محیط‌بانان در انتظار بهبود معیشت
پایداری منابع آب، خاک جنگل و منابع غذایی در چرخه محیط طبیعی منجر به حفظ امنیت غذایی در کشور می‌شود و این امر تاثیر بسزایی در وضعیت عمومی کشور دارد، بنابراین حمایت از جامعه محیط‌بانان که منجر به صیانت از محیط‌زیست می‌شود، یک امر مهم است.
گفتنی است، براساس آخرین آمار، ۱۰ درصد از خاک کشور زیرنظر محیط‌زیست است و حفاظت این مناطق حساس تاثیر بسزایی در حفظ منابع آب، خاک، تقویت آبخوان‌ها و مدیریت بحران دارد. رسالت محیط‌بانان منحصر به صیانت از محیط‌زیست نمی‌شود، بلکه آنها در کنار مسئولیت ارزنده حفاظتی، نقش سرنوشت‌سازی در پیشبرد مسائل اکولوژیکی منطقه براساس تصمیم‌سازی طبیعت دارند. بی‌شک حفاظت از مناطق صعب‌العبور کوهستانی باتوجه به جغرافیای پهناور کشورمان امری سخت و دشوار است که محیط‌بانان وظیفه آن را برعهده دارند. امروزه محیط‌بانان از عدم‌پرداخت جیره غذایی، هزینه‌های سوخت و تعمیر خودرو گلایه دارند و بر این نکته تاکید می‌کنند که حق ماموریت کارکنان، حقوق کارکنان حجمی، ارفاقی سنوات ایثارگران و جانبازان و مواردی از این دست را دریافت نمی‌کنند. شاید وقت آن رسیده باشد که در تعریف اولویت‌های کشور تجدیدنظر کنیم، بنابراین از دولتمردان و اهالی بهارستان انتظار می‌رود به محیط‌بانان در مقام منجیان اکوسیستم توجه بیشتری داشته باشند و با تکیه بر متن صریح قانون، زمینه برخورداری آنها را از رفاه و معیشتی که شایسته آن هستند، فراهم آورند.
فاصله محیط‌بانی ایران با استانداردهای جهانی
امروزه محیط‌بانان با مشکلات عدیده اقتصادی و معیشتی روبه‌رو هستند و متاسفانه دست رنجور آنها از حق و حقوق قانونی بازمانده است. چنان‌که پیش از این، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در یکی از مصاحبه‌ها بااشاره به اختصاص ۲۸۸ میلیارد تومان اعتبار ویژه برای ترمیم حقوق محیط‌بانان گفته بود: متاسفانه باوجود اختصاص این اعتبار، در عمل شاهد بهبود پرداختی و معیشت محیط‌بانان نیستیم. به‌نقل از ایسنا، سمیه رفیعی با تاکید بر اینکه یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست باید تمام توان خود را برای رفع مشکلات محیط‌بانان به‌کار بگیرد، افزود: در این حوزه عملا شاهد اقدامات نمایشی هستیم. مشکلات محیط‌بانان کشور به قوت خود باقی مانده و چالش‌های معیشتی، تجهیزاتی و نیازهای فنی آنها پابرجاست. گفتنی است، محیط‌بانان در حوزه تنوع زیستی گیاهی و جانوری نقش بنیادین دارند و این به‌منزله ارتقای اکوسیستم است که تاثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی انسان دارد. براساس استانداردهای جهانی هر محیط‌بان قلمرویی معادل هزار هکتار را باید تحت‌پوشش قرار دهد و این در حالی است که در ایران این سرانه به‌طورمتوسط در حدود ۱۱ هزار هکتار به‌ازای هر محیط‌بان است که این امر، مسئولیت و فشارهای مضاعفی را بر آنها تحمیل می‌کند.
در کشور ما هر محیط‌بان وظیفه ۱۰ محیط‌بان را براساس استانداردهای جهانی ایفا می‌کند. به‌همین‌دلیل باید به این گروه شریف و زحمتکش که منجی محیط‌زیست و طبیعت هستند، نگاه ویژه‌ای داشت. گفتنی است، میزان ادوات، ماشین‌آلات، تجهیزات و دریافتی محیط‌بانان در کشور ما نسبت به استانداردهای جهانی پایین‌تر است و از مسئولان امر انتظار می‌رود که حداقل‌های لازم را برای آنها فراهم سازند. به‌گفته برخی کارشناسان، مهم‌ترین عامل برای یک محیط‌بان که به‌واسطه آن بتواند بر دغدغه‌های خود و خانواده‌اش فائق آید، مربوط به‌میزان درآمد و برخورداری از حق و حقوق‌های قانونی است و در شرایط فعلی بسیاری از محیط‌بانان از رفاه اقتصادی برخوردار نیستند.
