چالش‌های صنعت نوشت‌افزار در ایران
کیمیا ملکی: ۲۵ آبان، به‌عنوان روز ملی صنعت نوشت‌افزار نام‌گذاری شده است. صنعت لوازم‌التحریر یا نوشت‌افزار در جهان یکی از قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین صنایع مرتبط با آموزش، فرهنگ و کسب‌وکار است. کشورهای آسیایی مانند چین، هند و ژاپن از تولیدکنندگان بزرگ این صنعت هستند؛ به‌ویژه چین که بخش عمده‌ای از تولید جهانی را به‌دلیل هزینه تولید پایین و زیرساخت‌های گسترده در اختیار دارد. اما صنعت نوشت‌افزار باوجود رشد در سال‌های اخیر، همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، اقتصادی و فرهنگی روبه‌رو است. از واردات مواد اولیه گرفته تا نرخ ارز و مشکلات بازار رقابتی. صمت در این گزارش با نگاهی به مشکلات این صنعت از راهکارهای حمایت از فعالان صنعت نوشت‌افزار می‌گوید.
کشورهای پیشرو در صنعت نوشت‌افزار
چند کشور در جهان به‌عنوان پیشروان صنعت نوشت‌افزار شناخته می‌شوند و هر یک به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود نقش مهمی در بازار جهانی دارند. چین بزرگترین تولیدکننده نوشت‌افزار در جهان است و به‌واسطه هزینه پایین تولید، زیرساخت صنعتی گسترده و توانایی تولید انبوه برای برندهای مختلف، سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی را در اختیار دارد. در مقابل، ژاپن به‌عنوان پیشرو در کیفیت و نوآوری شناخته می‌شود. آلمان نیز یکی از قطب‌های اصلی صنعت نوشت‌افزار است و در بخش محصولات حرفه‌ای، هنری و لوکس پیشتاز محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر، کره‌جنوبی با تکیه بر خلاقیت، طراحی‌های جذاب و تولید محصولات ترندی، به‌ویژه برای نوجوانان و دانش‌آموزان، جایگاه قابل‌توجهی در بازار کسب کرده است. همچنین هند باتوجه به جمعیت بالای دانش‌آموزی و هزینه مناسب تولید، به‌سرعت به یکی از تولیدکنندگان رو به رشد تبدیل شده و در حال گسترش حضور جهانی خود هستند. در نهایت، ایالات‌متحده و برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا بیشتر در حوزه محصولات تخصصی، لوازم‌هنری حرفه‌ای و نوشت‌افزار لوکس فعال هستند.
نگاهی به صنعت نوشت‌افزار ایران
صنعت نوشت‌افزار ایران در سال‌های اخیر وارد مرحله‌ای از رشد، تغییر و چالش‌های همزمان شده است. از یک‌سو، تولید داخلی افزایش یافته و بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی توانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار را تامین کنند؛ به‌طوری‌که سهم محصولات ایرانی از بازار نوشت‌افزار، که سال‌ها تحت‌سلطه واردات بود، اکنون به بیش از نصف بازار رسیده است. رشد تولید به‌ویژه در اقلامی مانند دفتر، مداد، خودکار و لوازم هنری باعث شده است که ایران در برخی گروه‌های محصولی به خودکفایی نسبی نزدیک شود و وابستگی به واردات کاهش یابد.
بااین‌همه صنعت نوشت‌افزار با وجود رشد در سال‌های اخیر، همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، اقتصادی و فرهنگی روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، وابستگی شدید به واردات مواد اولیه مانند پلاستیک‌های خاص، مرکب و قطعات فلزی است که در کنار نوسانات نرخ ارز، هزینه تولید را غیرقابل‌پیش‌بینی می‌کند. همچنین رقابت سخت با محصولات خارجی، به‌ویژه کالاهای چینی ارزان‌قیمت و وجود واردات قاچاق باعث بی‌ثباتی بازار و کاهش سهم تولیدات داخلی شده است.
از سوی دیگر، بسیاری از تولیدکنندگان داخلی در زمینه طراحی، برندینگ و تنوع محصول ضعیف عمل می‌کنند و تمرکز اصلی آنها بر تولید کم‌هزینه است؛ موضوعی که با کمبود نیروی متخصص در طراحی صنعتی و گرافیک تشدید می‌شود.
مشکل دیگر، کمبود سرمایه و تکنولوژی پیشرفته است، زیرا دستگاه‌های مدرن ساخت نوشت‌افزار بسیار گران‌اند و دسترسی به وام‌های مناسب دشوار است. نبود یک زنجیره تامین منسجم و عملکرد پراکنده تولیدکنندگان کوچک نیز قدرت چانه‌زنی، مقیاس تولید و کیفیت را کاهش می‌دهد. بازار نوشت‌افزار همچنین با نوسانات شدید تقاضا روبه‌روست؛ زیرا فروش عمده سالانه در فصل بازگشایی مدارس رخ می‌دهد و این فصلی‌بودن، ظرفیت تولید را بلااستفاده می‌گذارد.
