکاهای تخصصی واگذار کند. این نهادها می‌توانند حلقه اتصال واقعی بین بخش خصوصی و دولت باشند.

مزایای رونق صادرات خدمات فنی‌ومهندسی

رونق این بخش می‌تواند یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی غیرنفتی ایران باشد. افزایش صادرات مهندسی به‌معنای افزایش اشتغال پایدار برای نیروهای متخصص، ارتقای سطح فناوری ساخت، ورود ارز به کشور و افزایش قدرت چانه‌زنی سیاسی ایران است.

همچنین توسعه صادرات خدمات فنی‌ومهندسی باعث ارتقای استانداردهای داخلی ساخت‌وساز می‌شود، زیرا شرکت‌هایی که در سطح بین‌المللی رقابت می‌کنند، ناگزیر باید کیفیت، ایمنی و بهره‌وری را به سطح جهانی برسانند.

در نهایت، می‌توان گفت که صادرات خدمات فنی‌ومهندسی نه‌تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه یک ابزار قدرت ملی است. کشورهایی که برند مهندسی خود را صادر می‌کنند، در واقع فرهنگ، فناوری و توان فکری خود را نیز به جهان معرفی می‌کنند.