ابرتورم در کمین اقتصاد ایران
دلار از مرز روانی ۵۰ هزار تومان عبور کرد و باتوجه به تاثیر مستقیم افزایش نرخ دلار بر روند تامین مواد اولیه و همچنین بازارهای موازی از جمله طلا، مسکن و خودرو باید منتظر تشدید تورم در آستانه سال نو بود.
نوسانات شدید قیمتی دلار در روز های اخیر به بی ارزش تر شدن پول ملی انجامیده است. به باور برخی کارشناسان منتقد اگر بازارساز با همین فرمان بازار را هدایت کند؛ یعنی همچنان منفعلانه با تورم فزاینده برخورد کند، دیری نخواهد پایید که اقتصاد کشور آنقدر متورم می شود که ممکن است «اقتصاد کل» را به مرز فروپاشی برساند. فعالان بازار طی روزهای اخیر خواستار اقدام فوری بانک مرکزی برای کنترل قیمت ها هستند، اما این نهاد بی توجه به رشد افسارگسیخته قیمت ها که نتیجه عدم مهار تورم بوده، تنها به راه اندازی سامانه های مختلف بسنده کرده است. کارشناسان منتقد سیاست های اقتصادی دولت، در سال های اخیر بارها نسبت به عواقب بی اعتنایی دولت ها به کنترل تورم و خطر بروز ابرتورم در اقتصاد ایران هشدار داده اند. به گفته کارشناسان اقتصاد ایران در حالی هر روز بیش از روز گذشته در باتلاق تورم فرو می رود که بانک مرکزی به جای تلاش برای بیرون آمدن از این باتلاق، به تعریف واهی از عملکرد خود در زمینه کنترل تورم و سرزنش دولت پیشین می پردازد. صمت در این گزارش پیامدهای بی اعتنایی دولت به معضل تورم را بررسی کرده است.
ابرتورم یعنی چه؟
ابرتورم ( Hyperinflation ) زمانی رخ می دهد که در یک بازه زمانی مشخص، قیمت ها بیش از ۵۰ درصد در ماه افزایش یابند.مثلا به استناد گزارش اداره آمار کار امریکا ( Bureau of Labor Statistics )، براساس شاخص نرخ مصرف کننده ( CPI )، نرخ تورم ایالات متحده معمولا کمتر از ۲ درصد در سال است. CPI صرفا شاخصی از قیمت ها برای سبدی از محصولات و خدمات است. ابرتورم باعث می شود مصرف کنندگان و کسب وکارها به دلیل قیمت های بالاتر، برای خرید محصولات به پول بیشتری نیاز داشته باشند. با اینکه تورم عادی براساس افزایش قیمت های ماهانه اندازه گیری می شود، ابرتورم را براساس افزایش های نمایی روزانه که می تواند به ۵ تا ۱۰ درصد برسد، اندازه گیری می کنند.
فرض کنید هزینه خرید محصولات غذایی از ۵۰۰ هزار تومان در هفته، در ماه بعد به ۷۵۰ هزار تومان در هفته و در ماه بعد به ۱۱۲۵۰۰۰ تومان در هفته و به همین ترتیب به صورت تصاعدی به مبلغ بیشتری برسد.
اگر میزان افزایش حقوق دریافتی افراد با سرعت رشد تورم در یک اقتصاد برابر نباشد، استاندارد زندگی مردم به خاطر عدم توانایی پرداخت هزینه نیازهای اولیه و مخارج زندگی کمتر خواهد شد. به گفته کارشناسان ابرتورم می تواند عواقب متعددی برای یک اقتصاد داشته باشد. مثلا ممکن است مردم به خاطر افزایش قیمت ها، به احتکار محصولات از جمله کالاهای خراب شدنی مانند مواد غذایی بپردازند که در نتیجه، منجر به کمبود عرضه محصولات غذایی خواهد شد.
زمانی که قیمت ها شدیدا بیشتر شود، پول نقد یا سپرده های پس انداز بانکی به دلیل کاهش قدرت خرید، ارزش کمتر داشته یا بی ارزش می شوند. در این حالت، وضعیت مالی مصرف کنندگان رو به وخامت می رود و در نهایت به ورشکستگی منجر خواهد شد.
تورم ایران از میانگین جهانی بالاتر است
علی سعدوندی، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره عواقب کنترل نشدن تورم ازسوی دولت و تاثیر آن بر اقتصاد به صمت گفت: آمارهای رسمی مرکز آمار نشان می دهد متوسط تورم اقتصاد ایران در ۴۰ سال گذشته حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد بوده که رقم بالایی در مقایسه با میانگین جهانی محسوب می شود. با این حال، وضعیت تورم در سال های اخیر وخیم تر شده و سرعت رشد آن نیز افزایش یافته، زیرا با حذف یکباره ارز ترجیحی تورمی بیش از ۵۰ درصد به مردم تحمیل شد و آحاد جامعه مجبور شدند جور تصمیم خلق الساعه دولت را بکشند. علاوه بر این، در ماه های اخیر تورم نقطه به نقطه با ثبت ارقام بالای ۵۰ درصد، رکوردهای جدیدی را در تاریخ اقتصاد ایران به ثبت رسانده است.
