فعالان صنعت فولاد طی هفته‌های اخیر هشدارهای متعددی درباره افت مداوم صادرات محصولات تولیدشده در زنجیره فولاد کشور داده‌اند. شدت گرفتن فاصله میان نرخ دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی، وضع عوارض صادراتی روی فولاد و محصولات فولادی و لغو معافیت مالیاتی صادرات از مهم‌ترین موانع پیش‌روی صادرات این بخش به‌شمار می‌رود. بسیاری از صنایع فولادی ناچارند مواد اولیه تولید خود را با احتساب نرخ دلار در بازار آزاد خریداری کنند؛ در همین حال شاهد رشد چندبرابری نرخ انرژی طی ماه‌های گذشته بوده‌ایم. بااین‌وجود صادرکنندگان ملزم هستند دلار حاصل از صادرات خود را با نرخ تعیین‌شده از سوی دولت، یعنی در حدود ۵۰ درصد ارزان‌تر از ارز صادراتی به کشور بازگردانند. تداوم این شرایط به افت صادرات و سپس تولید در مجموعه‌های کوچک‌تر وابسته به بخش خصوصی منتهی می‌شود. البته نباید فراموش کرد که بازی قیمتی دلار در طول سال‌های گذشته بارها تکرار شده است و نمی‌توان نقطه‌ای پایانی را برای آن متصور شد، بنابراین اصلاح شرایط اقتصادی باید در اولویت سیاست‌های دولت قرار گیرد.

چالش‌های پیش‌روی تولید

رضا شهرستانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در ماه‌های اخیر مسیر صادرات برای تمامی محصولات و کالاها دشوار شده است. دشوار شدن صادرات به‌ویژه برای صنایعی که میزان تولید آنها به‌مراتب بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود، چالش‌برانگیز است.

شهرستانی افزود: موانع موجود در مسیر صادرات با هدف پایین نگه‌ داشتن نرخ محصولات نهایی برای مردم ایجاد می‌شود، اما در نهایت چالش‌های متعدد و غیرقابل‌اغماضی در مسیر تولید صنعتگران ایجاد می‌شود که اقتصاد کشور را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.

این فعال صنعت فولاد افزود: در ماه‌های پایانی سال گذشته شاهد روند رو به رشد بهای انرژی مصرفی صنایع فولاد بودیم. باوجودی که دولت میانگین تورم حاکم بر اقتصاد را در سال گذشته برابر ۴۰ درصد اعلام می‌کند، نرخ برق صنایع فولاد ۲۰۰ درصد افزایش یافت. در واقع روند افزایش انرژی صنایع در سال‌های اخیر به‌گونه‌ای بوده که در عمل یارانه انرژی تعلق‌گرفته به صنعتگران، به‌شدت محدود یا در مواردی حذف ‌شده است.

شهرستانی گفت: تولیدکنندگان موظف هستند ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما و براساس نرخ تعیین‌شده از سوی دولت به‌فروش برسانند. در ماه‌های اخیر و به‌دنبال تشدید تنش‌های سیاسی در منطقه، شاهد رشد قابل‌توجه بهای دلار در بازار آزاد بودیم، اما نرخ دلار نیمایی در کف قیمتی ثابت نگه ‌داشته شده، تا جایی‌که در حال‌ حاضر نرخ ارز نیمایی ۵۰ درصد ارزان‌تر از نرخ دلار در بازار آزاد است.

این فعال صنعت فولاد افزود: اختلاف ۵۰ درصدی میان نرخ دلار در بازار آزاد و دلار نیمایی، صادرات را از توجیه می‌اندازد. کمااینکه در هفته‌های اخیر شاهد افت قابل‌توجه صادرات در بخش‌های مختلف از جمله در زنجیره فولاد بوده‌ایم.

این فعال صنعت فولاد گفت: بخش بزرگی از چالش‌های پیش‌روی تولید و صادرات تحت‌تاثیر عملکرد تیم اقتصادی دولت، حاصل ‌شده است. سیاست‌گذاران به‌دنبال کاهش تولید محصول نهایی در بازار داخلی حتی برای مدت‌زمان کوتاه هستند. بدون تردید با کاهش صادرات، تولیدکنندگان ناچارند در رقابت منفی، محصول خود را در بازار داخلی به‌فروش برسانند. این چالش به‌ویژه برای محصولاتی که میزان تولید آنها به‌مراتب بالاتر از نیاز بازار داخلی برآورد می‌شود، پررنگ‌تر است. در ادامه بسیاری از صنایع ناچار خواهند بود از ظرفیت تولید خود بکاهند. باتوجه به محدودیت کشور در تامین انرژی صنایع، افت تولید به کمک دولت می‌آید.