فرض باید بر بی‌گناهی محیط‌بان باشد
تاکنون بسیاری از محیط‌بانان ایرانی در جریان درگیری‌های مسلحانه با متعرضان محیط‌زیست جان خود را از دست داده‌اند و این در حالی است که به‌نظر می‌رسد با تصویب قوانین حمایتی، امنیت کافی آنها در برخورد با متعرضان تامین شود. چندی پیش بود که فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست، خبر از تشکیل ستادی با هدف حمایت از حقوق محیط‌بانان داد؛ ستادی که قرار شد با آغاز به کارش، تحولی در محیط‌زیست، در تمام ابعاد، ایجاد کند، اما تا امروز به این خواسته جامه‌عمل پوشانده نشده، در حالی که رئیس سازمان محیط‌زیست، در مراسمی گفت: سازمان محیط‌زیست در تلاش است به وضعیت شغلی محیط‌بانان ارتقا بخشد. حال انتظاری که از نمایندگان مجلس اسلامی می‌توان داشت، رفع چالش‌های اعتباری برای ارتقای حقوق محیط‌بانان است، موضوعی که در بهمن سال گذشته پیگیری شد. مصطفی نوری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق محیط‌زیست در گفت‌وگو با صمت بااشاره به امکانات و ادوات حفاظتی که در اختیار محیط‌بانان قرار داده می‌شود، گفت: حتی اگر محیط‌بانان را به‌عنوان نیروی نظامی یا انتظامی هم در نظر بگیریم، باز هم محدودیت‌هایی برای آنها وجود دارد که باید برای حفاظت بیشتر آنها را رفع کرد، چراکه استفاده از سلاح حتی برای نیروهای نظامی فرآیند و تشریفاتی دارد که اگر برای محیط‌بان این تشریفات را به‌کار ببریم، چندان مفید نخواهد بود. از آنجایی که محیط‌بانان می‌خواهند در برابر شکارچیانی که به محیط‌زیست هجوم برده‌اند، در مناطق دورافتاده دور از چشم دیگران انجام وظیفه کنند، تشریفات و به همراه داشتن سلاح نیروهای انتظامی برای آنها بی‌فایده و حتی گاهی به‌ضرر آنها تمام می‌شود، بنابراین انتظار می‌رود در مجلس شورای اسلامی در کنار موضوع ارتقای حقوق محیط‌بانان، به بحث امکانات حفاظتی آنها نیز توجه شود.
وی افزود: اثبات اینکه آیا تشریفات قانونی برای تیراندازی را اعمال کرده‌اند یا خیر، برای محیط‌بانی که در مکان‌های دورافتاده و خارج از شهر فعالیت می‌کند، امری دشوار است. بنابراین، تشریفات نیروهای نظامی یا شبه‌نظامی هم برای تیراندازی در محیط‌بانی پاسخگو نیست، هرچند می‌تواند تاحدی وضعیت را مطلوب‌تر کند، چراکه در حال حاضر استفاده از سلاح برای محیط‌بانان تا حد زیادی ممنوع است.
نوری تاکید کرد: بنابراین، نگاه به محیط‌بانان باید متفاوت از یک نیروی کارمند و حتی یک نیروی نظامی باشد. بیشتر از هر کسی مراجع قضایی باید به شغل محیط‌بانی توجه کنند، چراکه محیط‌بانان و جنگل‌بانان در مکان‌هایی به‌شدت متفاوت از مکان‌های معمولی مشغول به کار هستند. بنابراین، حتی اگر بخواهیم بحث دفاع مشروع را در محیط‌بانی به‌کار بگیریم، کمابیش این امر برای محیط‌بانان و جنگل‌بانان غیرممکن خواهد بود.
برای حل چالش‌های حقوقی محیط‌بانی در کشور، نیازمند استثناهایی در قانون هستیم. در زمینه جنگل‌ها و محیط‌بانان، نباید قواعد حقوق عمومی را به‌کار بگیریم؛ چراکه ابزارهای متنوعی که در ملأعام وجود دارد، در مناطقی که محیط‌بانان فعالیت می‌کنند، وجود ندارد. به‌همین‌دلیل، حقانیت محیط‌بان و جنگل‌بان در بیشتر موارد زیر سوال می‌رود. بنابراین، باید فرض را بر بی‌گناهی محیط‌بان بگذاریم. در سایر موارد، فرض بر این است که افراد بی‌گناه هستند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. اما از آنجایی که مکان خدمت محیط‌بانان متفاوت است، باید این روند معکوس باشد و از آنجایی که رسالت محیط‌بان، حفاظت از منابع‌طبیعی و محیط‌زیست است، باید فرض بر بی‌گناهی محیط‌بان باشد، نه افرادی که به محیط‌طبیعی هجوم آورده‌اند. اگر بتوان این فرض را تغییر داد، بسیاری از افرادی که به خودشان اجازه می‌دهند که به جنگل یا محیط‌بانان حمله کنند، دیگر نمی‌توانند دست به چنین رفتار تهاجم‌آمیزی بزنند.
