در حالی‌که در ۶ ماه نخست سال ۱۳۹۹، حدود ۷ هزار خودرو فرسوده در کشور اسقاط شده، در ۶ ماهه ۱۴۰۰ این تعداد به ۷۵۰۰ دستگاه رسیده و در ۶ ماهه ۱۴۰۱، به ۱۰ هزار دستگاه نزدیک شده است. حال اعلام‌شده که در ۶ ماهه نخست ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، این عدد ۳ برابر شده و ۳۰ هزار خودرو فرسوده در کشور اسقاط شده است. آنچه مشخص است ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده در سال جاری به‌طور جدی به این حوزه ورود کرده که امیدبخش است. به همین بهانه صمت در این گزارش به بررسی وضعیت کلی اسقاط خودروهای فرسوده پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

تهدیدی جدی به‌‌نام خودروهای فرسوده

سیدامیر احمدی، دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در پاسخ به این پرسش که رویکرد دولت سیزدهم در بحث اسقاط و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده چیست به صمت گفت: رویکرد دولت سیزدهم ایجاد فضا برای خروج خودروهای فرسوده است؛ از این‌رو بعد از ۸ سال در قانون بودجه ۱۴۰۱، طرح جایگزینی خودروهای فرسوده به‌طور جدی مدنظر قرار گرفت. هرچند این روند بسیار کند پیش می‌رود، اما به هر حال اجرایی شد. ناگفته نماند که این قانون باید از ابتدای سال اجرایی می‌شد، اما در فرازونشیب‌های فراوان در نهایت شاهد شروع اجرای آن از ۶ ماه دوم سال بودیم. در اجرای این طرح حدود ۸ هزار نفر از حدود ۲۰ هزار نفری که برنده طرح جایگزینی شده بودند، توانستند خودرو فرسوده‌شان را تبدیل به خودرو نو کنند، اما ۱۲ هزار نفر باقیمانده که ثبت‌نام کرده و برنده شده و خودرو خود را تحویل مراکز اسقاط داده بودند، همچنان منتظر ارسال خودرو جایگزین‌شان ازسوی خودروساز هستند و به‌نوعی در بلاتکلیفی به‌سر می‌برند. همین بلاتکلیفی خود اثرات منفی زیادی دارد و منجر به بی‌رغبتی مالکان خودروهای فرسوده برای شرکت در طرح‌های جایگزینی می‌شود.

احمدی ادامه داد: بعد از تصویب قانون ساماندهی صنعت خودرو، یکی از موضوعاتی که مصوب شد این بود که خودروسازان داخلی یا واردکنندگان خودرو در صورت کمبود گواهی اسقاط یا اختلال در سیستم آن، به‌جای ارائه برگه اسقاط برای شماره‌گذاری می‌توانند ۱.۵ درصد نرخ خودرو را به صندوق توسعه و تحقیقات وزارت صنعت، معدن و تجارت واریز کنند. همچنین این‌گونه مقرر شده بود که این ۱.۵ درصد برای خودروهای سواری و ۵ درصد برای خودروهای سنگین صرف پرداخت وام‌های کم‌بهره، بدون بهره یا ارزان‌قیمت شود؛ یعنی به مالک خودرو فرسوده تسهیلات کم‌بهره یا بدون‌بهره داده شود تا او بتواند خودرو خود را با یک خودرو نو جایگزین کند. باوجود اینکه از دی سال گذشته واریز ۱.۵ درصد یادشده به صندوق توسعه و تحقیقات وزارت صمت شروع شده، تا امروز در این راستا هیچ تسهیلاتی پرداخت نشده و متولیان امر نیز طرح و برنامه‌ای برای این موضوع ندارند، این در حالی است که ارائه تسهیلات کم‌بهره هم برای مالک خودرو و هم کاهش تردد خودروهای فرسوده بسیار کمک‌کننده و راهگشاست.

خرید نقدی خودرو فرسوده از مالک

احمدی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته روند اسقاط خودروهای فرسوده مناسب بود، گفت: در سال‌های ۹۱ و ۹۳ و حتی قبل از آن طرح‌های ویژه‌ای در کشور اجرا شد که بعضا طرح‌های خوبی هم بود. یکی از این طرح‌ها، خرید نقدی خودرو از مالک خودرو فرسوده بود. در اجرای این طرح اگر به‌عنوان نمونه نرخ خودرو در بازار یک‌ونیم میلیون تومان بود، دولت ۲ میلیون تومان به مالک خودرو فرسوده‌ای که ازسوی مراکز معاینه فنی برگه عدم‌تردد دریافت کرده بود، برای از رده خارج کردن خودرو پرداخت می‌کرد. این مابه‌التفاوت ۵۰۰ هزار تومانی نرخ خودرو و پول پرداخت‌شده ازسوی دولت خود محرکی شده بود برای اینکه تعداد زیادی برای اسقاط خودروهای فرسوده خود اقدام کنند و شاهد استقبال مردم از این طرح بودیم. این طرح انقلابی در خروج خودروهای فرسوده بود؛ از این‌رو انتظار می‌رود دولت با اقدامات تشویقی مناسب مالکان خودروهای فرسوده را به از رده خارج کردن خودروهای‌شان ترغیب کند. واردات خودرو در ازای ارائه گواهی اسقاط، محرک بسیار خوبی برای خروج خودروهای فرسوده بود. در گذشته به ازای واردات یک خودرو ۲۵۰۰ سی‌سی ۴ خودرو فرسوده از رده خارج می‌شد که همین رویه تاثیر زیادی در آمار اسقاط خودرو داشت.

دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو ادامه داد: به‌اعتقاد من محرک‌های تشویقی می‌توانند تاثیرات بیشتری داشته باشند و به روند از رده خارج شدن خودروهای فرسوده سرعت بخشند. صاحب خودرو فرسوده قطعا برای نو کردن خودرو خو رغبت دارد تا دغدغه کمتری داشته باشد، اما قطعا بضاعت اندک مالی عمده دلیلی است که در این زمینه اقدام نمی‌کند. دولت می‌تواند از این راه وارد شود و با حمایت مالی و دادن تسهیلات ارزان، مسیر را هموار کند. این راهکار شدنی است و در بلندمدت منافع آن بیشتر از هزینه‌هایی است که دولت در این راه صرف کرده است.

اگر دولت براساس قوانین موجود به‌طور جدی ارائه تسهیلات کم‌بهره و ارزان‌قیمت را در دستور کار قرار دهد و بیشتر از سیاست‌های تشویقی در این مسیر استفاده کند، تاثیرگذار خواهد بود، چراکه تجربه ثابت کرده این رویکرد عملی‌تر و تاثیرگذارتر است.

وی در پاسخ به این پرسش که وضعیت اسقاط خودروهای فرسوده در نیمه نخست سال را چگونه ارزیابی می‌کنید اظهار کرد: باتوجه به قوانین موجود در این زمینه و قانون ساماندهی صنعت خودرو فعلا شاهد اسقاط تعداد بسیار محدودی خودرو در قالب طرح‌های جایگزینی هستیم و تعداد بسیار کمی هم خودروهای خود را به‌صورت نقدی با مبلغ بسیار اندک ۳۵ تا ۴۲ میلیون تومان در اختیار مراکز اسقاط قرار می‌دهند. پس عملا اتفاق خاص و چشمگیری را در این مدت شاهد نبوده‌ایم.

اسقاط برای کاهش مصرف سوخت

احمدی با اشاره به اینکه براساس برنامه هفتم توسعه سالانه باید ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شوند. ادامه داد: تا افق ۱۴۰۴ حدود ۸ میلیون خودرو فرسوده در کشور داریم؛ یعنی به‌نوعی با سونامی خودروهای فرسوده در حال تردد در کشور مواجه خواهیم بود که تهدید جدی برای کشور است و به ناچار باید حرکت انقلابی و جدی در حوزه خروج خودروهای فرسوده انجام شود و متولیان امر همه باید ورود کنند. یکی از اصلی‌ترین معضلاتی که در حال حاضر با آن مواجهیم، کمبود سوخت و در مقابل مصرف بالای سوخت در کشور است. ما دچار بحران کمبود سوخت شده‌ایم و تنها راهکاری که در شرایط کنونی به ما در حل این بحران کمک می‌کند، کاهش مصرف سوخت است. از آنجایی‌که که خودروهای فرسوده سوخت بسیار زیادی مصرف می‌کنند، با از رده خارج کردن آنها مصرف سوخت کاهش پیدا خواهد کرد که در کنار ایجاد ایمنی و کاهش آلایندگی می‌تواند موضوع مهمی برای حرکت جدی در راستای از رده خارج کردن منظم و با برنامه خودروهای اسقاطی باشد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود طرح‌های بهینه‌سازی برای مصرف سوخت از خودروهای فرسوده شروع شود. سازمان بهینه‌سازی و وزارت نفت می‌توانند معادل سوختی که خودروهای فرسوده هدر می‌دهند را به‌صورت وام بلندمدت یا کم‌بهره به مالک خودرو فرسوده پرداخت کنند تا آنها مایل به از رده خارج کردن خودرو فرسوده خود شوند و بتوانند خودرو نو خریداری کنند. این تسهیلات در کنار مبلغی که صاحب خودرو از مراکز اسقاط دریافت می‌کند، به‌علاوه بهای خودرو فرسوده می‌تواند تا حدی برای مالک خودرو فرسوده صرفه اقتصادی ایجاد کند. طرح‌های زیادی وجود دارند که اگر در دست اجرا قرار بگیرند و البته به‌درستی هم اجرا شوند، می‌توانند کشور را تا حدودی از چالش‌های بسیاری که به‌واسطه تردد خودروهای فرسوده با آنها مواجه است، دور کنند.

