چرا صعودهای بازار بورس کوتاه‌مدت است؟
فیروزه عسگری- کارشناس بورس
بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر رفتار تکرارشونده و قابل توجهی از خود نشان داده است: دوره‌های کوتاه‌مدت رشد که به سرعت جای خود را به روندهای نزولی و فرسایشی می‌دهند. این موضوع که معمولاً با اصطلاحاتی مثل «دو روز سبز» و «هفته‌های قرمز» در میان فعالان بازار شناخته می‌شود، تنها یک اتفاق تصادفی نیست، بلکه ریشه در عوامل روان‌شناختی، اقتصادی، سیاسی و ساختاری دارد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل این پدیده می‌پردازیم.
جو روانی حاکم بر بازار: ترس قوی‌تر از طمع
رفتار سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی به شدت تحت تأثیر احساسات است. در این میان، ترس نقش غالبی دارد و معمولاً از طمع قوی‌تر و سریع‌تر عمل می‌کند. زمانی که بازار با اخبار منفی یا ابهام مواجه می‌شود، اکثریت سرمایه‌گذاران تمایل دارند سهام خود را بفروشند تا از ضرر بیشتر جلوگیری کنند. به همین دلیل، حتی زمانی که بازار برای چند روز متوالی رشد می‌کند، بسیاری این روند را فرصتی برای خروج از بازار و کسب سود کوتاه‌مدت می‌بینند نه شروع یک روند صعودی پایدار. در نتیجه، فشار فروش پس از هر رشد کوتاه‌مدت بازمی‌گردد و مانع تثبیت رشد بازار می‌شود.
نبود محرک‌های بنیادی برای رشد پایدار
رشدهای کوتاه‌مدت بازار معمولاً بر اساس هیجانات موقتی، شایعات یا تحرکات گروه‌های خاص شکل می‌گیرند و کمتر به دلیل بهبود واقعی در عملکرد شرکت‌ها یا شرایط کلان اقتصادی است. عدم وجود تغییرات بنیادی مثبت، پایه‌های رشد بازار را سست می‌کند و با کوچک‌ترین شوک یا خبر منفی، این رشدها به سرعت از بین می‌روند. بنابراین، بازار نه تنها نمی‌تواند روند صعودی را حفظ کند، بلکه در مواجهه با مشکلات واقعی اقتصادی به سرعت نزولی می‌شود.
سیاست‌های اقتصادی و بی‌ثباتی‌های مکرر
بازار سرمایه ایران در فضایی از بی‌ثباتی‌های مکرر سیاسی و اقتصادی فعالیت می‌کند. تغییرات ناگهانی در نرخ ارز، سیاست‌های پولی و مالی، و قوانین دستوری و غیرشفاف، سرمایه‌گذاران را نسبت به آینده بازار دچار تردید می‌کند. در چنین شرایطی، اعتماد به بازار کاهش یافته و هرگونه نشانه‌ای از عدم ثبات می‌تواند روند صعودی کوتاه‌مدت را متوقف کند. برای ایجاد ثبات و بازگرداندن اعتماد، نیازمند سیاست‌گذاری‌های بلندمدت، شفاف و قابل پیش‌بینی هستیم.
تأثیر تنش‌های سیاسی و تهدیدهای جنگ
تنش‌های سیاسی داخلی و منطقه‌ای، به ویژه احتمال وقوع درگیری‌های نظامی یا تهدیدهای جنگی، یکی از مهم‌ترین عوامل بی‌ثبات‌کننده بازار سرمایه ایران است. بازارهای مالی جهان به شدت نسبت به ریسک‌های ژئوپلیتیکی حساس هستند و در ایران این حساسیت چند برابر است. انتشار اخبار مربوط به تشدید تنش‌ها یا احتمال درگیری، به سرعت سرمایه‌گذاران را وارد فاز احتیاط و خروج سرمایه می‌کند. این واکنش ناشی از ترس از تبعات مخرب اقتصادی و نوسانات شدید نرخ ارز و تورم است که سودآوری شرکت‌ها را کاهش داده و روند صعودی بازار را ناکام می‌گذارد.
ضعف نقدشوندگی و عمق بازار
بازار بورس ایران از نقدشوندگی کافی برخوردار نیست و مشارکت سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به نسبت سایر بازارهای پیشرفته پایین است. در شرایطی که بازار به سمت نزول می‌رود، خریداران کافی وجود ندارند و فروشندگان مجبور می‌شوند سهام خود را با قیمت‌های پایین‌تر عرضه کنند. این مسئله به تسلسل نزولی قیمت‌ها دامن می‌زند و باعث می‌شود حتی سیگنال‌های مثبت کوتاه‌مدت نیز نتوانند رشد بازار را تثبیت کنند.
بی‌اعتمادی ساختاری و تجربه تلخ گذشته
تجربه سقوط شدید بازار در سال ۱۳۹۹ باعث شده سرمایه‌گذاران به نهادهای ناظر و سازوکارهای بازار بدبین شوند. در این فضای بی‌اعتمادی، رشدهای کوچک بازار نه به عنوان فرصتی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت، بلکه به عنوان فرصتی برای خروج سریع و کسب سود کوتاه‌مدت دیده می‌شوند. این نگرش، چرخه نزولی بازار را تشدید می‌کند و باعث می‌شود حتی بهبودهای مقطعی نتوانند به روند پایدار تبدیل شوند.
جمع‌بندی
برای شکستن چرخه صعودهای کوتاه‌مدت و نزول‌های فرسایشی در بازار بورس ایران، اصلاحات بنیادین در چند حوزه ضروری است. ایجاد ثبات در سیاست‌های اقتصادی، بهبود شفافیت و نظارت بر بازار، تقویت نقدشوندگی و مشارکت فعال سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، از جمله اولویت‌ها هستند. همچنین کاهش تنش‌های سیاسی و ایجاد امنیت روانی برای سرمایه‌گذاران نقش کلیدی در تثبیت روندهای مثبت بازار دارد.
در غیر این صورت، بازار سرمایه ایران همچنان شاهد دوره‌های کوتاه رشد و نزول‌های طولانی خواهد بود؛ بازاری که بیشتر به محلی برای نوسان‌گیری‌های کوتاه‌مدت تبدیل شده تا جایگاه سرمایه‌گذاری بلندمدت و پایدار.
