ناترازی انرژی یکی از موضوعات کلیدی در زنجیره تولید و صادرات صنایع، به‌ویژه صنعت فولاد است که تاثیرات قابل‌توجهی بر سودآوری شرکت‌ها دارد؛ این مسئله در طول زمان باعث کاهش تولید، بروز چالش‌های صادراتی و افزایش هزینه‌ها در زنجیره تامین و به یکی از نگرانی‌های جدی تولیدکنندگان تبدیل شده است. ناترازی انرژی هنگامی رخ می‌دهد که تقاضای انرژی در زمان‌های مشخص با عرضه آن همخوانی ندارد. به‌عنوان‌نمونه در فصل زمستان محدودیت تامین گاز باعث کاهش تولید آهن‌اسفنجی و در نتیجه کاهش توان صادراتی می‌شود. از سوی دیگر، این وضعیت باعث می‌شود امکان صادرات محموله‌هایی که از پیش برای بازارهای خاص هدف‌گذاری شده بودند، وجود نداشته باشد و به این ترتیب، ناترازی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر زنجیره تولید و صادرات اثر منفی می‌گذارد.

چالش‌های صادراتی ناشی از ناترازی انرژی

یکی از چالش‌های اصلی در حوزه صادرات، یافتن بازار مناسب و مشتریان جدید است. این چالش در شرایط تحریم و نبود ثبات در تامین انرژی دوچندان می‌شود. حضور ترامپ در عرصه سیاسی و فشار تحریم‌ها از ابتدای بهمن، تنش‌های داخلی و بین‌المللی را تشدید می‌کند و فضای فعالیت در بازار فولاد ایران را به‌چالش می‌کشد. ایران با چالش تامین ارز، هزینه حمل دریایی و تحریم‌ها مواجه است که همگی صادرات محصولات ایرانی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. این در حالی است که صادرات با نظم و استمرار می‌تواند مشتریان بالقوه را حفظ و اعتماد بازار را برای تولیدکنندگان ایرانی ایجاد کند. مبحث «Spot Cargo» محموله لحظه‌ای نمونه‌ای از چالش‌های مربوط به ناترازی انرژی و تاثیر آن بر صادرات است، هرچند برخی کشورها از این روش در بازارهای خود استفاده می‌کنند. اما مشتریان باید اطمینان‌خاطر داشته باشند که در طول زمان، توان تامین محموله به‌صورت منظم وجود دارد. این در حالی است که برخی تولیدکنندگان ایرانی به‌دلیل محدودیت در تامین انرژی نمی‌توانند تولید را به‌طورمستمر حفظ کنند.

تاثیر ناترازی انرژی بر هزینه تولید

ناترازی انرژی نه‌تنها بر صادرات بلکه بر هزینه تمام‌شده تولید شرکت‌های فولادی نیز تاثیر می‌گذارد. برآورد تولید سالانه شرکت‌های فولادی در ایران در حدود ۳۲ میلیون است. در حالی که در صورت رفع ناترازی انرژی، می‌توانستند به رقم ۴۰ میلیون تن تولید برسند. از سوی دیگر، کاهش تولید بر هزینه‌های تمام‌شده اثر منفی می‌گذارد و هرچه تولید کمتر باشد، هزینه تولید برای هر واحد افزایش می‌یابد و در نتیجه رقابت در بازار جهانی دشوارتر می‌شود. در بازار داخلی این مسئله شاید چالش زیادی ایجاد نکند، زیرا تولیدات در داخل به‌طورمعمول براساس نیاز داخلی فروخته می‌شوند، اما در بازار صادراتی، قیمت‌ها براساس عرضه و تقاضای جهانی تعیین می‌شوند و همین امر فشار بیشتری بر تولیدکنندگان وارد می‌کند.

رقابت جهانی و محدودیت‌های ایران در صادرات

برای درک بهتر این موضوع می‌توان به بازار جهانی اشاره کرد. چین اعلام کرده است که تا پایان سال ۲۰۲۴ میزان صادرات فولاد خود به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان‌سعودی و امارات را به ۲۰ میلیون تن خواهد رساند. این عدد رقمی قابل‌توجه است؛ در حالی که ایران با تولید ۳۲ میلیون تن هنوز نتوانسته در بازارهای جهانی سهم زیادی کسب کند. رقابت با کشورهای تولیدکننده مانند چین، روسیه و ترکیه در بازار جهانی، چالش دیگری در این حوزه است.

برای نمونه نرخ صادراتی شمش فولادی روسیه حدود ۲۵دلار ارزان‌تر از نرخ همین محصول ایران است. این اختلاف نرخ رقابت ایران در بازار صادراتی را به‌شدت محدود می‌کند. هم‌اکنون ایران بیشتر محصول خود را به بازار افریقا صادر می‌کند؛ بازاری که از لحاظ جغرافیایی به ایران نزدیک‌تر است و رقابت کمتری نسبت به بازار کشورهای دیگر دارد. با این حال تحریم‌ها و افزایش هزینه حمل دریایی می‌تواند این مزیت را از بین ببرد و موجب شود که ایران توان رقابتی خود در بازار جهانی را از دست بدهد.

چشم‌انداز تولید و ضرورت برطرف کردن چالش‌ها

باتوجه به چالش‌های ناترازی انرژی، افزایش تولید به‌میزان ۴۰ میلیون تن به‌دلیل محدودیت تامین انرژی تنها یک هدف دور از دسترس به‌نظر می‌رسد. برای مقابله با این چالش‌ها، ایران نیاز به استراتژی‌هایی دارد که بتواند بازارها را حفظ کند و هزینه تولید را کاهش دهد. تحلیل‌ها نشان می‌دهد در صورت رفع ناترازی انرژی و مدیریت بهینه مصرف و تولید، می‌توان توان تولید شرکت‌های فولادی را افزایش داد و هزینه‌ها را بهینه کرد؛ اقدامی که می‌تواند در درازمدت به افزایش سودآوری و رقابت‌پذیری کمک کند.

جمع‌بندی

ناترازی انرژی از چند جنبه بر صنعت فولاد تاثیر منفی می‌گذارد؛ کاهش تولید، افزایش هزینه تمام‌شده، کاهش قدرت رقابت در بازار جهانی و در نهایت مشکلات در صادرات. این چالش نه‌تنها مسئله‌ای اقتصادی بلکه به‌نوعی امری مرتبط با امنیت اقتصادی و تجاری کشور نیز به‌شمار می‌رود.

باتوجه به تشدید تحریم‌ها، مشکلات تامین انرژی و رقابت جهانی در بازار فولاد، سیاست‌گذاران و تولیدکنندگان باید به‌دنبال راهکارهایی برای رفع این چالش‌ها و ارتقای توان تولید و صادرات باشند. از این‌رو ناترازی انرژی به‌عنوان یک معضل کلیدی باید به‌صورت‌جدی در سیاست‌گذاری‌ها موردبررسی قرار گیرد و مدیریت شود.