پاکسازی هوا، تنها گزینه بقا
به باور کارشناسان، معدنکاری سبز نقش مهمی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار دارد، چرا که توسعه پایدار بر 3 رکن اجتماع، اقتصاد و محیط‌زیست استوار است و معدنکاری سبز می‌تواند در هر ۳ رکن نقشی اساسی ایفا کند.
در جهان امروزی، بی توجهی به توسعه پایدار در هیچ کجای جهان پذیرفتنی نیست، هرچند شرایط رعایت ملاحظات محیط زیستی و پذیرش مسئولیت های اجتماعی در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته بهتر از کشورهای در حال توسعه است، اما در کشورهای در حال توسعه هم تقاضا از معدنکاری برای رعایت ملاحظات محیط زیستی و پذیرش مسئولیت های اجتماعی روزبه روز در حال گسترش است.در راستای نیل به این هدف، شرکت بزرگی نظیر جنرال الکتریک، به تازگی اعلام کرده است که دیگر تجهیزات موردنیاز برای نیروگاه های با سوخت های فسیلی را تامین نخواهد کرد و در عوض به سمت تولید تجهیزات موردنیاز برای مولدهای انرژی با منابع تجدیدپذیر روی آورده است. این عزم جهانی در راستای محو ردپای کربن کاملا جدی و عملیاتی است و قاعدتا ایران هم از این امر مستثنا نیست.گفت وگوی صمت با اردشیر سعدمحمدی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات، درباره اقدامات عملی در مسیر مبارزه با تغییرات اقلیمی و دستیابی به فولاد سبز است.
ایمنی بالاتر؛ هزینه کمتر
نقش فناوری های نوین در زمینه معدنکاری سبز بسیار پررنگ و برجسته است. فناوری های بی شماری در رابطه با کنترل و پایش فرآیندها، کنترل و پایش تجهیزات ثابت و متحرک و ... وجود دارند. روزبه روز هم شاهد پیشرفت های جدیدی در این زمینه هستیم. در واقع، انقلاب صنعتی چهارم که بالغ بر ۱۰ سال است، شروع شده، در چند سال اخیر شکوفا شده و نتایج آن هم کم کم قابل مشاهده است. به طورقطع، با کمک فناوری های پیشرفته و نوین، عملکرد معادن و صنایع معدنی بهبود یافته و عملیات با ایمنی بالاتر و هزینه کمتر قابل انجام است.
گفته می شود به زودی فولادی که در مسیر تولید آن کربن زیادی وارد جو زمین شده باشد، خریداری در جهان نخواهد داشت. چقدر این موضوع در صنعت فولادسازی ما موردتوجه قرار گرفته است؟
براساس موافقتنامه اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵ ، که ایران هم یکی از امضاکنندگان آن به شمار می رود، مقرر شده است که کارخانه ها و مراکز صنعتی، تولید دی اکسیدکربن حاصل از فعالیت های خود را کاهش دهند.این قرارداد، بزرگ ترین محرک بنگاه های اقتصادی بزرگ دنیا است که آنها را به سمت توسعه پایدار و صنعت سبز سوق می دهد. براساس مفاد این موافقتنامه، کشورها باید نهایت تلاش خود را به کاربندند تا تولید گازهای گلخانه ای را کاهش دهند، زیرا تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای به مرحله خطرناکی رسیده است.البته مقررات کربن زدایی فقط برای فولادسازان نیست، اما در فرآیند تولید فولاد هم باید به شدت موردتوجه قرار گیرد.به ازای هر تن فولادی که در کوره های بلند تولید می شود، حدود ۱ . ۹ تن دی اکسیدکربن وارد جو زمین می شود. این مقدار برای آهن اسفنجی حدود ۱ . ۲ تا ۱ . ۶ تن است.خوشبختانه با همین روش های موجود برای تولید آهن اسفنجی و همین تجهیزات مورداستفاده در صنعت، می توان به سوی کاهش تولید گازهای گلخانه ای قدم برداشت و میزان تولید دی اکسیدکربن را تا ۳۰ درصد کاهش داد.
علاوه بر این، باید با استفاده از تکنیک های مدرنی که امروزه در دنیا به کار می رود، تولید گازهای گلخانه ای را مهار کرد، زیرا اگر در آینده ای نه چندان دور، کشوری نتواند مستنداتی درباره کاهش میزان تولید دی اکسیدکربن ارائه دهد، شانس حضور در بازارهای بین المللی را از دست می دهد و به زودی احتمال فروش و صادرات این تولیدات به شدت کمرنگ می شود.
