ماکروجلبک‌ها تحول‌آفرین در صنعت غذایی
حمید اسحق‌زاده- پژوهشگر
با گسترش جمعیت جهان و کمبود منابع غذایی، کاربرد روش‌های نوین برای افزایش کیفیت و پایداری مواد غذایی و حفظ امنیت غذایی بیش از پیش موردتوجه قرار گرفته است. امروزه واحدهای تولیدکننده غذا مانند بسیاری از صنایع دیگر برای تولید و فروش محصولات خود با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند که بخش عمده‌ای از این مشکلات با فناوری تولید و نوع تکنولوژی به‌کاررفته در تولید مواد غذایی در ارتباط مستقیم است. با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا و تامین زیرساخت‌های لازم برای حفظ و گسترش بازار صنعت و فرآوری غذا می‌توان علاوه بر ارتقای کیفی محصولات غذایی، از لحاظ اقتصادی نیز گام بزرگ و موثری در زمینه استقلال و خودکفایی جامعه برداشت.
برآورد نشان می‌دهد باتوجه به روند فعلی رشد جمعیت، برای تامین غذای موردنیاز در سال ۲۰۵۰ میلادی تولیدات غذا باید به 2برابر افزایش یابد. همان‌طور که نگاه بشر به‌سمت افزایش ظرفیت دریاها و اقیانوس‌ها برای تامین منابع موردنیاز برای حفظ زمین است، وظیفه وی حفاظت و کمک به دریاها و اقیانوس‌ها به‌منظور بهبود وضعیت اقتصادی، جامعه و محیط‌زیست نیز هست. پرورش ماکروجلبک‌های دریایی ظرفیت بالایی برای تامین مواد مغذی برای مصارف انسانی دارد، چراکه مزارع اقیانوسی در مقایسه با مزارع خشکی، به‌دلیل نیاز نداشتن به آب شیرین، زمین و کود که از عوامل منفی در کشاورزی کنونی هستند، نسبت به کشت خشکی بهتر است. علاوه بر تامین غذا، جلبک‌های دریایی می‌توانند یک ماده اولیه قابل‌زیست توده، برای تولید سوخت‌های زیستی و تولید خوراک جانوران استفاده شوند. گفتنی است، ماکروجلبک‌ها دسته مهمی از گیاهان پست هستند و در پایه هرم غذایی در دنیای آبزیان قرار دارند. این گروه از گیاهان شامل گروهی از جلبک‌های دریایی به‌طورعمده شامل ۳ گروه مهم جلبک‌های سبز، قهوه‌ای و قرمز هستند. می‌توان گفت که ماکروجلبک‌های دریایی از نظر پروتئین و سایر مواد زیست‌فعال غنی هستند و تاکنون به‌عنوان مکمل‌های غذایی جایگزین، موردبهره‌برداری بشر قرار گرفته‌اند و البته به‌طورگسترده در عادات غذایی بسیاری از کشورهای جنوب‌شرق آسیا و تعدادی از کشورهای اروپایی مورداستفاده قرار می‌گیرند.
ماکروجلبک‌ها از نظر تطبیق‌پذیری با شرایط سخت آب‌های دریایی و اقیانوسی، وجود عناصر معدنی ضروری موردنیاز انسان، دام و گیاه و وجود ترکیبات بیوپلیمری ارزشمند، اهمیت بالایی در حوزه‌های مختلف صنایع دارند.
داشتن منبع غنی جلبک می‌تواند یک ظرفیت منحصر‌به‌فرد برای کشور محسوب شود، چراکه ایران از شمال و جنوب به دریا راه دارد و به‌همین‌دلیل باید این نقطه قوت را باتوجه به محصولات دریایی موردنظر به‌عنوان یک فرصت برای رفع نیازهای کشور دانست و از آن، برای درآمدزایی و ایجاد اشتغال و کارآفرینی استفاده کرد.
«فایکواریترین» یکی از عناصر اصلی این تحقیقات است که از مزایای بسیاری برخوردار است. این ماده یک رنگدانه محلول در آب، طبیعی و بسیار قوی است و دارای کاربردهای مهم و فراوان در حوزه تحقیقات درمان و تشخیص بیماری است. همچنین، این ماده در حوزه مواد آرایشی و غذایی مصرف می‌شود و خاصیت آنتی‌اکسیدانی، آنتی‌دیابت، آنتی‌تومور، ضدالتهابی و خاصیت محافظتی برای سلول‌های عصبی و کبدی دارد. پایداری فایکواریترین نسبت به سایر رنگ‌های طبیعی مشابه مناسب‌تر است. به‌عبارت‌روشن‌تر، باتوجه به مزایا و کاربردهای گسترده، این ماده ارزشمند در کشورهای مختلف در صنایع دارویی، آرایشی‌و بهداشتی مورداستفاده قرار می‌گیرد و مطالعات گسترده‌ای به‌منظور دستیابی به راه‌های استخراج و خالص‌سازی این رنگدانه انجام گرفته است. بر این اساس، این طرح را می‌توان آغاز خوبی برای تولید این محصول ارزشمند در داخل کشور دانست. البته بدیهی است که حمایت از این طرح و گسترش آن، می‌تواند به تولید محصولات برپایه فایکواریترین ابتدا در داخل کشور و سپس صادرات آن به کشورهای همسایه منجر و به‌عنوان فرصتی در اشتغالزایی افراد تحصیلکرده در رشته‌های شیلات و زیست‌فناوری محسوب شود.
همچنین، گسترش این طرح می‌تواند تاثیر بسزایی در سطح بیوتکنولوژی ماکروجلبک‌ها که یک مقوله کاملا نوین در داخل کشور است، داشته باشد. از طرف دیگر، پرورش ماکروجلبک و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا در کشورهای توسعه‌یافته و سایر کشورها سالیان زیادی است که مرحله تحقیقاتی را پشت‌سر گذاشته و وارد مرحله تجاری شده است، در حالی که در کشور ما هنوز در ابتدای مراحل تحقیقاتی و نوپا قرار دارد.
بررسی بازارهای جهانی نشان از موفق بودن و گسترش روزافزون طرح‌های این‌چنینی در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی، امریکا و چین دارد، در حالی که این طرح در ایران کاملا نوپا است. به‌همین‌دلیل، انجام و گسترش این ماده می‌تواند منجر به ایجاد سرمایه‌گذاری جدید و اشتغالزایی شود. گفتنی است، نتایج این تحقیق در صنایع‌غذایی کاربرد زیادی دارد و اگر تحقیقات بیشتری روی خالص‌سازی آن انجام شود، کیت‌های تشخیصی باکیفیت‌تر و کاربردی‌تری تولید خواهد شد.
