پای دولت روی سیم است
زندگی در قرن حاضر بدون جریان برق امکان‌پذیر نیست و شبکه انتقال قدرت یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین صنایع کشورها به شمار می‌رو
باتوجه به وضعیت انرژی موجود، نمی توانیم تنها به سوخت های فسیلی برای نیازهای انرژی خود متکی باشیم و راهی جز بکارگیری فناوری در تولید برق نداریم؛ تجارب جهانی ثابت کرده است که دانش بنیان ها توان کافی برای تولید برق دارند و می توانند در تولید ذخیره سازی برق تحول آفرین باشند و آغازگر عصر انرژی پاک و سبز نام بگیرند، اگرچه صنعت برق به عنوان صنعتی به ذات دانش بنیان شناخته می شود، اما کمتر شاهد تلاش شرکت ها برای دریافت مجوزهای دانش بنیان بوده ایم و ممکن است، این استقبال نکردن به خاطر ناامیدی از برنامه های اجرایی دولت باشد؛ بهره گیری از فناوری به کمک توان دانش بنیان ها یک راهکار جدی در حل معضل قطعی برق کشور خواهد بود.صمت در این گزارش به فناوری هایی پرداخته است که می توانند کشور را از بحران قطعی برق نجات دهند.
از فارادی تا ادیسون
د. در واقع، اگر مایکل فارادی در قرن نوزدهم وجود نداشت، ممکن بود بشر تا مدت ها بدون این جریان مهم زندگی کند و دیگر خبری از پیشرفت های امروزی هم نبود. در واقع، فارادی نخستین اکتشافات مهم خود را در زمینه الکترومغناطیس و روش انتقال نیروی برق و استفاده از آن برای ایجاد حرارت و روشنایی، در نیمه اول قرن نوزدهم عرضه کرد و در سال ۱۸۸۰ بود که نخستین نیروگاه مولد برق توسط توماس ادیسون در نیویورک، راه اندازی شد و توانست بخشی از شهر نیویورک را روشن کند. با اینکه روشنایی و پویایی صنعت بدون این جریان سریع امکان پذیر نیست، اما چند سالی می شود به چالش های عدیده کشور، قطعی برق هم اضافه شده است.
کمبود سرمایه از توان فناوران می کاهد
مهدی موسوی، فعال دانش بنیان در زمینه برق و الکترونیک معتقد است، فعالیت دانش بنیان ها در صنعت برق بیشتر در حوزه مدیریت مصرف و کاهش تلفات فعالیت است. در واقع، بیشتر دانش بنیان های فعال در صنعت برق در حوزه توزیع و مصرف فعالیت دارند تا تولید. البته بسیاری از فناوران هم توانایی ساخت و تجهیز نیروگاه را دارند و خدمات ارائه می دهند، اما در زمره دانش بنیان ها گنجانده نمی شوند.
وی در گفت وگو با صمت بااشاره به حل معضل برق گفت: برای حل معضل برق در کشور، 2 راهکار وجود دارد؛ افزایش تولید و مدیریت مصرف. گفتنی است، شرکت های دانش بنیان برای افزایش تولید نیازمند سرمایه هستند و از آنجایی که در زمینه تولید برق، بیشترشان سرمایه کافی ندارند، فعالیت شان محدود به ساخت چند ابزار کاهنده مصرف می شود، اما در بخش مدیریت مصرف، می توان روی توان دانش بنیان ها حساب باز کرد. در واقع، آنها می توانند با استفاده از سیستم های پایش انرژی، کاهش تلفات و مدیریت کیفیت توان به بهبود شرایط بپردازند.
عدم دسترسی به داده،یک دست انداز بزرگ
وی چالش اصلی دانش بنیان های فعال در صنعت برق را دسترسی به داده های برق مصرفی در لایه های مختلف دانست و گفت: پایش مصرف تولید، نیازمند اطلاعات از برق مصرفی ارکان های مختلف است. بر همین اساس، دانش بنیان ها برای رسیدن به دستاوردهای استاندارد و کارآ باید به این اطلاعات دسترسی داشته باشند. برای مثال، چند سالی می شود که با هدف مدیریت مصرف و بهبود کیفیت توان، در زمینه پایش انرژی فعالیت می کنیم؛ بنابراین نیازمند اندازه گیری های لازم در بحث میزان مصرف انرژی در بخش های مختلف هستیم.
به گفته موسوی، پایش انرژی منجر به بهره وری بالا می شود و دسترسی به اطلاعات شبکه برق برای فعالان این عرصه اهمیت بالایی دارد. در کل، برای پیشبرد هر طرحی در زمینه بهبود کیفیت توان و مدیریت مصرف باید با استفاده از داده ها اقدامات اساسی را انجام داد.
