تکنولوژی به‌شرط تامین نقدینگی
معادن کشور، چندان موردتوجه مسئولان نیستند و گویا تا زمانی که نفت در کشور وجود داشته باشد، معادن نادیده گرفته می‌شوند. طبق گفته کارشناسان معدن، وجود ماشین‌آلات فرسوده، چالش‌هایی را پیش‌روی معدنکاری به‌وجود آورده و نیاز است تا تکنولوژی و ماشین‌آلات جدید وارد کشور شوند و مسیر این اقدام تسهیل شود.
نقش مهم ماشین‌آلات معدنی
جهان امروز در حال تجربه یک انقلاب در حوزه تکنولوژی و همچنین بخش انرژی است. در این بین بخش معدن نیز در حال تطبیق خود با این تحولات جهانی است. اتوماتیک شدن تجهیزات و استفاده از ماشین‌آلات برقی، یکی از نمودهای این دگرگونی در بخش معدن است، در حالی که شاید ۲۰ سال پیش صحبت کردن از کامیون‌های اتوماتیک که بدون‌استفاده از راهبر و همچنین سوخت‌های فسیلی فعالیت کنند، به رویا شبیه بود، امروزه بسیاری از شرکت‌ها در حال استفاده از این ماشین‌ها هستند؛ تجهیزاتی که به‌گفته کارشناسان، در کمتر از ۱۰ سال به‌سرعت جایگزین ماشین‌آلات سنتی خواهند شد؛ روندی که در آن، ایمنی کارگران افزایش خواهد یافت، گازهای گلخانه‌ای کمتری منتشر خواهد شد و در نهایت کارآیی در بخش معدن بهبود خواهد یافت.
ماشین‌آلات بخش مهمی از عملکرد و بازدهی معادن را به خود اختصاص می‌دهند. هزینه‌های تامین ماشین‌آلات موردنیاز (اجازه یا خرید) حدود ۵۰درصد و هزینه‌های تعمیر و نگهداری آنها تا حدود ۱۵درصد از کل هزینه‌ها استخراج یک معدن را تشکیل می‌دهد.
به‌عبارت‌دیگر نزدیک به ۶۵درصد از هزینه‌های معادن به ماشین‌آلات آن وابسته است. براساس آمار وزارت صمت حدود ۲۹ هزار و ۶۰۰ دستگاه ماشین‌آلات معدنی (اعم از لودر، بیلمکانی کی، بولدوزر، دامپتراک، دستگاه حفاری و گریدر) در معادن کشور فعال هستند. تعداد بالای ماشین‌آلات با عمر بیش از ۲۰ سال می‌تواند زنگ خطری برای معادن باشد؛ چراکه علاوه بر خطرات جانی، هزینه‌های گزافی بر دوش معدنداران می‌گذارد.
در واقع با بالاتر رفتن عمر ماشین‌آلات، مصرف سوخت، هزینه‌های نگهداری و تهیه قطعات یدکی برای معدنکاران، همزمان با افت بازده تولید، افزایش می‌یابد. شاید بتوان گفت محدودیت‌های وارداتی یکی از دلایلی است که معدنداران به فکر خرید و جایگزینی ماشین‌آلات جدید به‌جای فرسوده‌ها نمی‌افتند، چراکه در پی این محدودیت‌ها به بهانه حمایت از تولید داخل، ماشین‌آلات موجود در کشور با قیمتی بالاتر از قیمت‌های جهانی به‌فروش می‌رسند.
سیاست‌گذاری جدید نرخ ارز
سهراب حسینی، کارشناس معدن در ارتباط با اختصاص ارز واردات ماشین‌آلات معدنی به صمت گفت: همان‌طورکه در جریان هستید، به‌نظر می‌رسد دولت تصمیم دارد تا سیاست‌گذاری جدیدی را در ارتباط با نرخ ارز داشته باشد و تغییر نرخ ارز در کشور به‌گونه‌ای است که احتمال حذف ارز نیمایی برای صادرات وجود داشته باشد و ارز توافقی جایگزین آن خواهد شد. همچنین، باتوجه به آنکه اگر ارز به‌صورت نیمایی محاسبه نشود و از طرف دیگر، ارز واردات برای کالاهایی مانند ماشین‌آلات معدنی به‌صورتی غیر از روش بانکی و تامین ارز به‌صورت ارز حاصل از صادرات باشد، می‌توانیم شاهد رونق ورود ماشین‌آلات به‌روز و با تکنولوژی بالا در کشور باشیم.
حسینی ادامه داد: نکته مهم این است که معمولا، ایده‌ها و نظرات خوبی مطرح می‌شود که در آینده، عواملی که وجود دارد، مشکلاتی را پدید خواهند آورد که در عمل، دردسرساز خواهند بود. اگر قوانین و آیین‌نامه‌های متعدد در بحث واردات ماشین‌آلات وضع شود و برای آن محدودیت قرار داده شود، بازار به‌تعادل نخواهد رسید و نرخ دستگاه‌ها و تجهیزات معدنی، افزایش پیدا خواهند کرد. با اختصاص نیافتن ارز نیمایی برای واردات دستگاه‌های معدنی، شاهد تغییرات قیمتی در ماشین‌آلاتی که به‌تازگی وارد کشور شده بودند، هستیم.
