ایران از رقبا عقب ماند
بازار کشورهای همسایه و منطقه، مهم‌ترین نقطه امید ایران برای توسعه فعالیت‌های تجاری خود پس از تشدید تحریم‌های امریکا شد.
بازار کشورهای همسایه و منطقه، مهم ترین نقطه امید ایران برای توسعه فعالیت های تجاری خود پس از تشدید تحریم های امریکا شد. وجود نیازهای متعدد در کشورهای منطقه که می تواند به دست تولیدات ایرانی تامین شود، همواره به عنوان یکی از اصلی ترین فرصت های ایران برای حفظ و توسعه فعالیت های صادراتی خود به شمار می رود. در این میان، اهمیت خزر و بهره گیری از مزیت های این دریاچه برای گسترش فعالیت های تجاری منطقه قفقاز و آسیای میانه، دهه ها موردتوجه کشورهای اطراف آن است و همایش اقتصادی خزر نیز در همین راستا در پنجشنبه هفته گذشته برگزار شد. ایران در این همایش تاکید جدی بر افزایش صادرات خود به کشورهای حاشیه این دریاچه، به ویژه روسیه داشت، اما کارشناسان اقتصادی معتقدند توسعه تجارت تنها وابسته به عزم دولتمردان نبوده و زیرساخت های فنی، تجهیزاتی و حتی دیپلماتیک گسترده ای را می طلبد.
صمت در این گزارش، ضمن پرداختن به اهمیت حضور ایران به همکاری های اقتصادی بین المللی منطقه خزر، درباره فرصت های تجاری این منطقه و بسترهای لازم برای توسعه فعالیت های بازرگانی ایران، با کارشناسان و فعالان اقتصادی به گفت وگو پرداخته است.
کشورهای رقیب جای ایران را پر کردند
محمد گشتاسب زاده، دبیر انجمن صنایع شیلات مازندران و عضو خانه کشاورز ایران در گفت وگو با صمت، درباره اهمیت بهره گیری از روابط تجاری کشورهای همسایه به ویژه کشورهای حاشیه دریای خزر سخن گفت. او معتقد است ایران تا به امروز بازارهای بالقوه مهمی را از دست داده و باید به روند فرصت سوزی های خود پایان دهد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: علاوه بر قرارگیری ایران در موقعیت استراتژیک جغرافیایی، پیشامد اتفاقات متعدد طی دهه های گذشته در منطقه، همواره برای ایران فرصت های بی بدیل تجاری را شکل دادند. به عنوان مثال، زمانی که 2 کشور روسیه و ترکیه در سال های گذشته درگیر تنش های سیاسی شده و روابط تجاری خود را برای مدت کوتاهی قطع کردند، فرصت های بسیار مناسبی برای ایران شکل گرفت تا بتواند جای خالی ترکیه را در روسیه پر کند. وی ادامه داد: در آن زمان، روسیه بازار صادراتی مناسبی برای محصولات باغی و خشکبار ایران بود، اما به دلیل کم کاری ایران، این موقعیت تجاری از دست رفت.
علاوه بر آن، پس از فروپاشی شوروی، کشورهای جداشده بازار صادراتی مهمی محسوب می شدند و نیازهای جدی به محصولات ایران داشتند.
به دلیل نداشتن توجه کافی به این مسئله، بسترهای تجاری گسترده ای با کشورهای مذکور شکل نگرفت. گرشاسب تصریح کرد: به دلیل ضعیف بودن سیاست های خارجی ایران و همچنین نقص های جدی در برقراری ارتباطات تجاری، هدایت کردن سرمایه ها به بازارهای بالقوه و جذب سرمایه گذاران بین المللی، تا به امروز شانس های جدی تجارت در منطقه را از دست داده ایم و در این زمان سایر کشورها مانند ترکیه، از عدم حضور ایران استفاده کردند. ایران باید به گذشته نگاهی انداخته و برای تغییر رویه در فعالیت های تجاری خود برنامه جدی تدوین کند.