وی افزود: زمانی که نسبت های نقدینگی در وضعیت مناسبی باشد، سیاست انبساطی پولی می تواند اجرایی شود، اما برای کشور ما که حجم نقدینگی در اقتصاد آن زیاد است، اعمال این سیاست، شرایط را بدتر و نااطمینانی را بیشتر می کند و در نهایت به افزایش نرخ تورم منجر خواهد شد.
معضل بزرگ اقتصاد
این اقتصاددان درباره وضعیت اقتصاد کشور و تورم اظهار کرد: درباره تورم باید گفت تورم بزرگ ترین معضل اقتصادی است. در هر اقتصادی اگر تورم وجود داشته باشد، نمی توان به رشد اقتصادی توجه کرد، نمی توان فقر را کاهش داد، نابرابری ها افزایش خواهد یافت و متاسفانه پدیده های اجتماعی نامطلوب رشد خواهد کرد. برای اینکه در اقتصاد و اجتماع موفق باشیم راهی جز کنترل تورم نداریم، زیرا اگر اکنون که تورم مرز ۵۰ درصد را گذرانده به فکر مهار آن نباشیم، باید طغیان تورم در اقتصاد را در آینده نزدیک تحمل کنیم.
این استاد دانشگاه پیشنهاد کرد: برای خروج از رکود باید یک بسته ضد رکود تورمی برپایه سیاست های انبساطی مالی تنظیم شود. در کشور ما نیز توصیه علم اقتصاد این است که برای رهایی از رکود، سیاست های مالی انبساطی طراحی شود و همزمان برای کنترل تورم سیاست های خنثی پولی و حتی شاید انقباضی پولی در دستور کار قرار گیرد؛ بنابراین شاید نخستین راه برای خروج از رکود تورمی اعمال سیاست های درست انقباضی پولی در بودجه باشد.
خطر شکل گیری اقتصاد ونزوئلایی
سعدوندی با تاکید بر اینکه اقتصاد کشور در وضعیت اضطرار به سر می برد توضیح داد: اگر حساسیت دولت نسبت به مهار تورم کم شود، این مسئله آغاز شرایطی است که ممکن است به ابرتورم یا ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران منتهی شود. البته اقتصاد ما نکته مثبتی در مقابل اقتصاد آرژانتین و ونزوئلا دارد و آن این است که در اقتصاد ونزوئلا و آرژانتین نسبت بدهی به ویژه بدهی خارجی بسیار بالا است، اما در ایران نسبت بدهی به ویژه بدهی خارجی بسیار پایین است که این نقطه قوت اقتصاد ایران به شمار می رود.
وی خاطرنشان کرد: ممکن است به ظاهر از طریق سرکوب نرخ ارز و پرداخت سوبسید به واردات کالای خارجی به صورت ظاهری و صوری تورم کنترل شود، در حالی که این سیاست، نتیجه ای جز تعویق تورم نخواهد داشت و در آینده نیز مثل گذشته تورم مجدد جهش خواهد کرد و با رها شدن فنر تورم مواجه خواهیم بود؛ بنابراین بهتر است دولتمردان علاج واقعه را پیش وقوع انجام دهند و تا کشور به مرز بحران ابر ورم نرسیده با ابزارهای کنترلی آن را مهار کنند.
تورمی خطرناک تر از ونزوئلا
این اقتصاددان در ادامه یادآور شد: تورم در ونزوئلا ابتدا برای مدت های زیادی مزمن بود، اما سرانجام به دلیل تصمیم گیری های غلط و حجم بالای بدهی های خارجی یک شبه تورم مزمن شده در اقتصاد این کشور به ابرتورم تبدیل شد؛ بنابراین اگر ایران بخواهد همان مسیر ونزوئلا را طی کند، تورم به وجود آمده در ایران به مراتب آثار زیان بارتری نسبت به ونزوئلا خواهد داشت، زیرا در برخی شاخص های رفاهی مردم ونزوئلا از مردم ایران جلوتر هستند.
به طور مثال وضعیت ونزوئلا از نظر شاخص هایی مثل شادی، کیفیت محیط زیست یا آزادی فردی بسیار بالاست که این موارد تحمل تورم بالا را برای مردم این کشور میسر کرده است؛ اما در همین شاخص های جزئی ایران جزو ضعیف ترین کشورهای جهان محسوب می شود و همین موضوع، تورم بالا را برای مردم غیر قابل تحمل کرده است.
اقتصاد ایران در خطر فروپاشی
مسعود ریاحی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در تشریح عواقب کنترل نشدن تورم ازسوی دولت و تاثیر آن بر اقتصاد به صمت گفت: افزایش قابل توجه سطح عمومی قیمت ها، رشد نقدینگی، افزایش پایه پولی، افت قابل توجه ارزش ریال و بسیاری از پارامترهای دیگر زنگ خطر نزدیک شدن به ابرتورم را به صدا در آورده است؛ بنابراین اصلا بعید نیست اقتصاد ایران هم در آینده مسیری همچون ونزوئلا را در پیش داشته باشد و مسئولان دولتی باید این زنگ خطر را جدی بگیرند.
