گره مشکل برق معادن بازمی‌شود؟
امضای نخستین تفاهمنامه ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی در راستای حمایت و رفع چالش‌های کشور در زمینه تامین برق به‌ویژه برای بخش معدن، خبر جدیدی بود که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت نیرو اعلام شد. غیرقابل انکار است که حامل‌های انرژی ضامن تداوم چرخه‌های اقتصادی هستند و در معادن و صنایع این نیاز مشهودتر از سایران است.
در ایران به دلیل وجود بحران‌های متعدد انرژی فصلی، معادن و صنایع با قطعی‌های مکرر و مستمر برق و گاز روبه‌رو هستند. بنا بر گفته فعالان معدنی، برخی از معادنی که توان مقابله با این خاموشی‌ها و نبود حامل‌های انرژی مورد نیاز برای فعالیت‌های خود را نداشتند، تعطیل شدند؛ بنابراین بحران انرژی در معادن می‌تواند زیان‌های گسترده و زنجیروار اقتصادی را به همراه داشته باشد.
صمت در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان معدنی، ضمن پرداختن به ابعاد خبر اعلام شده مبنی‌بر امضای تفاهمنامه ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی برای حمایت از معادن، پیامدهای کمبود انرژی در بخش معدن را مورد بررسی قرار داده است.
در راستای اجرای توافق وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت نیرو در زمینه ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی توسط شرکت‌های صنعتی و معدنی، نخستین تفاهمنامه با ارزش تقریبی ۷۹ میلیون یورو بین شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات و گروه مپنا برای تکمیل فاز دوم نیروگاه سمنان به امضا رسید. بنا بر اعلام شاتا، در راستای اجرای توافق وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت نیرو در زمینه ایجاد حداقل ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی توسط شرکت‌های صنعتی و معدنی، تفاهمنامه تکمیل فاز دوم نیروگاه سمنان به ظرفیت اسمی ۳۶۶ مگاوات، میان دو شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات به‌عنوان کارفرما و گروه مپنا (به‌عنوان مجری برنامه) با حضور امیرحسین نادری، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، اعضای هیات‌مدیره این شرکت، سید زمان حسینی، مجری طرح‌های نیروگاهی صنایع معدنی وزارت نیرو و عباس علی‌آبادی، مدیرعامل گروه مپنا به امضا رسید.
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات در این مراسم که نخستین تفاهمنامه در زمینه ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی توسط شرکت‌های صنعتی و معدنی کشور بود با یادآوری شرایط و محدودیت‌های تحمیل‌شده در بخش تامین انرژی به حوزه معدن و صنایع معدنی گفت: شرکت «ومعادن» در راستای حمایت و رفع چالش‌های کشور در زمینه تامین برق به‌ویژه برای بخش معدن، سرمایه‌گذاری در این باره را در دستور کار خود قرار داد.
نادری در ادامه افزود: تامین انرژی به‌عنوان یکی از اولویت‌های شرکت است و امیدواریم با مدیریت و تلاش گروه مپنا، شاهد بهره‌برداری این پروژه در زمان پیش‌بینی شده باشیم تا علاوه‌بر رفع چالش‌های حوزه معدن و صنایع معدنی، گام موثری در جهت شکوفایی اقتصاد کشور برداریم.
اهمیت توجه به مسائل زیربنایی
شهرام شریعتی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت به تشریح روند بازدهی نیروگاه‌های احداث‌شده و چالش‌های راه‌اندازی آنها پرداخت توضیح داد: در وهله نخست باید به بحث ایجاد نیروگاه تولید انرژی و بازدهی آن، نگاهی میان‌مدت و بلندمدت داشت؛ بنابراین نمی‌توان حتی در صورت اجرای تفاهمنامه‌های احداث نیروگاه، انتظار تامین شدن برق صنایع و معادن را در مقیاس‌های کلان داشت. از سوی دیگر، بررسی ظرفیتهای داخلی در زمینه احداث نیروگاه تولید برق ضروری است.
ایران در تامین مواد اولیه تاسیس نیروگاه‌ها دچار مشکل بوده و توانایی احداث مجتمع جامع و پیشرفته‌ای در این زمینه ندارد. همچنین علاوه‌بر تمامی مسائل گفته‌شده باید تاکید کرد کشور در تامین سوخت راه‌اندازی نیروگاه‌ها نیز درگیر چالش است. اگر نیروگاه گازی باشد، واضح است در تامین مواد اولیه این نیروگاه به مشکل اساسی برخواهیم خورد. اگر نیروگاه آبی باشد نیز خشکسالی و ضعف در پمپاژ آب دلیل نبود بهره‌وری این نیروگاه‌ها خواهد بود.