چه روش هایی برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای و دستیابی به فولاد سبز را باید در دستور کار قرار داد؟
هیدروژن منبع مهمی در تولید انرژی است که به شدت موردتوجه صنایع بزرگ جهان قرار گرفته و ما هم باید جایگزینی هیدروژن، برای تامین انرژی در تولید آهن اسفنجی، را در دستور کار قرار دهیم.البته استفاده از این منبع محدودیت ها و تولید آن هزینه بالایی دارد، اما باید تمام تلاش مان را در راه تحقق آن به کار بگیریم.استفاده از هیدروژن در فرآیند احیای مستقیم، به سهولت امکان پذیر است و همان طور که گفته شد، با همین تجهیزات موجود و بدون نیاز به سرمایه گذاری های بیشتر، می توان از هیدروژن همراه با گاز طبیعی استفاده کرد و به این ترتیب، میزان مصرف گاز تا ۳۰ درصد کاهش پیدا می کند.
علاوه بر این، می توان از ذوب در کوره فلش ( Flash furnace ) استفاده کرد که مصرف انرژی و تولید دی اکسیدکربن را به شکل چشمگیری کاهش می دهد. این روش تا پیش ازاین برای ذوب عناصری مثل مس، سرب، نیکل و روی استفاده می شد، اما در حال حاضر برای ذوب سنگ آهن نیز مورداستفاده قرار گرفته و به سرعت در حال توسعه است.از سوی دیگر، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به ویژه الکتریسیته تولیدشده با انرژی باد، نور خورشید و... هم باید در دستور کار کشور قرار گیرد.یکی دیگر از فناوری های نوین، تولید آهن مذاب به روش الکترولیز است. در این روش، سنگ آهن را در محلول الکترولیت حل می کنند و سپس با عبور جریان برق، فرآیند جداسازی اتفاق می افتد و در نتیجه این واکنش، آهن فلزی و اکسیژن حاصل می شود.
اما تولید گاز هیدروژن، فرآیندی کربن زا است.
تولید گاز هیدروژن روش های گوناگونی دارد. تا پیش از سال ۲۰۲۰ ، آن را از طریق احتراق گاز طبیعی تولید می کردند. در این روش، علاوه بر هیدروژن، دی اکسیدکربن هم تولید می شد، بنابراین آن را هیدروژن خاکستری نامیده اند.یکی دیگر از روش های مورداستفاده جذب کربن تولیدشده در فرآیند و ذخیره آن است. در این روش، کربن حاصل از احتراق گاز طبیعی و سوخت های فسیلی از طریق دودکش ها جذب و در زیرزمین ذخیره می شود. به این ترتیب، هیدروژن آبی تولید می شود. اما یکی از بهترین روش های موجود، که برای تولید ۴ درصد از هیدروژن جهان مورداستفاده قرار می گیرد، الکترولیز آب است. در این روش، هیدروژن از تجزیه مولکول های آب به دست می آید و هیچ آلاینده ای تولید نمی شود و به همین دلیل آن را هیدروژن سبز می نامند.البته تولید هیدروژن سبز برای اهداف صنعتی، به انرژی الکتریکی فراوانی نیاز دارد و به همین سبب، در حال حاضر روشی مقرون به صرفه نیست. برای اینکه بتوان از این روش استفاده کرد، باید سرمایه گذاری قابل توجهی انجام گیرد. علاوه بر این، کاهش تولید گازهای گلخانه ای از این طریق به شرطی محقق خواهد شد که برق موردنیاز برای الکترولیز آب و تولید هیدروژن، با استفاده از انرژی های پاک یا روش های تجدیدپذیر به دست آید، بنابراین باید ابتدا پیش نیازها و زیرساخت های آن ایجاد شود.
آیا تاکنون اقدامی برای دستیابی به فولادسبز و کاهش گازهای گلخانه ای در بخش تولید و صنعتی ما انجام شده است؟
باید این طور باشد، زیرا همان طور که گفته شد، اگر بخش های صنعتی و تولیدی ما نتوانند تا زمان مقرر، تولید گازهای گلخانه ای را کاهش دهند، نمی توانیم محصولات مان را به بازارهای جهانی عرضه کنیم.بنابراین سرمایه گذاری به منظور دستیابی به معدنکاری سبز، ضرورتی انکارناپذیر است. من بارها به این نکته اشاره کرده ام و باز هم تکرار می کنم که رسیدن به این جایگاه به طورقطع امکان پذیر است و آموزش، برخورداری از دانش روز و استفاده از نیروی انسانی شایسته می تواند راهگشای ما در این مسیر باشد تا از نظر اقتصادی خود را مهیا کنیم و به اهداف موردنظر برسیم. تنها از این طریق، امیدوار هستیم بخش معدن رشد و شکوفایی بیشتری پیدا کند و در مسیر توسعه پایدار قرار گیرد.