محیط‌زیست را دوباره برای اهالی مجلس تعریف کنیم
اشراف و آگاهی بر تهدیدات زیست‌محیطی هر کشوری، جزو الزامات اساسی مسئولان به‌ویژه نمایندگان مردم است. اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط‌زیست در گفت‌وگویی که با صمت داشته است، درباره اهمیت دغدغه‌مندی نمایندگان مجلس درباره محیط‌زیست گفت: چالش‌های زیست‌محیطی کشور زمانی آثار مخرب خود را چندبرابر می‌کند که رفتار مناسبی با تنش‌های محیطی نداشته باشیم. به‌عبارت‌دیگر، عدم‌آگاهی از ابعاد مختلف محیط‌زیست، آفتی است که در بسیاری از ادارات و سازمان‌ها رخنه کرده است.
چند دوره‌ای می‌شود که حفاظت از منابع‌طبیعی و محیط‌زیست دغدغه اصلی سازمان‌های متولی آن نیست و تمرکز سکانداران این سازمان در عمل بر مولفه‌هایی معطوف است که به‌طورتقریبی با محیط‌زیست بی‌ارتباط است. امروز نمایندگان مجلس باید رویکرد انتقادی بیشتری نسبت به سازمان حفاظت محیط‌زیست داشته باشند، وگرنه نمی‌توان انتظار بهبود وضعیت زیست‌محیطی کشور و رفع مشکلات عدیده در این حوزه را از کانال سازمان محیط‌زیست داشت.
وی افزود: متاسفانه نمایندگان مردم در مجلس اطلاعات کافی از وضعیت محیط‌زیست کشور و ابعاد گوناگون آن ندارند، به‌همین‌دلیل تاکنون کمتر شاهد اخذ تصمیمات درست از سوی نمایندگان در خانه مردم بودیم.
وی افزود: دغدغه‌مند نبودن نمایندگان مجلس در زمینه محیط‌زیست طی چند دوره باعث شده است آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر بوم‌ها و منابع‌طبیعی کشور وارد شود. اهالی مجلس در چند دوره اخیر، آگاهی کافی از آسیب‌های وارده به منابع‌طبیعی ندارند. شاید وقت آن رسیده است که مفهوم محیط‌زیست برای اهالی خانه ملت بازتعریف شود تا بدانند که انتظار مردم در مسائلی نظیر حفاظت از منابع و‌طبیعی و محیط‌زیست چیست. یکی از پیامدهای این ناآگاهی، زیان‌هایی است که محیط‌بانان در جریان درگیری‌ها متحمل شدند.
به‌گفته وی، در مجموع به‌نظر می‌رسد نه سازمان محیط‌زیست قدرت کافی برای اقدامات نظارتی و عملکردی دارد و نه اهالی مجلس از دانش کافی درباره محیط‌زیست برخوردار هستند که بتوانند مطالبه‌گر حقوق زیست‌محیطی مردم و کشور باشند یا از برخی پروژه‌های آسیب‌زننده جلوگیری کنند.
کهرم گفت: فقدان دید حمایتی نسبت به محیط‌زیست در اهالی مجلس باعث شده است علاوه بر ارائه نظرات غیرکارشناسی در بسیاری از موارد، مجوزهایی صادر شود که منجر به اسفبارتر شدن شرایط نسبت به گذشته شود. با ادامه این روند، بی‌شک تا چند دهه اخیر در ایران منابع‌طبیعی با انقراض جدی مواجه خواهند شد.
وی افزود: متاسفانه متخصصان محیط‌زیست در رأس کار قرار ندارند و همین امر موجب شده است دلسوختگان محیط‌زیست برای آن تصمیم نگیرند و حاصل اقدامات مخرب روز به روز در محیط طبیعی جولان بدهند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه در گزارش آورده شد، رسالت محیط‌بانی مبتنی بر عشق به طبیعت و میهن‌دوستی است و باید در کنار آن شرایطی را فراهم آورد که این اقشار زحمتکش به‌همراه خانواده‌های‌شان از رفاه معیشتی برخوردار باشند.
گفتنی است، رسالت محیط‌بانان منحصر به صیانت از محیط‌زیست نمی‌شود، بلکه آنها در کنار مسئولیت ارزنده حفاظتی، نقش سرنوشت‌سازی در پیشبرد مسائل اکولوژیکی منطقه براساس تصمیم‌سازی طبیعت دارند. همواره یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌بانی در کشور تجهیزات و ادوات است. همچنین به‌گفته معاون یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست، ۵۰ درصد کمبود نیروی محیط‌بانی داریم و این وضعیت باعث فشار چندین برابری به این اقشار می‌شود. همچنین در موضوع خودرو مشکلات بسیاری داریم، به‌طوری‌که غالب خودروهای خریداری‌شده پس از یک سال، کارآیی لازم برای استفاده در مناطق صعب‌العبور با شرایط آب و هوایی مختلف را ندارند،از این‌رو پس از مدتی آنها باید هزینه‌های سنگین تعمیر و نگهداری را متقبل شوند.