محدودیت‌های ممنوعیت‌زا
وی گفت: بحث مهمی که درباره ماشین‌آلات معدنی در حوزه اکتشاف مطرح می‌شود، این است که واردات آنها به کشور ممنوع است. اما آن‌طور که مطرح شده است، برای واردات ماشین‌آلات، هیچ ممنوعیتی وجود ندارد اما، مسیر واردات، چالش‌های بزرگی دارد که با ممنوعیت واردات هیچ تفاوتی نخواهد داشت. به‌نظر بنده، اگر روندهای واردات ماشین‌آلات تسریع شود یا به جهان اطراف خود نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که به‌راحتی می‌توانیم بازارهایی را که به دستگاه و تجهیزات نیاز دارند، ایجاد کنیم. وی افزود: برطرف شدن مشکلات واردات ماشین‌آلات معدنی، این امکان را ایجاد می‌کند تا پیمانکاران معدنی با سرعت بالا، پروژه‌های خود را ادامه دهند و همچنین پروژه‌هایی که به‌علت کمبود ماشین‌آلات، به حالت تعلیق درآمده‌اند، مجدد به چرخه فعالیت برگردند. باوجود آنکه بحث بازرگانی از ارکان وزرات صنعت، معدن و تجارت است، موضوع معدنکاری، کاملا جدا از سایر حوزه‌ها دیده می‌شود و اصولا، نادیده گرفته شده است. کد تعرفه‌های بازرگانی به بازرگانان معدنی داده نمی‌شود و چالش‌های بسیاری در این مسیر به‌وجود آمده و در عمل، نام صنعت و معدن با این اقدامات تغییر کرده است و انگار بازرگانان معدنی نباید اقدام به واردات دستگاه‌های معدنی کنند. چنین اقدامی، حتی در کوتاه‌مدت هم می‌تواند آسیب‌های جدی به حوزه معدن وارد کند. حسینی خاطرنشان کرد: علاوه بر بازرگانان؛ پیمانکاران و تولیدکنندگان خدمات نیز، نادیده گرفته شده‌اند. هر میزان فضا بازتر شود و بحث به‌سمت واردات تجهیزات توسط معدنکاران و بازرگانان برود، روند بیشتر تسهیل خواهد شد و اکتشاف و بهره‌برداری افزایش خواهد یافت. در دنیا به‌ازای هر هزار متر حفاری اکتشافی، تقریبا 2.5میلیون تن ذخیره اکتشاف می‌شود که این امر در صنعت مس به 3.5میلیون تن می‌رسد. با واردات دستگاه‌های به‌روز و ماشین‌آلاتی که در خارج از کشور تولید می‌شود، می‌توانیم تکنولوژی را وارد کشور و به ساخت داخل و فضای رقابتی کمک کنیم. همچنین اگر ۱۰۰ دستگاه حفاری وارد کشور شود، حداقل ۲۰۰هزار متر حفاری در زمان کوتاه‌تری انجام خواهد شد. در واقع با این امر، ۷۰۰ میلیون تن به ذخایر مس کشور اضافه خواهد شد.
ظرفیت‌های اقتصادی معادن
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت ماشین‌آلات معدنی در بهره‌وری معادن کشور گفت: اینکه معادن ایران از ظرفیت‌های مهم اقتصادی محسوب می‌شوند، چیزی نیست که بتوان آن را کتمان کرد. سهم معادن به‌تنهایی در تولید ناخالص داخلی کشور حدود یک‌درصد اعلام می‌شود، اما اگر اثر آن را در زنجیره مواد معدنی و آثار آن بر تولید دیگر محصولات را بررسی کنیم، مشاهده می‌شود این سهم به ۳۰درصد هم می‌رسد، بنابراین توجه به معدنکاری و فعالیت معدنی در ایران، موضوعی مهم است. طبیعی است در معدنکاری ایران بخش عمده‌ای از هزینه‌های شرکت‌ها مربوط به ماشین‌آلات معدنی و تجهیزات فرآوری معادن است و کارکرد این تجهیزات از دل معادن شروع می‌شود و تا مرحله نهایی فرآوری ادامه دارد.
