لیتیوم، عنصری آیندهدار
لیتیوم، کاربردهای فراوانی دارد و یکی از مهمترین کاربردهای آن، در صنعت خودروسازی و تولید باتری است. لیتیوم کاربردهای دیگری هم دارد که در ادامه این گزارش به آن اشاره کردهایم. اما نکتهای که کارشناسان به آن اشاره کردهاند، این است که گمانهها درباره خشک کردن دریاچه ارومیه، در راستای برداشت لیتیوم، امری اشتباه است و مقدار لیتیوم موجود در شورابههای دریاچه ارومیه، پایینتر از مقداری است که استخراج آن، صرفه اقتصادی داشته باشد.
لیتیوم چیست؟
لیتیوم که وجودش در دنیای امروز یکی از ملزومات تکنولوژی محسوب میشود، یک فلز قلیایی نقرهای ـ سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار، سبکترین فلز و کمچگالیترین عنصر جامد است.
در ظاهر اینطور بهنظر میرسد که لیتیوم هیچ نقشی در زندگی حیوانها و گیاهان ندارد و آنها بدون لیتیوم هم میتوانند زنده بمانند، اما در عمل در همه اندامهای زنده میتوان ردپای بسیار کمرنگ لیتیوم را پیدا کرد. یون لیتیوم که در قالب نمکهای گوناگون پیدا میشود، بر اعصاب انسان اثر میگذارد و میتواند بهعنوان دارو در درمان اختلال دوقطبی کمک کند.
لیتیوم نخستینبار در سال ۱۸۱۷ در سوئد کشف شد و معلوم شد از آلیاژ این فلز با آلومینیوم، کادمیم، مس و منگنز در ساخت قطعات هواپیماهای بلندپرواز میتوان استفاده کرد. پیدایش لیتیوم بسیار پراکنده است، اما بهعلت واکنشپذیری زیاد، این فلز در طبیعت بهصورت آزاد وجود ندارد و همیشه بهصورت ترکیب با یک یا چند عنصر یا ترکیب دیگر دیده میشود. این فلز بخش کوچکی از تمامی سنگهای آذرین را تشکیل داده و همچنین در بسیاری از شورابهای طبیعی وجود دارد.
نباید آمارغلط ارائه داد
محمدتقی رادمان، فعال و کارشناس حوزه معدن و صنایعمعدنی، در ارتباط با آخرین وضعیت تولید و برداشت لیتیوم در کشور گفت: در بسیاری از خبرها، شنیده شده که نماینده همدان درباره لیتیوم کشفشده در این استان، رقم عجیبی را عنوان کرده است که شاید به اشتباه بیان شده باشد. ایران صاحب ۲۰ درصد لیتیوم جهان نیست و نباید آمار غلط ارائه کرد.
وی افزود: ذخایری که تا این لحظه از لیتیوم کشف شده و گواهی کشف از وزارت صنعت، معدن و تجارت گرفته، ۸.۵ میلیون تن خاک حاوی لیتیوم بوده است، اما نماینده محترم استان همدان خود لیتیوم کشفشده را ۸.۵ میلیون تن نام بردهاند که اگر این را در عدد ۶۰ تا ۷۰ ppm، عیار آن را ضرب کنیم، حدود ۵۰۰ یا ۶۰۰ تن فلز لیتیوم میشود.
این کارشناس حوزه معدن ادامه داد: اینکه گفته میشود ۲۰ درصد لیتیوم دنیا در ایران کشف شده، درست نیست و البته همین مقدار لیتیوم هم که داریم، بینظیر است و از نظر مالی، دارای ارزش بالایی است. در واقع ارزش یک کیلوگرم این فلز چند میلیارد تومان و ارزش استراتژیک آن هم بسیار زیاد است.
رادمان بااشاره به تراز تجاری منفی کشور در ۱۰ سال گذشته در حوزههای غیرنفتی؛ این آمار در حوزه معادن را دارای برآیند کاملا مثبت دانست و گفت: از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ در صنعت معدنی کشور شرایط کاملا برعکس است و همواره یا مثبت بوده یا ثابت مانده،اما بهطورمتوسط مثبت بودهایم.
