مردم در تله بدهی
در حالی که افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها در ایران در سال‌های اخیر، مردم را به فکر خرید اقساطی کالاهای ضروری انداخته، بسیاری از پلتفرم‌های آنلاین و بانک‌ها با ارائه تسهیلات مالی، به این روند دامن زده‌اند. پلتفرم‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ و بسیاری دیگر، با گسترش خدمات قسطی برای کالاهایی که در گذشته خرید نقدی آنها غیرقابل‌تصور بود، از جمله میوه و اقلام ضروری روزمره، تلاش کرده‌اند تا به مشتریان خود این امکان را بدهند که بدون پرداخت یکجا، اقلام موردنیازشان را تهیه کنند. اما این مدل جدید خرید، در عمل به‌نوعی دام برای مصرف‌کنندگان شده است. از سوی دیگر، مال‌های بزرگی که این روزها تبلیغات‌شان حسابی صفحات تلویزیون را قرق کرده با شیوه «الان بخر، ۲ سال دیگه پولشو بده» برای خود مشتریان بسیاری جذب کرده‌اند. البته برخی کارشناسان معتقدند خرید قسطی از این مال‌های بزرگ هزینه‌ای چند برابر نسبت به نرخ اصلی را به گردن خریدار می‌اندازد. در هر حال این روزها بسیاری از مردم به‌ویژه برای خرید جهیزیه مجبور به خرید اقساطی می‌شوند و دیگر چاره‌ای جز این وجود ندارد. صمت در این گزارش به بررسی دلایل روی آوردن مردم به خرید اقساطی، چالش‌ها و آسیب‌های آن پرداخته است.
نگاهی به آمار
نتایج نظرسنجی یکی از رسانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی حاکی از آن است که بیش از ۸۴.۵ درصد افراد جامعه خریداران کالای شرایطی هستند و تهیه لوازم‌خانگی و کالای دیجیتال خود را منوط به خرید قسطی کرده‌اند. نتایج این نظرسنجی در بعدی دیگر بیانگر آن است که بیش از ۱۵.۵درصد پاسخ‌دهندگان برای تهیه مایحتاج زندگی خود (اعم از خوراکی و...) به خرید شرایطی روی آورده‌اند.
آمار نظرسنجی را می‌توان شاهدی هرچند کوچک بر رونق خرید شرایطی دانست، اما نباید از این موضوع غافل شد که سبک زندگی نیز در این امر دخیل است. تغییر سبک زندگی موجب شده جامعه به‌سمت خریدهای لوکس‌تر پیش برود و نسل جدید خواسته‌های لاکچری‌تری از خانواده‌ها داشته باشند؛ بنابراین نمی‌توان از این موضوع چشم پوشید که حتی دهک‌های پایین جامعه نیز تا جایی که می‌توانند سعی بر حفظ ظاهر دارند.
بررسی‌ها درباره بازه قیمتی خریدهای اقساطی نشان می‌دهد ۳۵ درصد پاسخ‌دهندگان، خریدهای اقساطی خود را در بازه‌هایی کمتر از ۱۰میلیون تومان انجام داده‌اند. باتوجه به استقبال مردم از خرید لوازم‌خانگی و کالای دیجیتال به‌صورت اقساطی، آمارها نیز در حوزه خریدهای بالای ۱۰میلیون تومان به بالا، عددی متفاوت را نشان می‌دهد.
به‌طورکلی، ۳۷.۴ درصد خریداران کالاهای اقساطی، کالاهایی با قیمتی بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان و ۲۷.۶ درصد خریداران کالاهای اقساطی نیز کالاهایی با نرخ بیش از ۵۰ میلیون تومان را تهیه کرده‌اند. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد خواربارفروشی‌ها، قصابی‌ها و فروشگاه‌های پروتئینی، لوازم‌تحریرفروشی‌ها، لباس‌فروشی‌ها و فروشگاه‌هایی از این دست نیز با تابلوهایی بزرگ، از امکان فروش اقساطی و حساب دفتری خبر می‌دهند. این موضوع که چندان به مذاق خود مردم نیز خوش نیامده، حقیقت آشکار امروز کشور است. شرایط اقتصادی ذائقه مردم را به‌سمت خرید شرایطی سوق داده است.