اگر نیروگاه هم بادی باشد تنها در برخی از مناطق کشور مانند سیستان و بلوچستان و بعضی مناطق استان گیلان به دلیل دارا بودن شرایط جوی مساعد جغرافیایی، این کار امکان‌پذیر است.
شریعتی افزود: مسئله مهمی که باید در احداث نیروگاه تامین برق معادن در نظر گرفته شود، مسئله محل این نیروگاه است چراکه در بخش معدن به دلیل پراکندگی معادن در کشور باید مناطق و معادنی که بیش از سایران نیازمند انرژی برای فعالیت هستند، شناسایی و اولویت‌بندی شوند.
تمامی موارد گفته شده، مسائلی هستند که مسئولان نهادهای دولتی تصمیم‌ساز باید با دقت و نگاهی کارشناسی آنها را در نظر گرفته و سپس به فرآیند تصمیم‌گیری بپردازند.
تخصص، لازمه تصمیم‌گیری
شریعتی در ادامه صحبت‌های خود بررسی تخصصی شرایط موجود و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها را از ضرورت‌های موفقیت طرح‌های توسعه‌ای عنوان کرد و گفت: متاسفانه تصمیمات اتخاذشده از سوی نهادهای دولتی برای بخش معدن در برخی مواقع غیرکارشناسی هستند.
انعقاد تفاهمنامه‌ها و تدوین طرح پروژه‌های عمرانی و کلان کشور نیازمند ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز، جمع‌آوری اطلاعات کافی و مشورت با متخصصان است. احداث نیروگاه‌های تولید برق برای تامین انرژی مورد نیاز معادن و صنایع در شرایط امروزه کشور که با بحران تامین سوخت روبه‌رو هستیم، در نگاه نخست اتفاقی روشن و مثبت تلقی می‌شود. اما در ادامه باید بررسی کنیم این نیروگاه در چه شرایطی و در چه مختصات جغرافیایی می‌تواند راه‌اندازی شود چراکه غیر از بحث تولید برق، انتقال نیرو به سایر مناطق و معادن کشور نیز حایز اهمیت است.
این فعال معدنی خاطرنشان کرد: شبکه برق موجود در کشور به‌طور عادی تحمل فشار را نداشته و در فصل تابستان همواره با مشکل تامین برق و آب و در زمستان با کمبود گاز مواجه هستیم.
این فعال معدنی ادامه داد: ایجاد ظرفیتهای لازم برای انتقال نیرو در تمامی نقاط کشور خود پروژه اساسی بوده که طرح‌های عمرانی و هزینه‌های زیادی را می‌طلبد. فراهم‌سازی این بسترها و سپس احداث نیروگاه‌ها زمان‌بر بوده و حداقل در یک تا ۲ دولت بعدی این طرح‌ها به بهره‌برداری خواهند رسید؛ بنابراین ایجاد تفاهمنامه‌های مشترک و احداث نیروگاه تامین انرژی برای فعالیت معادن را در شرایط کنونی نمی‌تواند عاملی بر بازدهی و سوددهی کوتاه‌مدت این طرح‌ها باشد. به عبارتی، مشکل تامین برق معادن به‌زودی رفع نخواهد شد.
نقایص شبکه برق‌رسانی
این فعال معدنی در ادامه سخنان خود ضمن نقص در شبکه برق‌رسانی کشور، چالش صاحبان معادن برای تامین انرژی مورد نیاز فعالیت‌های خود را مستمر خواند و گفت: بخش معدن، عرصه‌ای گسترده بوده و فعالیت‌های متعدد آن همواره با سوخت گره خورده است.
غیر از معادن استخراجی (معادنی که ذخایر آنها کشف شده و درحال‌حاضر معدنکاران بهره‌برداری از این معادن را آغاز کرده‌‌اند)، فعالیت معادن اکتشافی نیز وابسته به انرژی است اما متاسفانه باید گفت برای این دسته معادن از معادن شبکه برق‌رسانی وجود ندارد.
فعالان معادن اکتشافی که در مرحله نخست اکتشاف و راه‌اندازی قرار دارند به دلیل نبود شبکه برق‌رسانی، اغلب برق مورد نیاز خود را از طریق ژنراتور تامین می‌کنند.
علاوه‌بر این معادن، هنوز برخی از کارخانه‌های بزرگ در کشور هستند که از ژنراتور برای تامین سوخت مورد نیاز فعالیت خود استفاده می‌کنند.
به‌طور کلی می‌توان گفت شبکه فعلی برق، به اندازه مناسبی توان لازم برای پوشش معادن و صنایع کشور را نداشته و معدنکاران بخش عمده‌ای از انرژی خود را با هزینه‌های گزاف تهیه می‌کنند.