علاوه بر این، فرهنگ مصرف و حمایت ناکافی از کالای ایرانی باعث شده بسیاری از خانواده‌ها همچنان محصولات خارجی را ترجیح دهند، در حالی که تبلیغات و معرفی برندهای داخلی به‌اندازه کافی گسترده نیست.
در نهایت، بروکراسی اداری، قوانین پیچیده و محدودیت‌های صادراتی نیز فرصت توسعه در بازارهای خارجی را محدود کرده است. مجموع این عوامل صنعت نوشت‌افزار ایران را در مسیری قرار داده که برای رقابت با برندهای جهانی نیازمند برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری در تکنولوژی، تقویت طراحی و بهبود زنجیره تامین است. با این حال، تغییر رفتار خرید و رشد تجارت الکترونیک فرصت‌های تازه‌ای برای این صنعت ایجاد کرده است.
فروش آنلاین لوازم‌التحریر، به‌ویژه در حوزه لوازم هنری و کاردستی، به‌سرعت در حال افزایش است و بسیاری از برندهای داخلی از این ظرفیت برای معرفی بهتر محصولات خود استفاده می‌کنند. همچنین برخی شرکت‌های ایرانی در تلاش هستند تا با بهبود کیفیت و طراحی، وارد بازارهای صادراتی شوند؛ هرچند رقابت با تولیدکنندگان قدرتمند جهانی، به‌ویژه چین، همچنان چالش‌برانگیز است.
به‌طورکلی، صنعت نوشت‌افزار ایران در نقطه‌ای قرار دارد که ترکیبی از رشد تولید، افزایش سهم برندهای ایرانی، فشارهای اقتصادی و تلاش برای حضور در بازارهای خارجی را تجربه می‌کند. اگر روند بهبود کیفیت و مدیریت هزینه ادامه یابد، این صنعت می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر داشته باشد، هرچند مسیر پیشرو نیازمند برنامه‌ریزی، حمایت و نوآوری است.
ارائه تسهیلات یارانه‌ای و تسهیل صادرات
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه سهم نوشت‌افزار تولید داخل از بازار کشور طی سال‌های اخیر از حدود ۲۰ درصد به بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته، گفت: اصلاح ساختار صنفی و حمایت دستگاه‌های دولتی، به‌ویژه وزارتین آموزش و پرورش و صمت، برای توسعه این صنعت ضروری است.
این نماینده مجلس شورای اسلامی درباره رفع موانع ارزی، افزود: فعالان صنعت نوشت‌افزار همواره خواستار برنامه‌ریزی مشخص دولت برای تسهیل صادرات، تامین مواد اولیه و رفع مشکلات مرتبط با نوسانات ارزی هستند. وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئول اصلی حمایت از تولید داخل است و باید با سیاست‌گذاری مناسب، حمایت‌های مالی و تسهیلاتی برای تکمیل زنجیره تولید و ارتقای فناوری‌های این صنعت را تضمین کند.
وی تسهیلات یارانه‌ای را کلید افزایش بهره‌وری در صنعت نوشت‌افزار خواند و خاطرنشان کرد: تسهیلات لازم یارانه‌ای دولت، به‌ویژه موارد مرتبط با تبصره‌های (۱۳) و (۱۴) که سال‌های گذشته تحت‌عنوان تبصره (۱۸) از آن یاد می‌شد باید در اولویت حمایت‌های ویژه از تولیدکنندگان نوشت‌افزار قرار گیرد تا ضمن افزایش بهره‌وری، زمینه توسعه ظرفیت‌های داخلی و ورود به بازارهای بین‌المللی فراهم شود.
احمد راستینه هفشجانی درباره مشکلات صنعت نوشت‌افزار که سال‌هاست دامن این بخش را گرفته، گفت: صنعت نوشت‌افزار یکی از موضوعات مهم حوزه تولید داخل است؛ متاسفانه سهم نوشت‌افزار در تولیدات داخلی در گذشته بسیار ناچیز بوده است.
نماینده مردم شهرکرد، بن، سامان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به سیاست‌گذاری‌های کلان مقام معظم رهبری در حمایت از کالای ایرانی و تولید داخلی، افزود: در حوزه تولید محصولات داخلی، مقام معظم رهبری فرمان «آتش به اختیار» برای گروه‌های جوان و علاقه‌مند به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی صادر کرده‌اند و همین موضوع موجب شد تا گروه‌های زیادی به‌صورت خودجوش وارد میدان شوند.
راستینه ادامه داد: با حمایت‌های انجام‌شده، سهم نوشت‌افزار ایرانی از بازارهای داخلی از حدود ۲۰ درصد به بیش از ۶۰ درصد رسیده است؛ این روند نوید بخش توانمندی بالقوه تولیدکنندگان داخلی برای تامین نیاز بازار مصرف و گسترش صادرات به کشورهای هدف، به‌ویژه کشورهایی با اشتراکات فرهنگی، مذهبی و زبانی با ایران است.