باتوجه به شرایط امروز کشور، توصیه می شود که باید سبد انرژی را تنوع بخشید و حتی باید سوختی مانند زغال سنگ را در این سبد گنجاند. به این ترتیب آیا در زمینه مسائل زیست محیطی دچار عقبگرد نمی شویم؟
خیر، عقبگردی اتفاق نخواهد افتاد. باید این نکته را در نظر داشت که در حال حاضر در مقیاس جهانی سهم نفت از تامین ۱۰۰ درصد انرژی، چیزی حدود ۳۰ درصد است و قرار است تا سال ۲۰۵۰ ، یعنی کمتر از ۳۰ سال دیگر سهم نفت به چیزی بین ۴ تا حداکثر ۱۰ درصد انرژی کاهش
یابد.امروزه الکتریسیته حدود ۱۹ درصد از انرژی دنیا را تامین می کند و قرار است در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۵۱ درصد ارتقا یابد، بنابراین مسیری برای مصرف انرژی تعریف شده و چشم انداز مشخصی پیش روی آن است. از آنجایی که زغال سنگ جزو سوخت هایی است که دی اکسیدکربن بالایی تولید می کند، امروزه سهمی در حدود ۱۵ درصد کل انرژی دنیا را به خود اختصاص داده است و در سال ۲۰۵۰ این میزان به کمتر از ۴ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین، زغال سنگ جزو سوخت هایی است که مصارف آن در آینده کمتر و کمتر می شود، زیرا همان طور که اشاره شد، آلایندگی بالایی دارد و میزان قابل توجهی دی اکسیدکربن وارد جو زمین می کند.در ازای حذف تدریجی این سوخت، قرار است، سهم الکتریسیته به طورجدی ارتقا پیدا کند. به همین دلیل است که در استراتژی تامین انرژی اتحادیه اروپا و کشورهای پیشرفته، مهم ترین عنصر برای سرمایه گذاری مس است، به علت خاصیت الکتریکی آن، در روندی که از نظر استراتژی برای تامین و سرمایه گذاری در زمینه تولید برق به کار می برند، مس یکی از مهم ترین عناصر است و سرمایه گذاری روی آن بسیار اقتصادی و در دستور کار
قرار گرفته است.
کشور ما در حال حاضر با چالش کمبود انرژی در صنایع و دشواری تامین سوخت موردنیاز کارخانه ها روبه رو است. باتوجه به این واقعیت، آیا می توانیم اقداماتی جدی در زمینه کاهش تولید دی اکسیدکربن انجام دهیم؟
واقعیت این است که دنیای امروز به دهکده ای جهانی تبدیل شده است. بنابراین، از نظر اقتصادی ما باید هم جهت با مسیر حرکت دیگر کشورها حرکت کنیم و خود را با شرایط بین المللی تطبیق دهیم. اینکه نیاز کشورهای دنیا و همین طور کشورهای همسایه چیست و اینکه قرار است کشور ما چه سهمی از بازار بین المللی را به خود اختصاص دهد، به طورقطع نیازمند برنامه ریزی هوشمندانه و آینده نگرانه است. همین طور باید مسیریابی ها درست اتفاق بیفتد و با استفاده از پیشرفت های روز دنیا و به کار بستن فناوری های نوین به این اهداف دست پیدا کنیم.باتوجه به اینکه کشور ما ذخایر قابل توجهی از عناصر فلزی دارد، می تواند جایگاه مهم تری را در دنیا به خود اختصاص دهد و من اطمینان دارم که این توانمندی می تواند سهم معدن و صنایع وابسته را در جی دی پی یا تولید ناخالص داخلی کشور افزایش دهد.
سخن پایانی
هرچند، معدنکاری به شکل بالقوه مخرب محیط زیست است و بخش قابل توجهی از تولید گازهای گلخانه ای به سوزاندن زغال سنگ برای تولید برق مربوط می شود که سرمنشأ آن معدن است، اما از سوی دیگر، معدن مولد عناصری است که برای کاهش اثرات منفی محیط زیستی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای به کار می روند.البته به همان شکل که گفته شد، در شرایط موجود هم در کشور امکان انجام معدنکاری سبز وجود دارد،اما نکته اینجا است که کارها در این زمینه نسبتا به کندی پیش می رود و پیش بینی می شود که با روند کنونی، معادن و صنایع معدنی کشور در زمانی معقول از وضعیت مطلوبی برخوردار نخواهند شد.
