ابزارهای نجات بانک‌های ناسالم
اسماعیل للـه‌گانی مدیرعامل بانک رفاه کارگران
مهم‌ترین اهداف کلی اجرای فرآیند «گریز» برای بانک‌های ناسالم، تضمین تداوم عملکردهای حیاتی بانک‌ها و در عین حال حفظ ثبات مالی است. در این فرآیند از ابزارهای متعددی استفاده می‌شود، اما براساس تجارب اتحادیه اروپا، ابزار «نجات از درون» به‌عنوان سنگ‌بنای برنامه‌ریزی برای فرآیند گریز به‌ویژه برای بانک‌های بزرگ بوده است. همچنین ابزارهای مربوط به انتقال دارایی‌های سمی نیز با هدف مدیریت ورشکستگی بانک‌ها، به‌عنوان ابزار کلیدی محسوب می‌شوند.
پس از تجربه بحران مالی جهانی، بکارگیری نظام خاص ورشکستگی همچون فرآیند گریز حائزاهمیت شد، چراکه این بحران نشان داد، امکان سرایت بحران بانک‌های دارای مشکل به سایر نهادهای مالی سالم و اقتصاد کشورها وجود دارد.
ابزارهای گریز در راستای مدیریت بهتر بانک‌های ناسالم ارائه شده‌اند. ترکیب برخی از این ابزارها می‌تواند به‌صورت متوالی برای رفع مشکلات در یک بانک ناسالم اجرا شوند.
باید با اتخاذ ترکیب مناسب ابزارهای گریز به تبیین ابزارهای ترکیب مناسب بین ابزارهای انتقالی و نجات از درون برای بانک‌های کوچک و متوسط پرداخت. استفاده از ابزارهای انتقالی به‌عنوان راه‌حلی قابل‌اجرا برای جلوگیری از ورشکستگی‌های بانکی به‌واسطه استفاده از ضمانت‌های عمومی یا صندوق‌های گریز، شناخته می‌شود.
هزینه استفاده از ابزارهای انتقالی باید حتی‌الامکان توسط منابع مالی داخلی تامین شوند، همچنین ابزار نجات از درون، تنها به‌عنوان ابزاری برای تامین مالی و تسهیل انحلال بانک از طریق فروش مستقیم بخشی از دارایی موسسه مالی به شخص ثالث است. در بحث ترکیب مناسب بین ابزارهای انتقالی و نجات از درون برای بانک‌های بزرگ سیستمی استفاده ترکیبی از ابزار نجات از درون به‌عنوان ابزار اصلی و انتقال دارایی به‌عنوان ابزار مکمل، می‌تواند رویکردی بهینه به‌منظور جلوگیری از وقوع ریسک سیستمی باشد.
بانک ناسالم برای تداوم فعالیت برخی بخش‌ها و نیز حفظ عملکردهای حیاتی خود، اقدام به افزایش سرمایه کرده، دارایی‌های سمی را منتقل و بخش‌هایی از کسب و کار خود را واگذار می‌کند.
استراتژی‌های سه‌گانه گریز با تکیه بر ترکیبی از ابزارها
استفاده از ابزارهای ترکیبی مبتنی بر ابزار نجات از درون از جمله این استراتژی‌ها است. براساس این استراتژی، زمانی که تصمیم بر تداوم فعالیت بانک ناسالمی که تحت فرآیند گریز قرار گرفته باشد، ابزار نجات از درون به‌عنوان ابزار اصلی گریز و ابزارهای انتقالی به‌عنوان ابزارهای مکمل آن، مورداستفاده قرار می‌گیرد.
به‌عنوان مثال، متولی اجرای فرآیند گریز ممکن است پیش از افزایش سرمایه، برخی شرکت‌های تابعه بانک ناسالم یا پرتفوی دارایی‌های آن را از طریق فروش به شخص ثالث، منتقل کند. در این استراتژی هنگامی که بانک ناسالم قرار است تا منحل شود، ابزار اصلی لزوما ابزار انتقالی است که ابزار نجات از درون نیز به‌عنوان ابزار مکمل عمل خواهد کرد. در این نوع ترکیب، ابزار نجات از درون به‌عنوان منبع مالی برای اجرای ابزارهای انتقال عمل می‌کند.
استفاده از ترکیب صرف ابزارهای انتقالی، سومین استراتژی گریز با تکیه بر ترکیبی از ابزارها است. در این حالت، مجموعه‌ای از ابزارهای انتقالی همچون فروش سهام بانک یا تاسیس بانک انتقالی به‌کار گرفته می‌شود.
پیشنهادهایی در راستای استفاده ترکیبی از ابزارهای نجات بانک‌های ناسالم وجود دارد. تبعات منفی انحلال مستقیم بانک‌های ورشکسته برای اقتصاد و به‌ویژه تاثیر مخرب آن بر اعتماد عمومی به نظام پولی و مالی کشور، انتخاب ابزارهای مناسب به‌منظور اجرای فرآیند گریز برای بانک و موسسات مالی درگیر، با حداقل تنش و حداکثر حصول نتیجه موردانتظار، بیش از پیش ضرورت دارد. ویژگی‌ها و شرایط خاص هرکدام از بانک‌های ناسالم و تفاوت در ساختار، اهداف و ماموریت‌ها، اندازه و میزان اهمیت آن در نظام مالی کشور، مسئولان اجرای فرآیند گریز را به‌سمت استفاده ترکیبی بهینه از ابزارها و نجات هدایت می‌کند؛ رویکرد استفاده ترکیبی از ابزارها به افزایش انعطاف‌پذیری فرآیند گریز کمک کرده و به مقامات اجازه می‌دهد تا روش‌های خود را با شرایط حاکم در چارچوب گریز تطبیق دهند. در پایان باید اضافه کنم که به‌جای استفاده از دستورالعمل‌های واحد و ازپیش‌تعیین‌شده گریز برای تمامی بانک‌ها و موسسات مالی درگیر، رویکردهایی خاص و ترکیبی بهینه از ابزارهای گریز متناسب با شرایط ویژه هر یک از بانک‌ها و موسسات مالی ناسالم، موردتوجه نهادها و مقامات مسئول در این زمینه قرار گیرد.