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس دوازدهم در ادامه اظهارکرد: یکی از چالش‌های اساسی این صنعت، نبود یک صنف مستقل و مشخص است؛ در حال حاضر صنف نوشت‌افزار با برخی صنوف دیگر در وزارت صنعت، معدن و تجارت ترکیب شده که منجر به ضعف در حمایت از حقوق تولیدکنندگان و ساماندهی شبکه توزیع شده است.
وی در ادامه تاکید کرد: باید از این حوزه به صورت جدی حمایت شود؛ اصلاح ساختار و تقویت شبکه صنفی کشور از مهم‌ترین اقدامات مورد نیاز برای توسعه این صنعت است، همچنین بزرگترین مصرف‌کنندگان نوشت‌افزار در کشور، وزارت آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها هستند که لازم است با همکاری وزارت صمت، سازکارهای هم‌افزایی برای حمایت موثر از نوشت‌افزار ایرانی را در دستور کار قرار دهند.
راه‌های حمایت از فعالان صنعت نوشت‌افزار
حمایت از فعالان صنعت نوشت‌افزار ایران نیازمند یک رویکرد جامع و چندسطحی است که شامل دولت، بخش خصوصی، نظام آموزشی و مصرف‌کنندگان می‌شود. در سطح دولت و سیاست‌گذاری کلان، کاهش وابستگی ارزی با ارائه تسهیلات برای واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه و حمایت از تولید داخلی مواد مانند مرکب، پلاستیک‌های مهندسی و قطعات فلزی ضروری است.
همچنین، تسهیل صادرات با کاهش بروکراسی، ایجاد مسیرهای تجاری با کشورهای همسایه و حمایت از حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های بین‌المللی، همراه با اعطای وام‌های بلندمدت و ایجاد صندوق حمایت از نوآوری، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. کنترل واردات بی‌کیفیت و قاچاق، اعمال استانداردهای اجباری و افزایش نظارت مرزی نیز به حفظ بازار داخلی کمک می‌کند.
در بخش تولید و کسب‌وکار، توسعه طراحی و نوآوری از طریق ایجاد مراکز تخصصی و همکاری طراحان با کارخانه‌ها، تولید شخصیت‌ها و IPهای بومی، و ایجاد زنجیره تامین منسجم با تشکیل اتحادیه‌ها یا کنسرسیوم‌ها و شبکه توزیع هماهنگ اهمیت دارد. نوسازی فناوری و جایگزینی تجهیزات قدیمی با ماشین‌آلات جدید و ارائه آموزش‌های تخصصی نیز کیفیت و بهره‌وری تولید را افزایش می‌دهد. در زمینه بازاریابی، فروش و فرهنگ‌سازی، تبلیغات ملی برای معرفی برندهای داخلی، ایجاد بازارگاه‌های آنلاین و حمایت از فروشگاه‌ها، برگزاری جشنواره‌ها و تقویت برندها با آموزش بازاریابی، بسته‌بندی، هویت بصری و حضور در نمایشگاه‌ها می‌تواند فروش و شناخت محصول ایرانی را افزایش دهد.
در بخش آموزشی و فرهنگی، همکاری با وزارت آموزش و پرورش برای معرفی فهرست نوشت‌افزارهای ایرانی استاندارد، عرضه محصولات داخلی در نمایشگاه‌های مدرسه‌ای و برگزاری برنامه‌های آشنایی دانش‌آموزان با تولید داخل، به همراه تولید محتوا و شخصیت‌های بومی برای طراحی نوشت‌افزار، می‌تواند مصرف‌کنندگان آینده را با برند ایرانی آشنا کند. سرانجام، حمایت توسط مصرف‌کنندگان با انتخاب برندهای باکیفیت ایرانی، معرفی تجربه خرید به دیگران، خرید از کسب‌وکارهای کوچک و کارگاهی و استفاده از فروشگاه‌هایی که کالای ایرانی عرضه می‌کنند، موجب تقویت صنعت داخلی می‌شود. ترکیب این اقدامات باعث می‌شود صنعت نوشت‌افزار ایران بتواند ظرفیت رشد بالای خود را محقق کرده و به یک صنعت صادرات‌محور و پایدار تبدیل شود.
سخن پایانی
به‌طورکلی، صنعت نوشت‌افزار جهانی باوجود رقابت شدید و تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان، همچنان از صنایعی است که رشد پایدار دارد. اهمیت نوشتن و یادداشت‌برداری، نقش آموزش در جوامع و نیاز دائمی کسب‌وکارها موجب شده که این بازار به‌سمت تنوع بیشتر، کیفیت بالاتر و نوآوری‌های سازگار با فناوری و محیط‌زیست حرکت کند.