دغدغه معادن متوسط
حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران در گفت‌وگو با صمت به دغدغه معدنکاران در تامین برق مورد نیاز معادن اشاره کرده و برای صاحبان معادن متوسط‌مقیاس این موضوع را چالشی مهم توصیف کرد. این فعال معدنی در این باره گفت: به‌طور کلی معادن بر حسب مقیاس به ۳ دسته کوچک، متوسط و بزرگ نقسیم می‌شوند.
معادن کوچک و معادن بسیار کوچک که زیرمجموعه این دسته از معادن به شمار می‌روند، اغلب چالش کمتری نسبت به سایران برای تامین انرژی دارند چراکه به دلیل محدود بودن فعالیت‌های معدنی و تولیدات، حتی با وجود نبود سوخت صاحبان معادن هزینه زیادی برای تامین برق و گاز نخواهند پرداخت.
اما این رویه برای معادن متوسط‌مقیاس برقرار نبوده و خلل‌های سوخت‌رسانی به این معادن می‌تواند بحرانی جدی برای فعالان معدنی به وجود آورد چراکه در این معادن میزان فعالیت‌ها و تولیدات بالاتر و بیشتر از معادن کوچک‌مقیاس بوده و ماشین‌آلاتی که در این معادن کار می‌کنند، وابسته به برق هستند.
این فعال معدنی ادامه داد: معادن بزرگ نیز به نسبت سایران مصرف برق و سوخت بالاتری دارند و هرگونه نقص در تامین انرژی می‌تواند برای آنها زیان‌آفرین باشد.
اما به‌طور کلی معادن بزرگ یا دولتی بوده یا با سرمایه‌های عظیم مالی در حال فعالیت هستند و از این رو، اغلب برای تامین مایحتاج خود، از جمله برق و گاز مشکلی ندارند؛ بنابراین می‌توان گفت معادن متوسط بیشتر سایر معادن در معرض آسیب‌های جدی از کمبود انرژی هستند.
کاهش تولید معادن
حسینقلی در ادامه قطعی‌های مکرر برق را در کنار دیگر موارد و هزینه‌های مالی جزو مشکلات مهم امروزه معدنکاری عنوان کرد و توضیح داد: همان‌طور که پیش تر اشاره شد معادن متوسط‌مقیاس با چالش مهمی به‌عنوان تامین انرژی روبه‌رو هستند اما باید تاکید کرد واحدهای فرآوری نیز درگیر چنین مشکلاتی بوده و قطعی‌های مستمر برق و گاز به میزان تولید آنها ضربه زده است.
در تابستان به علت کمبود برق و آب در کشور، آب و برق معادن قطع شده و در زمستان نیز به دلیل نبود گاز، معادن تعطیل می‌شوند.
اگر به صورت کلی بخواهیم نگاه کنیم معادن و واحدهای فرآوری معدنی در کشور بیش از ۴ ماه تعطیل هستند و این موضوع را نمی‌توان مناسب برای اقتصاد بخش معدن توصیف کرد.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ادامه داد: در شرایط فعلی فعالان معدنی تحت فشارهای مالی گسترده‌ای از جمله مالیات ارزش افزوده، افزایش‌های چند‌برابری حقوق پرداختی، رفع معافیت‌های مالیاتی و وضع عوارض صادراتی از جمله هزینه‌های سنگینی هستند که صاحبان معادن باید بپردازند.
با وجود این مسائل و هزینه‌های سنگین، قطعی‌های مکرر برق و گاز، باعث محدودیت فعالیت معادن و در نتیجه کاهش چشمگیر تولید در بخش معدن شده است.
در این شرایط نمی‌توان انتظار رشد و رونق اقتصاد معادن را داشت. این فعال معدنی ادامه داد: غیر از بحث قطعی‌ها و کمبود برق، افزایش بهای انرژی از دیگر مشکلات معدنکاران است.
در مدت اخیر نرخ برق ۴ برابر شده و این رشد سنگین قیمت‌ها در کنار کمبود انرژی، اقتصاد معادن را به‌طور مستقیم تحت تاثیر قرار داده است.
سخن پایانی
بنا بر آمار ارائه‌شده از سوی نهادهای دولتی، حدود یک‌چهارم مصرف کل انرژی کشور متعلق به بخش‌های صنعت، معدن و پتروشیمی است.
فعالان معادن و صنایع معدنی بنابر ماهیت و ذات فعالیت خود، از متقاضیان مهم حامل‌های انرژی به‌ویژه برق و گاز به شمار رفته و همواره برای رفع نیازهای خود در تلاش هستند.
یکی از اعتراضات امروز فعالان این حوزه، نبود تامین مناسب و افزایش قیمت‌های حامل‌های انرژی، قطعی مکرر برق و درنهایت نبود حمایت‌های دولتی است که منجر به کاهش میزان تولیدات در بخش معدن و صنایع معدنی شده است.