شکوری ادامه داد: افزایش نرخ ارز، مصائب تخصیص ارزی، بنگاهداری بانک‌ها و عدم‌تسهیلات‌دهی آنها و ناتوانی مالی معادن کوچک و متوسط در کنار تحریم‌ها باعث شده است تا ماشین‌آلات جدید و به‌روز وارد کشور نشوند. نبود ارتباطات و مناسبات با دنیا در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی سبب شده است تا از نوآوری‌های جدید در این زمینه محروم شویم. بخش عمده‌ای از ماشین‌آلات موجود در کشور عمری بالای ۲۰ سال دارند و فرسوده محسوب می‌شوند، در نتیجه باید با اورهال این ماشین‌آلات فرسوده بتوانیم تولید نزدیک به ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تن سال‌های گذشته در معادن را تکرار کنیم و به هدف ۷۰۰ میلیون تن برسیم. بااین‌حال، دنیا سال‌هاست از ماشین‌های خودران استفاده می‌کند و اکنون به‌دنبال تولید ماشین‌آلاتی برپایه سوخت هیدروژنی است تا از سوخت‌های فسیلی و کربنی دوری کند.
وی گفت: باید نوآوری‌های جدید در ایران نیز استفاده شوند تا از بازارهای جهانی محروم نشویم و محصولات خود را به آنها عرضه کنیم. در کالاهایی همچون فولاد سرد، معدنکاری سرد و مس سرد که امروزه در دنیا مطرح هستند، باید از سوخت‌های پاک هنگام استخراج استفاده کنیم تا بتوانیم به بازارهای جهانی دست یابیم، در غیر این صورت امکان فروش محصولات در ابعاد جهانی وجود ندارد.
وضعیت تولید ماشین‌آلات معدنی
وی درباره وضعیت فعلی تولید معدنی در ایران به‌واسطه ماشین‌آلات افزود: در افق ۱۴۰۴ باید ۷۰۰ میلیون‌تن مواد معدنی تولید شود که اگر نسبت یک به 3 در این‌باره در نظر گرفته شود، باید ۲.۸ میلیارد تن عملیات خاکبرداری صورت گیرد. برای هر پکیج ۱۰ میلیون مترمکعب خاکبرداری و برداشت به ۲۷ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است، حال آنکه در این افق میزان افزایش ماشین‌آلات باید ۲۵ هزار دستگاه جدید باشد و این به ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. اکنون ماشین‌آلات داخل کشور ۱.۹ میلیارد دلار ارزش دارند و باید ۲ میلیارد دلار دیگر تجهیزات و ماشین‌آلات به ناوگان معدنی کشور اضافه شود و اگر این اتفاق رخ دهد، اشتغال در حوزه معادن به یک میلیون نفر افزایش خواهد یافت و ۳۵۰ هزار نفر دیگر به کارکنان معادن کشور اضافه خواهد شد.
شکوری خاطرنشان کرد: این در حالی است که کل اشتغال و ارزش‌افزوده تولید ماشین‌آلات داخلی، به‌ترتیب ۳ هزار نفر و حدود ۵۰ میلیون دلار است، در نتیجه ایران نیاز به واردات ۲ میلیارد دلاری ماشین‌آلات را گروگان تولید ۵۰ میلیون دلاری ماشین‌آلات داخلی کرده است! این موضوع صرفه اقتصادی ندارد و دسترسی به قطعات و تجهیزات به‌روز دنیا را نیز محدود کرده و به‌همین‌سبب کشور مجبور است قطعات و تجهیزات خود را به‌صورت دست‌دوم وارد کند. باتوجه به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های ایجادشده، نرخ ماشین‌آلات در داخل کشور نیز فشار مضاعفی است که برای فعالان اقتصادی ایجاد شده است. نگهداری همین ماشین‌آلات گران‌قیمت به کمک شرکت‌های داخلی امکان‌پذیر است و ما نیز همین موضوع را از شرکت‌های ماشین‌سازی درخواست کرده‌ایم.
وی گفت: شرکت‌های داخلی باید به‌سمت تولید دوباره غلتک‌ها، گریدرها، لودرهای کوچک و ماشین‌آلات L۱۲۰ که در آن متخصص هستند، حرکت کنند و دولت نیز اجازه واردات دیگر ماشین‌آلات موردنیاز را صادر کند. توان ساخت قطعات یدکی به‌ویژه در زیربندی دستگاه‌ها و باکت‌های دستگاه‌ها از مزیت‌های نسبی ماشین‌سازی معدنی در ایران است و باید دوباره در این حوزه‌ها فعالیت کنیم. بخش عمده‌ای از تجارت کشور در حوزه معدنی است و باتوجه به تجربه‌های موجود، انتظار می‌رود هپکو و دیگر شرکت‌های ماشین‌سازی با تولید تجهیزات موردنیاز کشور و منطقه با قیمتی کمتر از ۵۰ درصد نرخ خارجی، تجارت خوبی را نیز شکل دهند.
سخن پایانی
توجه به نوسازی ماشین‌آلات معدنی، موضوعی دارای اهمیت است که باید توجه ویژه‌ای به آن شود. این امر، حمایت دولت را می‌طلبد تا با اقدامات مناسب و موثر، امکان واردات ماشین‌آلات معدنی به کشور را میسر کند. اگر قرار باشد از معدن به‌عنوان جایگزین نفت استفاده شود، باید اقداماتی انجام گیرد تا بیش از پیش به این حوزه اقتصادی توجه شود و حمایت‌های لازم و موردنیاز انجام گیرد.