چرا مردم مجبور به خرید اقساطی می‌شوند؟
در سال‌های اخیر، با افزایش چشمگیر تورم و بی‌ثباتی اقتصادی، مردم به‌طورفزاینده‌ای با چالش‌هایی نظیر کاهش قدرت خرید و بالا رفتن نرخ کالاهای ضروری مواجه شده‌اند. نرخ اقلام روزمره، از میوه گرفته تا کالاهای خانگی، به‌طورمداوم در حال افزایش است. براساس گزارش‌ها، نرخ میوه‌ها و محصولات کشاورزی طی یک سال اخیر بیش از ۴۰درصد افزایش یافته است. این وضعیت به‌ویژه برای طبقات کم‌درآمد و حتی متوسط جامعه مشکل‌ساز شده است. بسیاری از خانواده‌ها برای تامین نیازهای اولیه خود، به‌سمت خرید اقساطی روی آورده‌اند. خرید اقساطی کالاهایی که زمانی جزء نیازهای ساده و روزمره محسوب می‌شدند، نشان‌دهنده عمق بحران اقتصادی است که مردم در آن قرار دارند.
در حالی که در گذشته تنها کالاهای لوکس و گران‌قیمت مانند لوازم‌خانگی، خودرو و تجهیزات الکترونیک به‌صورت اقساطی به‌فروش می‌رسید، اکنون خرید اقساطی برای اقلامی چون میوه، سبزیجات، مواد غذایی و حتی پوشاک و لوازم بهداشتی نیز رواج پیدا کرده است. این تغییر در الگوی خرید نشان‌دهنده شرایط سخت مالی مردم است که دیگر حتی برای تامین نیازهای ابتدایی خود نیز مجبور به پذیرفتن بدهی‌های جدید می‌شوند.
پلتفرم‌ها و بانک‌ها؛ بازیگران اصلی دامن زدن به خرید اقساطی
شرکت‌های مختلف به‌ویژه پلتفرم‌های فروش آنلاین، در تلاش هستند تا از این نیاز مردم بهره‌برداری کنند. برخی از این پلتفرم‌ها مانند دیجی‌کالا و اسنپ‌پی، امکان خرید اقساطی را برای مشتریان خود فراهم کرده‌اند. از طرف دیگر، بانک‌ها نیز با ارائه تسهیلات قسطی، شرایطی را ایجاد کرده‌اند که مردم بتوانند کالاهایی را که به‌طورمعمول برای خرید آنها با مشکل مواجهند، به‌صورت اقساطی خریداری کنند. این خدمات به مردم این اجازه را می‌دهد که به‌صورت ماهانه اقساط کالاهای موردنیاز خود را پرداخت کنند.
این مدل خرید به‌طورخاص برای اقلام ضروری همچون مواد غذایی، میوه، لوازم‌خانگی و دیگر کالاهای روزمره به‌کار گرفته شده است.
پلتفرم‌هایی مانند دیجی‌کالا و اسنپ این امکان را برای مردم فراهم می‌کنند که بدون پرداخت یکجا، به اقلام مختلف دسترسی داشته باشند. برای مثال، افراد می‌توانند از خدمات خرید قسطی اسنپ‌پی برای خرید میوه استفاده کنند یا از طریق دیجی‌کالا لوازم‌خانگی را به‌صورت اقساطی تهیه کنند. در ابتدا، این شرایط به‌عنوان یک تسهیل مالی برای مردم به‌نظر می‌آید که به آنها این امکان را می‌دهد تا بتوانند کالاهایی را که ممکن است به‌دلیل نرخ بالا قادر به خرید آنها نباشند، در اختیار داشته باشند.
آیا خرید اقساطی یک راه‌حل پایدار است؟
در نگاه اول به خرید اقساطی ممکن است به‌نظر برسد که راه‌حل مناسبی برای مشکلات مالی مردم است. به‌ویژه در شرایطی که تورم و افزایش قیمت‌ها، قدرت خرید را کاهش داده و می‌تواند به مردم این امکان را بدهد که بدون نیاز به پرداخت یکجا، نیازهای خود را تامین کنند. با این حال، این روش تنها یک راه‌حل موقت است که در درازمدت ممکن است مشکلات بیشتری به‌همراه داشته باشد.