دنیا بهسمت استفاده از فلزات خاص و راهبردی میرود
وی درباره بازار استفاده از لیتیوم نیز گفت: دنیا بهسمت استفاده از فلزات خاص و راهبردی میرود که خود کشور ما در صنایع پیشرفته مصرفکننده مهم فلزات استراتژیک است اما در بحث اکتشاف و فرآوری، کمی از دنیا عقب هستیم که باید جبران کنیم و همین موضوع فرصتی برای سرمایهگذاری است.
وی با نام بردن از تیتانیوم، کبالت، نیکل و طلا و چند فلز استراتژیک دیگر بیان کرد: ما در ایران ذخایر معدنی خوبی در این عرصه داریم که رقابتی در دنیا بین کشورهای در حال توسعه و پیشرفته درباره آنها وجود دارد و ذخایر ایران در این عرصه هنوز بکر است.
وی بااشاره به اینکه یکی از مهمترین زمینههای سرمایهگذاری در این حوزه برای ایرانیان و تجار خارج از کشور یا بخش خصوصی صادرات خدمات فنی ـ مهندسی است که در اختیار سازمان فنی ـ مهندسی معادن است، گفت: یکی از مقالاتی که بهتازگی منتشر کردیم، با عنوان معدنکار برونمرزی و جذب سرمایهگذار خارجی با ۲۷ محور تمرکز مهمی روی حوزه صادرات صنایع معدنی و نیروی انسانی دارد که میتوانیم فرصتهای مهمی برای کشورهای منطقه باشیم.
آوردن مواد خام به داخل کشور و تجارت محصولات فناور
رادمان بااشاره به اینکه یکی از فرصتهای سرمایهگذاری، آوردن مواد خام به داخل کشور و تجارت محصولات فناور در حوزه معدن است گفت: سرمایهگذاری در انجام و تکمیل حلقههای زنجیره ارزشافزوده در تجارت مواد معدنی و تراش گوهرسنگها و صادرات آنها، جزو اهداف مهم برای توسعه بخش معدنی کشور است که فرصتهای سرمایهگذاری بینظیری در آنها وجود دارد.
رادمان افزود: سنگهای ارزشمندی مانند الماس که در روسیه تولید میشود، میتواند در داخل ایران، فناوری مانند الماس روسیه و فناوری تایلند و هند را هم روی آنها پیاده کرده و ایران را تبدیل به کریدور منطقه برای صادرات گوهرسنگهایی کنیم که در جهان دارای ارزش بسیار زیادی است.
عضو کارگروه معدن ریاستجمهوری در پایان بااشاره به یک سنگ قیمتی در جهان که در کرمان وجود دارد، گفت: گارنت کرمان جزو گوهرسنگهای مهمی است که در ایران هر گرم شاید چند هزار تومان خرید و فروش میشود، اما همین گوهرسنگ ایران با برندهای روسی و ... در اروپا با ارزشافزوده و تراش، ۱۰هزار دلار خرید و فروش میشود.
شورابهها دارای املاح معدنی مانند لیتیوم هستند
علیرضا شهیدی، رئیس سابق سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی در ارتباط با وضعیت تولید لیتیوم در کشور به صمت گفت: در ابتدا باید اشاره کرد که شورابههای مختلف در کشور، شامل املاح معدنی بسیاری مانند لیتیوم و سدیم هستند که امر بسیار خوبی است. نکته مهم در ارتباط با چنین موضوعی، این است که آیا این املاح معدنی، از نظر اقتصادی، قابلاستخراج هستند یا خیر؟ آیا در صورت استخراج، آماده بهرهبرداری هستند و صرفه اقتصادی دارند؟
شهیدی ادامه داد: دریاچه ارومیه، دارای مقدار قابلتوجهی لیتیوم است. در سالهای گذشته، اندازهگیریهای بسیاری در این دریاچه انجام گرفته است و آمار نشان میدهد که میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه، بین ۲۵ تا ۳۵ پی پی ام است. لازم به ذکر است که این مقدار، نسبت به استانداردهای اقتصادی بسیار پایین است.