مزایای توجه به تجارت با شرق
محمد گشتاسب زاده برگزاری اجلاس های مشترک بین المللی مانند همایش اقتصادی خزر را اتفاقی مناسب و موثر برای بهبود روابط تجاری ایران با سایر کشورها معرفی کرد و در این باره توضیح داد: حضور ایران در نشست های همکاری مختلف اقتصادی منطقه، به طبع تاثیر بسیار زیادی بر روابط تجاری ما با سایر کشورها دارد. از سویی دیگر، تا به امروز دیدگاه ها و برنامه های تدوین شده در کشور، الهام گرفته از غرب بوده است. روش هایی که طی دهه های گذشته، براساس آن، توسعه کشور پیش رفته و الگوبرداری از غرب بوده و با شیوه برنامه های کشورهای شرق مانند چین و هند و سایر کشورهای توسعه یافته آن محدوده بیگانه هستیم. وی ادامه داد: ما از شیوه های تولید و روش توسعه کشورهای شرق اطلاعی نداریم و توجه به این کشورها می تواند راه پیشرفت را برای ایران هموار کند، مشروط بر آنکه، ضمن توجه به این کشورها، توانایی پذیرش روش آنها را داشته و بستر اجرای این شرایط را فراهم کنیم. بهره گیری از اطلاعات و تجربیات کشورهای موفق، مهم ترین و باارزش ترین سرمایه ای است که باید از آن استفاده کنیم، از این رو شرکت و همفکری در اجلاس هایی همچون همایش اقتصادی خزر، می تواند ضمن بهبود روابط اقتصادی و تجاری ایران، فرصت ها و تجربه های مهمی را در اختیار ما قرار دهد. وی در ادامه تاکید کرد: در حال حاضر کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه، به عنوان مهم ترین رقبای ایران در بازارهای جهانی شناخته می شوند. ایران اگر برنامه جدی برای پیشرفت در فعالیت های بازرگانی نداشته باشد و نتواند با این رقیبان قدرتمند در بازارهای جهانی مقابله کند، در ادامه همچنان فرصت های مهم و بازارهای بالقوه برای محصولات خود را از دست خواهد داد. حضور ایران در نشست ها و توافق های تجاری منطقه ای، می تواند به ایران برای حضور در تجارت بین المللی یاری کند.
جای خالی همکاری سازمان های دولتی
محمد گشتاسب زاده در ادامه صحبت های خود، وجود ضعف های جدی در ساختارهای سیاسی و تجاری، را به عنوان یکی از مشکلات اساسی ایران در کسب سهم از بازارهای تجاری کشورهای منطقه دانست و در این باره توضیح داد: برای بهره مندی از ظرفیت های خزر، ابتدا باید موانع و چاله های فعلی در سیاست گذاری های کلان کشور را حل کنیم. در حال حاضر تولیدکننده های داخلی، از نیاز سایر کشورها و همچنین بازارهای بالقوه موجود اطلاعی ندارند. به عبارتی، دیگر تاجری خبره وجود ندارد که ضمن نیازسنجی کشورهای خارجی، تولیدات ایرانی را به بازارهای بین المللی به نحو احسن معرفی کند. این ضعف های مهم سبب شده تا پایه های تجارت ایران با سایر کشورها به ویژه کشورهای حاشیه دریای خزر سست شده و رفع مشکلات این چنینی، همکاری چندجانبه نهادها و سازمان های دولتی را می طلبد. نمی توان مسئله توسعه تجارت را تنها وظیفه وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست، بلکه نهادهایی مانند وزارت امور خارجه، جهاد کشاورزی، سازمان شیلات و سایر سازمان های درگیر در مسئله تجارت، باید با یکدیگر همکاری های موثر داشته باشند. این کارشناس اقتصادی در ادامه تاکید کرد: در رابطه با افزایش همکاری های تجاری با کشورهای حوزه دریای خزر، سازمان بنادر و دریانوردی همواره یکی از نهادهای مهم درگیر و مسئول بهبود روابط بازرگانی ایران است، بنابراین رفع نقایص سیاست گذاری های تجاری و پرورش تاجران و رایزنان بازرگانی، یک وظیفه چندجانبه میان سازمان ها و نهادهای مختلف است، اما متاسفانه هم اکنون چنین سازماندهی میان دستگاه های دولتی وجود ندارد. هر مدیر پس از انتصاب، برنامه های کوتاه مدت برای سازمان خود تدوین می کند و بستری برای توسعه های چندجانبه فراهم نیست. در رابطه با توسعه ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر نیز تا زمانی که این مشکلات بنیادین در سیاست گذاری های کلان تجاری وجود دارد، نمی توان به بهبود شرایط فعلی امیدوار بود.