یکی از مشکلات اصلی این مدل خرید، افزایش بدهی‌های خانوار است. بسیاری از افرادی که به خرید اقساطی روی می‌آورند، ممکن است در ابتدا باتوجه به درآمد خود، احساس کنند که می‌توانند به‌راحتی اقساط را پرداخت کنند. اما زمانی که فشار مالی افزایش می‌یابد و درآمد افراد کفاف پرداخت اقساط را نمی‌دهد، این بدهی‌ها به‌طورتصاعدی افزایش می‌یابند و مشکلات اقتصادی را برای خانواده‌ها بیشتر می‌کنند. در نهایت، این شرایط می‌تواند به بروز بحران‌های مالی و اجتماعی منجر شود.
همچنین بسیاری از پلتفرم‌های فروش آنلاین برای این خریدهای اقساطی، نرخ بهره‌ای را در نظر می‌گیرند که در بلندمدت هزینه نهایی کالا را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. این به‌معنای آن است که مردم در نهایت بیش از آنچه پرداخت کرده‌اند، برای کالاهایی که به‌صورت اقساطی خریداری کرده‌اند، هزینه خواهند کرد.
تاثیرات اجتماعی و روانی خرید اقساطی بر مردم
علاوه بر مشکلات اقتصادی، خرید اقساطی اقلام ضروری می‌تواند تاثیرات منفی روانی نیز بر مردم داشته باشد. بسیاری از خانواده‌ها که برای تامین کالاهای ضروری خود به خرید اقساطی روی آورده‌اند، احساس نگرانی و فشار از بابت پرداخت اقساط را تجربه می‌کنند. این فشار روانی می‌تواند به اضطراب، استرس و حتی مشکلات خانوادگی منجر شود. افراد وقتی که برای خرید یک کالا مجبور به پرداخت اقساط طولانی‌مدت می‌شوند، دائما با نگرانی از عدم‌توانایی پرداخت مواجهند.
این مشکلات روانی به‌ویژه در خانواده‌های کم‌درآمد و طبقات متوسط که منابع مالی محدودی دارند، نمود بیشتری پیدا می‌کند. وقتی فرد احساس کند که نمی‌تواند بدهی‌های خود را پرداخت کند، این امر بر روابط اجتماعی و حتی سلامت روانی او تاثیرگذار خواهد بود. این وضعیت، علاوه بر مشکلات اقتصادی، می‌تواند به یک بحران اجتماعی تبدیل شود.
بحران خرید اقساطی
برای مقابله با بحران خرید اقساطی و تاثیرات منفی آن، نیاز به سیاست‌های حمایتی دولت و نهادهای نظارتی وجود دارد. نخستین قدم برای کاهش مشکلات اقتصادی مردم، کنترل تورم و کاهش نرخ کالاهای اساسی است. این موضوع می‌تواند به‌طورمستقیم باعث کاهش فشار مالی بر مردم و کاهش نیاز به خرید اقساطی کالاها شود.
همچنین نهادهای نظارتی باید بر تسهیلات قسطی نظارت بیشتری داشته باشند و شرایط را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که مردم در تله بدهی گرفتار نشوند. در این راستا، باید شرایط شفاف و منطقی برای اعطای تسهیلات خرید قسطی در نظر گرفته و به مردم اطمینان داده شود که این تسهیلات در نهایت به‌نفع آنها خواهد بود، نه اینکه فشار مالی آنها را بیشتر کند.
سخن پایانی
خرید اقساطی به‌ویژه برای کالاهای ضروری و روزمره، اکنون به یک روش رایج در میان مردم تبدیل شده است. اگرچه این مدل خرید در ابتدا ممکن است راه‌حلی برای کاهش فشار مالی و تامین نیازهای فوری مردم به‌نظر برسد، اما در بلندمدت به‌دلیل بدهی‌های سنگین و نرخ بهره‌های بالا، می‌تواند مشکلات اقتصادی و اجتماعی بیشتری برای خانواده‌ها به‌همراه داشته باشد.
دولت و نهادهای نظارتی باید سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که از فشار بر مردم بکاهند و شرایط اقتصادی جامعه را بهبود بخشند. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود که مردم از این دایره معیوب بدهی خارج شوند و توانایی تامین نیازهای خود را بدون نگرانی‌های مالی داشته باشند.