این فعال دانش بنیان در در تشریح داده ها و اطلاعات برق مصرفی گفت: منظور از داده ها، ولتاژها و جریان هایی است که در یک بازه زمانی مشخص به مصرف می رسند. در واقع، می خواهیم بدانیم که پروفایل توان مصرفی و دیگر پارامترهایی که در شبکه برق اندازه گیری می شوند، از چه میزانی برخوردار هستند تا پایش دقیق تری داشته باشیم که به این فرآیند آمایش برق می گویند.
رانت نمی گذارد خوب کار کنیم
موسوی بااشاره به همکاری وزارت نیرو در زمینه توسعه دستاوردهای دانش بنیان ها در زمینه حل چالش برق در کشور گفت: متاسفانه بیشتر سیستم های دولتی براساس رانت، مدیریت می شود و این یک واقعیت تلخ است. برای مثال، اگر در بخشی از صنعت برق دانش بنیانی بتواند محصولی عرصه کند که گره از کار باز می شود، معمولا در فرآیند نظارت و ارزیابی موردتایید قرار نمی گیرد. خوب می دانیم که دلیل اصلی مخالفت با کاربرد دستاوردهای دانش بنیانی فشاری است که افراد بانفوذ در دستگاه های دولتی دارند؛ در واقع تایید نشدن در بخش نظارت بهانه ای بیش نیست. معمولا این فرآیند هزینه زیادی را برای دولت می تراشد که در نهایت مجبور به بهره گیری از دستاوردهای نوین می شوند.
مدیریت مصرف برق با توان دانش بنیان ها
محمدعلی یگانه دوست، از دیگر فعالان دانش بنیان در گفت وگو با صمت گفت: تولید و مصرف؛ 2 مولفه مهم در صنعت برق هستند که دانش بنیان ها در الگوی مصرف نرخ تمام شده می توانند تاثیر جدی داشته باشند. همچنین، در ارائه نرم افزاری و راهکارهای مدیریتی می توانند نقش آفرین باشند. امروزه در دنیای پیشرفته تلفات ۷ تا ۸ درصدی داریم، در حالی که در ایران به ۲۵ درصد می رسد، برای استفاده بهینه می توان روی توان دانش بنیان ها حساب باز کرد. وی افزود: امروزه دستاوردهای دانش بنیان ها بعد از تولید به کاهش تلفات و مدیریت مصرف و استفاده بهینه از تجهیزات برقی، متمرکز شده است و ابزارهای مهمی را تولید کرده اند.
لامپ های کم مصرف، یک نمونه موفق
یگانه دوست گفت: برای این تاثیرگذاری، نیازمند حمایت دولت هستیم تا بتوان به اهداف گفته شده رسید. استفاده آحاد مردم از لامپ های کم مصرف نمونه خوبی است که بگوییم که اگر دولت حمایت کند، مردم هم همراه می شوند. وی در تشریح دستاورد خود که در زمینه جلوگیری از آسیب به تجهیزات برقی صنایع به تولید انبوه رسیده است، گفت: «برق گیر» یک سیستم تجهیز حفاظتی است که هم در شبکه توزیع و هم در شبکه های ولتاژ وزارت نیرو استفاده می شود و اضافه ولتاژ را به ترانس و جریان دیگری تبدیل می کند. همین فرآیند از آسیب و صدمه به تجهیزات برقی جلوگیری می کند. این فرآیند با کاربرد ابزاری به نام وریستور که یک قطعه الکترونیکی نیمه هادی است، انجام می گیرد. وریستور که عملکردش متناسب با ولتاژ برق است. در واقع، اگر ولتاژ به هر دلیلی از درجه اندازه گیری شده بالا رود، نیمه هادی عمل می کند. گفتنی است، این محصول ارزش افزوده بالایی در واردات این محصول برای کشور دارد. همچنین، ساخت و تولید این قطعه موجب شد که در اکوسیستم دانش بنیانی فعالیت کنیم.
به گفته این فعال دانش بنیان، در کشورهای همجوار، ترکیه از قابلیت چنین دستگاهی برخوردار بود و بعد ما توانستیم تولید صنعتی آن را از سال ۱۳۸۶ آغاز کنیم. شاید این دستگاه نتواند به طورمستقیم منجر به کاهش هزینه شود، اما چون حفاظتی است، قاعدتا ارزش آن در حفظ سیستم های برق و ترانس غیرقابل انکار است.