وی افزود: صنایع سال گذشته با ۱۲هزارمگاوات کمبود برق روبه‌رو بودند. پیش‌بینی می‌شود این کمبود امسال به ۱۹هزار مگاوات افزایش یابد، در نتیجه با از دور خارج شدن برخی صنایع، بخشی از مشکلات پیش‌روی دولت در تامین انرژی، مرتفع می‌شود.

شهرستانی گفت: با شکل‌گیری رقابت منفی برای فروش محصولات فولادی، صنایع کوچک و بخش خصوصی از گردونه رقابت خارج می‌شوند، اما صنایع بزرگ که به مواد اولیه ارزان و سایر امتیازات، دسترسی دارند، همچنان فعالیت خود را ادامه خواهند داد. به‌این‌ترتیب شاهد شکل‌گیری بازار انحصاری خریدوفروش فولاد خواهیم بود، بنابراین نمی‌توان به تداوم ارزان‌فروشی فولاد و حمایت از مصرف‌کننده نهایی برای مدت ‌زمان طولانی، امید داشت.

این فعال صنعت فولاد گفت: شرکت‌های کوچک فعال در زنجیره فولاد، برای افراد متعددی اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم به‌همراه داشته‌اند، از این‌رو با خارج شدن این مجموعه‌ها از گردونه رقابت، عملا بر چالش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور افزوده می‌شود.

شهرستانی گفت: صادرات تنها راه تداوم تولید فولاد کشور و توسعه فعالیت در این زنجیره است. در طول 4 دهه گذشته، سرمایه قابل‌توجهی به این زنجیره جذب ‌شده است. در همین ‌حال برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی‌ شده است. باتوجه به حجم فعالیت‌های انجام‌گرفته در این زنجیره، تحقق هدف ظرفیت‌سازی برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در آینده، بعید به‌نظر نمی‌رسد.

وی افزود: بازاری برای مصرف این حجم از فولاد وجود ندارد. به‌این‌ترتیب صادرات تنها راه تداوم تولید در این بخش است. با مسدود کردن مسیرهای صادراتی عملا از میزان تولید در صنایع فولاد در قیاس با ظرفیت تولید در این بخش کاسته خواهد شد. در نتیجه از بهره‌وری در این بخش کاسته و تولید این فلز از مرحله اقتصادی خارج می‌شود.

شهرستانی افزود: در ماه‌های گذشته و به‌دنبال اصرار دولت به تداوم سیاست‌های ناکارآمد صادراتی، تجار عراقی و افغانستانی به خرید محصولات ارزان فولاد ایرانی، روی آورده‌اند. این تجار، فولاد ایرانی را با کارت بازرگانی اجاره‌ای صادر می‌کنند. بنابراین باید اقرار کرد در سایه سیاست‌های سرکوب نرخ ارز از سوی دولت، شاهد فرار درآمدهای دلاری کشور خواهیم بود.

چالشی به‌نام ارزان فروشی ارز

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در طول دهه‌های اخیر، سرمایه قابل‌توجهی جذب صنعت فولاد کشور شده است. این صنعت با تکیه‌ بر سرمایه‌های قابل‌توجه توسعه‌ یافته است. با نظر به میزان قابل‌توجه تولید فولاد کشور، صادرات تنها راهکار اساسی برای تداوم تولید با ظرفیت قابل‌قبول در این بخش است.

سعیدیان گفت: چالش‌های متعددی در مسیر فعالیت صنعت فولاد وجود دارد. این چالش‌ها تولید و تجارت در این زنجیره را نیز متاثر کرده است. سیاست‌گذاری غلط، مهم‌ترین چالشی است که فروش این محصول به بازارهای جهانی را دشوار کرده است. الزام صادرکنندگان به بازگشت ارز صادراتی با نرخ به‌مراتب ارزان‌تر از آن در بازار صادراتی، بزرگ‌ترین چالشی است که فعالیت در این بخش را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است.

ارزان‌فروشی صادرات در شرایطی وجود دارد که همین تولیدکنندگان ناچارند شمش فولاد را در بورس کالا با رقابت قابل‌توجه خریداری کنند؛ به‌گونه‌ای که بهای نهایی فروش این محصول به‌مراتب بالاتر از نرخ پایه آن خواهد بود. در همین حال می‌توان این‌طور ادعا کرد که مواد اولیه عرضه‌شده در بورس کالا، در نهایت براساس نرخ دلار در بازار آزاد به‌فروش می‌رسند.

وی افزود: الزام به ارزان‌فروشی ارز در شرایطی که هزینه‌های تولید به‌شدت بالا رفته، مانعی بزرگ در مسیر صادرات است. در چنین فضایی، تولیدکنندگان نمی‌توانند محصول تولیدی خود را صادر کنند و از گردونه رقابت خارج،همچنین این مشکلات در نهایت به افت تولید منتهی می‌شوند.