وی گفت: میزان لیتیوم در شورابهها، باید به مقداری باشد که از لحاظ اقتصادی صرفه داشته باشد. برای مثال، اگر میزان لیتیوم بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ پیپیام باشد، میتوانیم بگوییم که استخراج و بهرهبرداری، صرفه اقتصادی دارد. زمانی که غلظت لیتیوم موجود در شورابهها، پایینتر از این مقدار باشد، عملا صرفه اقتصادی نخواهد داشت. بهعنوان مثال، در دریاچه ارومیه، میزان پی پی ام لیتیوم، پایینتر از این مقدار است و باید گفت که استخراج لیتیوم از این دریاچه، هیچ صرفه اقتصادی ندارد. عدهای، گمان میکنند که خشک شدن دریاچه ارومیه، بهدلیل تمایل به استخراج لیتیوم است، اما، باید اشاره کرد که چنین فرضیهای، اشتباه است. میزان لیتیوم موجود در این دریاچه بسیار کم است و همانطور که گفته شد، بهرهبرداری از این دریاچه، هیچ صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
خشک شدن دریاچه ارومیه برای برداشت لیتیوم اشتباه است
وی افزود: صحبتهایی که پیرامون خشک شدن دریاچه ارومیه، چه بهصورت طبیعی و چه بهصورت مصنوعی، بهمنظور برداشت لیتیوم مطرح میشود، کاملا اشتباه است. چه دریاچه خشک باشد و چه پرآب؛ میزان لیتیوم محلول در آن بهقدری کم است که استخراج اقتصادی آن امکانپذیر نیست. پس نباید به صحبتها، پیرامون خشک کردن دریاچه ارومیه توجه کرد. باید به این نکته اشاره کرد که دریاچه ارومیه منطقهای حفاظتشده است و تاکنون تنها نمک آن بهدست 2 شرکت فعال در بخشخصوصی برداشت میشده که آن هم در ساخت محصولات شوینده بهکار میرفته است. گفته میشود کارشناسان محیطزیست از این منطقه بهعنوان پارک ملی دریاچه ارومیه یاد میکنند، چراکه رده حفاظتی پارکهای ملی بالاتر از مناطق حفاظتشده است و این پارک بالاترین رده حفاظتی محیطزیست کشور را دارد. روی این منطقه حساسیت ویژهای وجود دارد. حتی برای ورود افراد معمولی به این پارک ملی، باید از اداره حفاظت محیطزیست استان مجوز دریافت شود و تاکنون غیر از برداشت نمک، برای برداشت هیچ ماده معدنی مجوز صادر نشده است.
«لیتیوم» چه کاربردهایی دارد؟
لیتیوم یکی از اجزای مهم در باتریهای قابلشارژ است که در تلفنهای همراه، رایانههای دستی و خودروهای برقی مورد استفاده قرار میگیرد. در حال حاضر، آلیاژی از لیتیوم و آلومینیوم در صنایع هواپیماسازی مورداستفاده قرار میگیرد که سبک، قابلانعطاف، محکم و مقاوم است.
علاوه بر این، لیتیوم نیروی کششی زیادی دارد و بهدلیل وزن کم آن، گزینه بسیار مناسبی برای باتریهای کموزن و پرانرژی است. همچنین، این ماده معدنی همراه با سرب، آلیاژی را تولید میکند که در ساختن بلبرینگ چرخهای قطار استفاده میشود. از دیگر مصارف لیتیوم میتوان به کاربرد آن در صنعت داروسازی اشاره کرد.
با این همه درباره مصرف لیتیوم هم در صنایع و همچنین در داروسازی توجه به یک نکته بسیار مهم محسوب میشود؛ چراکه مرز میان سودمند بودن این ماده و سمی بودنش برای انسان و محیطزیست بسیار بسیار نازک و شکننده است.
سخن پایانی
تقاضای جهانی برای لیتیوم بین سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ بیش از 4برابر برآورد شده است. این روند تحتتاثیر عواملی مانند رشد فروش خودروهای الکتریکی، سیاستهای کربنزدایی، افزایش ظرفیتهای انرژی خورشیدی و بادی و رشد صنعت ذخیرهسازی انرژی است.