خاویار خزر از بین
رفته است
درآمدهای حاصل از تجارت خاویار دریای خزر، از دهه های پیش همواره به عنوان یکی از مهم ترین فرصت های دریای خزر برای ایران محسوب می شود. چندی پیش نیز نهادهای دولتی از افزایش حجمی و ریالی صادرات خاویار ایران خبر دادند. گشتاسب زاده نسبت به موضوع صادرات خاویار و سهم ایران از این بازار گفت: خاویاری که هم اکنون از ایران صادر می شود، خاویار دریای خزر نیست و تمامی آنها در حوضچه ها و استخرهای پرورش ماهی داخلی تولید شدند. در دهه های گذشته به دلیل مواردی از جمله ورود فاضلاب و سموم کشاورز به دریای خزر و رودخانه های منتهی به این دریا، برداشت مصالح از کف رودخانه ها، احداث پل و جاده روی رودخانه های متصل به دریای خزر و سایر مسائل این چنینی، بستر تولید مثل ماهی های دریای خزر از بین رفت و در نهایت نه تنها خاویار بلکه سایر گونه های زیستی دریای خزر منقرض شدند.
وی ادامه داد: پس از فروپاشی شوروری، چارچوبی که برای تعیین میزان حدود صید از دریای خزر وضع شده بود، به طورکلی لغو و از آن زمان صید بی رویه از این دریا آغاز شد، از این رو فرصت تجارت ماهی و خاویار دریای خزر از بین رفت و صادرات خاویار فعلی از آبزیان پرورش داده شده در استخرهای داخلی است. وی در ادامه به اهمیت بازارسازی برای تولیدات پرورشی تاکید کرد و گفت: اگر تجارت مواردی مانند خاویار برای کشور ارزش دارد، باید علاوه بر بستر پرورش آن به بازارسازی این محصول هم توجه ویژه داشت. خاویار به سبب نرخ بسیار بالای آن، بازار داخلی ندارد و باید بازرگانی اصولی برای کسب بازارهای خارجی این محصول انجام داد.
تاثیر چالش های دیپلماتیک بر تجارت
جمشید نفر، دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران در گفت وگو با صمت، به اهمیت تقویت روابط تجاری ایران با سایر کشورها تاکید کرد. او معتقد است توسعه تنها با افزایش همکاری های بین المللی رخ خواهد داد و در این باره تشریح کرد: دستیابی به موفقیت های مهم تجاری، الزامات و بسترهای متعددی را می طلبد که یکی از این لوازم، وجود ارتباطات گسترده جهانی است. بدیهی است که مسیر پیشرفت، از روابط دیپلماتیک سالم گذشته و کشورهای دارای اقتصاد پویا و روان در دنیا، کمترین چالش ها و تنش های سیاسی و تجاری را با سایر کشورها دارند. ایران با کشورهای غربی، بیشترین چالش را داشته و تکلیف مسئله برجام نیز در حال حاضر روشن نیست. در چنین شرایطی انتظار نمی رود روابط تجاری ایران مانند کشورهای توسعه یافته، پیشرفته و گسترده باشد. وی ادامه داد: در چند مدت اخیر، ایران تلاش زیادی برای برقراری ارتباط با کشورهای شرق و منطقه داشته و یکی از این تلاش ها، حضور قطعی ایران در سازمان همکاری شانگهای و نزدیک شدن به تفاهمنامه های تجارت با اوراسیا است. چندی پیش نیز، همایش اقتصادی خزر برگزار شد و تمامی این فعالیت ها نشان دهنده اهمیت روابط تجاری با کشورهای شرق و منطقه برای ایران است. به این موضوع نمی توان ایرادی وارد کرد، چرا که بازار کشورهای منطقه، همواره از ظرفیت های بالقوه برای صادرات ایران محسوب می شود، اما پیش از پرداختن به ظرفیت روابط تجاری ایران با سایر کشورهای همسایه و منطقه، باید به اهمیت وجود بسترهای مناسب برای توسعه بخشیدن به فعالیت های بازرگانی اشاره کرد.