وی افزود: در حال حاضر تورم به طور روزانه در حال افزایش است. در غیاب نظارت بانک مرکزی اقتصاد کشور بیشتر از قبل به پرتگاه فروپاشی نزدیک می شود. همچنین افزایش افسارگسیخته نرخ دلار در یک ماه اخیر و نگرانی از مسائل سیاسی و اقتصادی منجر به افزایش انتظارات تورمی شده است. با در نظر گرفتن تمامی این موارد و بررسی روند اقتصاد کشورهایی که دچار ابرتورم شده اند به این نتیجه می رسیم که بروز ابرتورم در اقتصاد ایران دور از ذهن نیست.
تورم نامتداول
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه ابرتورم به راحتی ایجاد نخواهد شد، توضیح داد: در شرایطی که کشورها تحت تحریم های شدید باشند و درآمدهای ارزی آنها کم شده و حتی قدرت تولید وجود نداشته باشد و هیچ راه حلی نیز برای برون رفت از چنین شرایطی موجود نباشد ابرتورم به وجود خواهد آمد. ابرتورم یک مسئله متداول نیست که با افزایش تورم در هر کشوری انتظار وقوع آن را داشت؛ بنابراین بانک مرکزی باید تا وضعیت تورم در ایران از مرز بحران عبور نکرده چاره اندیشی کند.
در آستانه تورم سه رقمی
این اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که آیا در کشور تورم های سه رقمی و موج های تورمی قوی تری از تورم فعلی رخ می دهد، گفت: بله، در صورتی که خروج پول از بانک ها رقم بخورد، ممکن است ما به تورم های سه رقمی نیز برسیم؛ اما ابرتورم به معنای آن چیزی که در کشورهایی چون ونزوئلا و زیمبابوه تجربه شده، نمی تواند در کشور ما رخ دهد.
مسیر هموار ابرتورم
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: اگر بانک مرکزی نسبت به رشد نقدینگی، افزایش پایه پولی و کاهش ارزش پول ملی واکنش نشان ندهد و این شاخص های کلان را به حال خود رها کند، دولت در شرایط تحریم مجبور به استقراض بین المللی خواهد شد که این موضوع راه را برای ورود ابرتورم به اقتصاد هموار خواهد کرد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: در شرایط ابرتورمی، تورم ماهانه معمولا بالای ۵۰ درصد است، اما فعلا در ایران بیشترین میزان تورم ماهانه مربوط به خرداد بوده که رکورد ۱۳ درصد را ثبت کرده است.
وی با اشاره به اینکه اقتصاد ایران هنوز به قلمرو ابرتورم نزدیک نشده، هشدار داد: متولیان اقتصاد و دیپلماسی کشور باید از هر ابزاری بهره بگیرند تا زمینه وقوع ابرتورم در اقتصاد ایران فراهم نشود. به دلیل صعودی شدن شاخص کلان اقتصادی که بر تورم موثر است، امروز اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری با خطر ابرتورم روبه روست.
سخن پایانی
ابرتورم ( Hyperinflation ) پدیده ای است که باعث فروپاشی اقتصاد یک کشور می شود، اما تعریف ابرتورم چیست و کدام شرایط عامل ایجاد آن است؟
ابرتورم اصطلاحی است که برای توصیف افزایش قیمت های سریع، بیش از حد و غیر قابل کنترل در یک اقتصاد به کار می رود. با اینکه خود تورم معیار سرعت افزایش نرخ محصولات و خدمات است، ابرتورم نوعی تورم با سرعت رشد بالا و دارای مقدار بیش از ۵۰ درصد در ماه است. ابرتورم اتفاقی نادر برای اقتصادهای پیشرفته محسوب می شود، اما به دفعات در کل تاریخ در کشورهایی مانند چین، آلمان، روسیه، مجارستان و آرژانتین رخ داده است. بنا به گفته کارشناسان ابرتورم قلمرویی دارد که ورود به آن اقتصاد را دچار مشکلات عدیده ای می کند. همچنین ممکن است خروج از آن به این سادگی ها نباشد. بسیاری از کشورها که دچار این چالش شده اند، برای خروج از آن و رسیدن به نقطه تعادل با دشواری های فراوانی مواجه شده اند. نمونه برجسته کشورهایی که با ابرتورم مواجه شدند، ونزوئلا است؛ کشوری که درگیر ابرتورم شده و هنوز تبعات آن را تجربه می کند؛ بنابراین شایسته است که دولت به شکل عملگرایانه برای مهار تورم و نقدینگی گام بردارد تا آسیب زیانبار این موج های تورمی سفره معیشت آحاد جامعه را کوچک تر نسازد.