تولید برق از سوی شهروندان
در ادامه، به معرفی چند نمونه از دستاوردهای شرکت های دانش بنیان که در چند سال اخیر ابزارهای جدیدی تولید کرده اند، پرداختیم. نزدیک به ۹۰ درصد مردم از نحوه خرید انرژی خورشیدی بی اطلاع هستند و بسیاری معتقدند که تولید برق مصرفی از سوی شهروندان امری بیهوده است، چراکه این برق از سوی دولت تامین می شود. با توان دانش بنیان ها شهروندان می توانند خود یک تولیدکننده برق به حساب بیایند و در کنار تولید برق مصرفی خود، مازاد آن را به دولت بفروشند و با این راهکار از مضرات قطع شدن برق هم جلوگیری کنند و به محض قطعی برق، از برق های تولیدشده خود استفاده کنند. احداث نیروگاه های خورشیدی با سیستم خورشیدی ردیاب یکی از دستاوردهایی است که به شهروندان امکان تولید برق خانگی می دهد. در فاز نخست، احداث نیروگاه ها با این سیستم، می تواند در هر مگابایت، سالانه از انتشار ۹۰۰ هزار مترمکعب گاز طبیعی و ۲ هزار و ۶۰۰ تن آلاینده زیست محیطی جلوگیری کند. تاکنون نزدیک به ۳۰ نیروگاه خورشیدی ۵ کیلوواتی را در روستاهای کوچک خانگی استان اردبیل احداث شده است. در واقع، این پنل های خورشیدی در پشت بام های خانه های روستایی قرار داده می شود و با تولید برق، روستاییان می توانند علاوه بر استفاده از برق دولتی، میزان برق تولیدی از پنل های خورشیدی را به دولت بفروشند و درآمد داشته باشند.
روشنایی ادارات با نور خورشید
همچنین به تازگی محصول جدیدی در زمینه تامین روشنایی تولید شده است که منجر به کاهش مصرف برق در طول روز می شود، یک شرکت دانش بنیان توانسته است با چراغ های فیبر نوری و با متمرکز کردن نور خورشید، روشنایی داخل ساختمان های اداری را تامین کند. این فناوری در تابستان که بیشتر روزها آفتابی است، کارآیی بالایی دارد. گفتنی است، این سیستم بدون هیچ هزینه ای است و به صورت گسترده در کشور سوئد انجام می شود. چندی پیش، در پژوهشگاه میکروالکترونیک تهران موردبررسی قرار گرفته است و این می تواند یکی از راهکارهای خوب برای روشنایی ادارات و تعدیل کردن پیک مصرف انرژی باشد.
تولید برق از کف خیابان
هر روز وسایل نقلیه مقدار زیادی انرژی را صرف عبور از جاده ها و بزرگراه های جهان می کنند. تصور کنید راهی برای بازیابی این انرژی وجود داشت؟ استارت آپ Constructis دستگاهی ساخته است که به ادعای آنها می تواند انرژی جنبشی را از وسایل نقلیه در جاده ها هنگام رانندگی از روی آنها جمع آوری کند. این شرکت به خوبی این دستگاه را به عنوان «دست انداز سرعت، جمع آوری انرژی» توصیف می کند.این فناوری که «ماژول برق REX » نام دارد، در جاده ها مدفون شده است و هنگامی که یک وسیله نقلیه روی REX می چرخد، نوار غوغایی به سمت پایین فشرده می شود؛ جایی که حرکت به انرژی تبدیل می شود. Constructis ادعا می کند که این انرژی کمابیش برای تامین انرژی ۳ خانه کافی است.
سخن پایانی
حل معضل کنونی تامین انرژی در کشور، نیاز به مطالعه و پژوهش در ابعاد مختلف دارد و این کار می تواند در رسیدن به راهکارهای کوتاه و بلندمدت برای دستیابی به راه حل های تامین انرژی کشور مفید و موثر واقع شود. شرکت های دانش بنیان به طور عمده در حوزه تجهیزات الکترونیک قدرت فعال هستند. آنها از نظر کاربردی می توانند استفاده صحیح و اجباری و سرمایه گذاری در برخی صنایع کشور در استفاده از تجهیزاتی نظیر درایوهای کنترل دور و اینورتر و مبدل های الکتریکی را نهادینه کنند، همچنین صرفه جویی چشمگیری را در مصرف برق به ویژه در صنایع بزرگ و برخی مصارف عمومی موجب شوند. بنابراین می توان گفت دانش بنیان ها توان کافی در حل معضل برق را دارند. دست کم در بخش مصرف، توانایی معرفی دستاوردهای ارزشمندی را دارا هستند. لازم است قوانین و برنامه های توسعه و کلان کشور در این باره امکان سرمایه گذاری و حمایت دولتی را در کشور فراهم سازد، با پیگیری این نوع حمایت ها است که فناوری های جدید و به روز با راندمان بالا نیز به خدمت گرفته می شوند و توسعه و استفاده از انرژی های پاک نیز درصد بیشتری از تولید را در کشور به خود اختصاص می دهند.