موانع صادرات فولاد

وحید یعقوبی، معاون اجرایی و هماهنگی انجمن فولاد ایران درباره چالش‌های فعلی صادرات فولاد، چندی پیش گفت: 3 ترمز صادراتی برای فولاد ایران گذاشته‌ شده که اگر این موارد برداشته شود، سایر مسائل قابل‌حل است. یعقوبی توضیح داد: یکی از این موارد، بازگشت ارز صادرات فولاد به نرخ نیما است، به‌دلیل اینکه تفاوت بسیار زیادی میان نرخ نیما با نرخ ارز آزاد وجود دارد، نمی‌شود تولید با ارز نزدیک به بازار آزاد باشد، اما صادرات با ارز نیمایی. در چنین شرایطی، تولیدکننده تحت‌فشار قرار می‌گیرد و توان و انگیزه صادرات، کاهش پیدا می‌کند.

وی افزود: دومین مسئله، بحث عوارض صادراتی است، قرار بود که ۵۵ میلیون تن فولاد تولید و ۲۰ میلیون تن از آن را صادر کنیم، اما به صادرات ۱۲ میلیون تن رسیده‌ایم و ۸ میلیون تن از برنامه عقب هستیم. در چنین وضعیتی، باید سیاست‌های توسعه صادرات را دنبال کنیم، نه اینکه محدودکننده صادرات مانند عوارض صادراتی در دستور کار قرار گیرد.

معاون اجرایی و هماهنگی انجمن فولاد ایران ادامه داد: مورد سوم هم، لغو معافیت مالیاتی صادرات است که به‌ضرر توسعه صادرات است، معافیت‌های مالیاتی که در 3،2سال اخیر لغو شده، باید به مشوق‌های صادراتی برگردد.

یعقوبی درباره انتقادهایی که در زمینه آب‌بری صنعت فولاد وجود دارد نیز، گفت: صنعت فولاد یک‌دهم درصد آب کشور را مصرف می‌کند و این میزان در معادلات آبی کشور رقم ناچیزی است. حتی اگر صنعت فولاد این میزان را مصرف نکند، در کل وضعیت آبی کشور، تغییر خاصی حاصل نمی‌شود.

وی اظهار کرد: صنعت فولاد، عمده آب موردنیاز خود را از تصفیه پساب‌های شهرهای اطراف کارخانه‌ها تامین می‌کند و علاوه بر اینکه پساب‌ها را خریده، سرمایه‌گذاری کرده و تصفیه‌خانه تاسیس کرده است و از این آب بهره‌گیری می‌کند و سیستم‌های بازچرخانی آب را گذاشته، اصلا نمی‌گذارد آبی هدر برود و برداشت آب از منابع‌طبیعی را به خیلی کم و در حد ضرورت رسانده است.

معاون اجرایی و هماهنگی انجمن فولاد ایران تصریح کرد: صنعت فولاد نه‌تنها مصرف آب را خیلی کم کرده است، برای کشور آب هم تولید می‌کند؛ با سرمایه‌گذاری فولادی‌ها آب از خلیج‌فارس شیرین می‌شود و به استان‌های کرمان و یزد می‌رسد و به‌زودی به اصفهان و سایر استان‌های مرکزی هم خواهد رسید. این اقدام نه‌تنها برای صنعت فولاد که برای سایر صنایع و کل آن منطقه، آبادانی به ارمغان می‌آورد.

یعقوبی در پایان گفت: مردم و دولت باید به نقش ویژه صنعت فولاد در تولید و تامین آب کشور توجه کنند، این صنعت در حال کمک به تولید آب است.

سخن پایانی

بسیاری از فعالان زنجیره فولاد نسبت به ارزان‌فروشی ارز حاصل از صادرات گلایه دارند و آن را مهم‌ترین مانع در مسیر فروش محصولات تولیدشده در این زنجیره به بازارهای جهانی می‌دانند. فروش ارز حاصل از صادرات به نرخ نیمایی که بسیار پایین‌تر از نرخ ارز شناور مصرح در قوانین بانک مرکزی و احکام دائمی برنامه توسعه است، به‌مثابه تنبیه صادرکنندگان و تشویق واردکنندگان است و در همین‌حال به افت سرمایه‌گذاری، تضعیف قدرت رقابتی و سهم تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای صادراتی، منتهی می‌شود. اصرار دولت به ارزان‌فروشی ارز توسط گروهی از صنایع به کاهش انگیزه تولید و در نتیجه افت آن می‌انجامد. این سیاست در سال‌های گذشته بارها تکرار شده و آثار آن بر اقتصاد کشور روشن و نمایان است، بنابراین طبق روال سال‌های قبل باید منتظر افت سرمایه‌گذاری، کاهش تولید، تضعیف قدرت رقابتی و سهم تولیدکنندگان ایرانی در بازار صادراتی و ارتقای واردات باشیم