کمبود زیرساخت های حمل ونقل تجاری
نفر در ادامه صحبت های خود، توجه به تکمیل زیرساخت های فنی و اسلاح ساختارهای سیاست گذاری کلان کشور را یکی از مهم ترین الزامات توسعه تجارت معرفی کرد و در این باره توضیح داد: در دوره های زمانی مختلف، فرصت های تجاری متعددی برای ایران شکل گرفت که متاسفانه ایران بیشتر این موارد را از دست داد. پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، در دنیا 2 جبهه غرب و شرق شکل گرفت و کشورهای حامی شرق، تلاش کردند در این مدت روابط تجاری خود را تقویت کنند. افزایش تمایل روسیه برای برقراری تجارت با ایران نیز از همین موضوع سرچشمه گرفته و می توان آن را یکی از اتفاقات مثبت برای ایران تلقی کرد، اما بهره مندی از این موضوع نیاز به لوازم و بسترهای تجاری مناسب و پیشرفته چه از نظر قانونی و چه فنی و لجستیکی دارد. وی ادامه داد: فراموش نکنیم ایران کشوری پهناور و علاوه بر دارا بودن 4فصل در خود، از شمال و جنوب به راه های آبی متصل است، اما تا به امروز تنها توانستیم حداکثر ۱۰ درصد از ظرفیت های ایران استفاده کنیم. دلیل اصلی این عدم بهره مندی نیز نبود زیرساخت ها و تجهیزات حمل ونقل مثل راه آهن، جاده، مسیر هوایی و در نهایت کشتیرانی است.
زیرساخت های حمل ونقل فعلی در کشور، جوابگوی نیاز فعالیت های تجاری در کشور نبوده و همین مسئله، اصلی ترین گره فعالیت های بازرگانی ایران است.
استفاده از خزر بدون تجهیزات غیرممکن است
دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران در ادامه صحبت های خود به اهمیت تامین زیرساخت های ضروری برای تجارت اشاره و در این باره تاکید کرد: حضور ایران در سازمان های همکاری اقتصادی مختلف مانند شانگهای، اکو یا حتی همایش اقتصادی خزر که در چند مدت اخیر برگزار شد، از جمله اتفاقات مثبتی است که می تواند کشور را در پیشرفت های تجاری یاری کند، همچنین خزر ظرفیت های تجاری متعددی دارد که توجه به آنها می تواند مزایای جدی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد، اما بدون دارا بودن بسترهای مناسب، نه تنها نمی توان از ظرفیت های خزر بهره گرفت، بلکه از سایر کشورهای این منطقه نیز در استفاده از موقعیت دریای خزر عقب خواهیم ماند. نفر خاطرنشان کرد: مهم ترین مزیت دریای خزر، برقراری ارتباط دریایی ایران با کشورهای حوزه این منطقه است، اما متاسفانه ظرفیت های کشتیرانی ایران برای استفاده از این مزیت، ارتقا نیافته اند. در حال حاضر نیز خط تولید ایران با بخش محدودی از توانایی خود در حال تولید است. اگر میزان تولیدات ایران افزایش یابد، بسترهای حمل ونقل فعلی به هیچ عنوان پاسخگوی صادرات و تجارت کالاهای تولیدشده نخواهد بود، از این رو اگر خواهان توسعه تجارت ایران هستیم، باید ضمن بهبود روابط خود با کشورهای توسعه یافته، چالش های ترانزیتی خود را رفع کنیم.
سخن پایانی
دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان شناخته می شود، اما تنها وسیع بودن این دریاچه، مزیت آن نیست. برقراری ارتباط دریایی میان مهم ترین کشورهای آسیای میانه و قفقاز، دارا بودن ذخایر مهم و ارزشمند نفت و گاز، وجود گونه های متعدد جانوری و سایر موارد این چنینی، دریای خزر را تبدیل به منطقه ای استراتژیک کرده است. این جایگاه ویژه خزر سبب شده تا کشورهای حاشیه آن هرازچندگاهی نشست ها و همایش های گوناگونی را برای مسائلی مانند تعیین حدود بهره برداری کشورها از این دریاچه یا الزامات حفاظت از این منطقه، برگزار کنند. پنجشنبه هفته گذشته نیز دومین همایش اقتصادی خزر در مسکو روسیه برگزار شد. در این همایش، به تمامی فرصت های اقتصادی خزر و همچنین بسترهای افزایش روابط تجاری کشورهای منطقه اشاره شد. باوجود حضور جدی ایران در این همایش، بخش زیادی از کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند ایران هنوز شرایط مناسبی برای توسعه فعالیت بازرگانی خود را ندارد و در ابتدا باید مشکلات داخلی و زیرساختی خود را برطرف کند. به عبارت دیگر، بخش زیادی از تجارت ایران، وابسته به مسائل غیردیپلماتیکی است که طی دهه های گذشته نسبت به آن بی توجه بوده ایم.