احمدی در پایان گفت: اگر سازمان‌ها و نهادهایی که سال‌هاست متولی و تصمیم‌گیرنده اصلی درباره وضعیت خودروهای فرسوده هستند، به‌طور جدی و هماهنگ پیگیر باشند، راحت می‌توانند آن را اجرایی کنند. اگر سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت، وزارت نفت و سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت و... که برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هم وظیفه دارند و هم بودجه، به‌طور جدی پای کار باشند و با هم هماهنگ عمل کنند هیچ فشاری به هیچ‌کدام از این نهادها نخواهد آمد و به‌راحتی طرح‌های مربوط به از رده خارج شدن خودروهای فرسوده اجرایی می‌شود. البته در حال حاضر شاهد تحرکات خوبی در این بخش هستیم که اگر توسعه یابد و مستمر باشد امیدوارکننده است.

گواهی اسقاط به میزان کافی وجود دارد

رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده با بیان اینکه این ستاد پس از انتقال از وزارت راه به وزارت صمت، عملا از اردیبهشت سال جاری به‌طور جدی فعالیت خود را آغاز کرده است، گفت: از همان ابتدای امر با توجه به ضعف‌های فراوان سامانه قبلی، اقدام به طراحی سامانه جدید در این حوزه کردیم.

طبق اعلام سازمان گسترش و نوسازی صنایع(ایدرو)، مهران سالاریه تعیین‌تکلیف کشنده‌های مشمول بند «ث» ماده ۳۰ قانون احکام دائمی را از جمله محورهای اصلی پیگیری ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده دانست و گفت: متاسفانه چندین ماه مالکان این کشنده‌ها بلاتکلیف بودند که به جهت مساعدت با این دسته از رانندگان تاکنون بیش از ۲ هزار دستگاه کشنده با پرداخت عوارض اسقاط وارد فرآیند شماره‌گذاری شدند که بیش از هزار دستگاه از این تعداد، تاکنون پلاک شده‌اند. با توجه به وجود گواهی اسقاط دیزل به میزان کافی به تمامی واردکنندگان اعلام شده که از این پس باید نسبت به ارائه گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری اقدام کنند

رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده ضمن اشاره به اینکه براساس اصلاحیه قانون ساماندهی صنعت خودرو، تمامی خودروهای سنگین در صورت نبود گواهی اسقاط می‌توانند نسبت به پرداخت عوارض ریالی اقدام کنند، تصریح کرد: با توجه به وجود گواهی اسقاط دیزل به میزان کافی به تمامی واردکنندگان اعلام‌شده که از این پس باید نسبت به ارائه گواهی اسقاط برای شماره‌گذاری اقدام کنند که بدین‌ترتیب اسقاط کامیون‌های فرسوده از این پس شتاب می‌گیرد.

اولویت ستاد اسقاط فرسوده‌هاست

سالاریه خاطرنشان کرد: در طرح جایگزینی ۱۴۰۲، تاکنون افزون بر ۸۳۰۰ خودرو و در طرح نقدی بیش از ۱۸ هزار خودرو فرسوده اسقاط شده که سهم ۶۱ درصدی از کل اسقاط خودروها در ۶ ماهه نخست امسال را به خود اختصاص داده است.

وی افزود: در حوزه تاکسی نیز تاکنون بیش از ۴ هزار دستگاه تاکسی فرسوده با سهم ۱۱ درصدی، اسقاط و نوسازی شده است.

رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده ضمن اشاره به اینکه ۶ ماهه نخست سال جاری در مجموع حدود ۳۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شده، گفت: این میزان اسقاط در مقایسه با آمار مدت مشابه سال گذشته حدود ۳ برابر و در مقایسه با کل اسقاط سال ۱۴۰۰ حدود دو برابر شده است.

این مقام مسئول تاکید کرد: اولویت ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است؛ برنامه‌ریزی‌های جدی در این حوزه در حال انجام است تا مشوق‌هایی برای اسقاط خودروهای فرسوده در نظر گرفته شود و به‌زودی در این زمینه اطلاع‌رسانی خواهد شد.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش با توجه به وضعیت تولید خودرو در کشور باید در زمینه خودروهای فرسوده نیز برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشیم. ما نتیجه مطلوب جایگزینی خودروهای فرسوده را در مدت ۸ سال شاهد بوده‌ایم و اگر دولت و خودروسازها به ساماندهی و جایگزینی خودروهای فرسوده بهای بیشتری بدهند، هم مالک خودرو فرسوده رضایت خواهد داشت و هم اینکه بازار حاشیه‌ای در این زمینه ایجاد نخواهد شد. طرح‌ها و مشوق‌‌های ویژه‌ای برای جایگزینی و ثبت‌نام خودرو می‌تواند تا حدی کمک‌کننده باشد.