میلیاردها نفر همچنان محروم از خدمات اساسی

براساس گزارش مشترک سازمان جهانی بهداشت و یونیسف با عنوان «پیشرفت در زمینه آب آشامیدنی، فاضلاب و بهداشت خانوارها ۲۰۲۴-۲۰۰۰»، وضعیت جهانی این خدمات حیاتی موردبررسی قرار گرفته است. این گزارش که توسط برنامه پایش مشترک (JMP) تهیه شده، به تفصیل نشان می‌دهد که باوجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، جهان هنوز برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDG) در سال ۲۰۳۰ فاصله زیادی دارد. به‌ویژه درباره آب و فاضلاب مدیریت‌شده ایمن، سرعت پیشرفت باید به‌طورچشمگیری افزایش یابد.  در حالی که میلیاردها نفر به خدمات آب، فاضلاب و بهداشت دسترسی پیدا کرده‌اند، اما نابرابری‌های گسترده‌ای همچنان باقی است که فقیرترین افراد و جوامع در وضعیت‌های شکننده را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

وضعیت آب آشامیدنی

این گزارش نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴، ۹۶۱ میلیون نفر به خدمات آب آشامیدنی مدیریت‌شده ایمن دسترسی پیدا کرده‌اند که یک پیشرفت محسوب می‌شود. با این حال، باوجود این پیشرفت‌ها، چالش‌های بزرگی پیش‌رو است.

براساس این گزارش، در سال ۲۰۲۴، هنوز ۲.۱ میلیارد نفر در سراسر جهان به خدمات آب آشامیدنی مدیریت‌شده ایمن دسترسی ندارند. این جمعیت گسترده شامل افرادی است که به خدمات با کیفیت پایین‌تر دسترسی دارند و همچنین افرادی که هیچ خدماتی دریافت نمی‌کنند. از این ۲.۱ میلیارد نفر، ۱.۴ میلیارد نفر از خدمات پایه بهره‌مند هستند، به این معنی که از منبع آب بهبودیافته‌ای استفاده می‌کنند که جمع‌آوری آن، کمتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. با این حال، این خدمات لزوما از نظر ایمنی میکروبی یا شیمیایی، تضمین‌شده نیست. ۲۸ میلیون نفر دیگر از خدمات محدود استفاده می‌کنند که شامل منابع آب بهبودیافته‌ای است که جمع‌آوری آنها بیش از ۳۰ دقیقه زمان می‌برد. علاوه بر این، ۳۰۲ میلیون نفر از خدمات نامناسبی مانند چاه‌های غیربهبودیافته یا آب چاه‌ها و چشمه‌های غیرمحافظت‌شده بهره می‌برند. در نهایت، ۱۰۶میلیون نفر همچنان از آب‌های سطحی مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و کانال‌ها برای آشامیدن استفاده می‌کنند که بالاترین خطر انتقال بیماری‌های قابل‌انتقال از طریق آب را در پی دارد.

در حوزه پیشرفت‌ها، این گزارش تاکید می‌کند که پوشش جهانی آب آشامیدنی مدیریت‌شده ایمن از ۶۸درصد در سال ۲۰۱۵ به ۷۴ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است. این پیشرفت در مناطق روستایی به‌ویژه چشمگیر بوده، جایی که پوشش از ۵۰ درصد به ۶۰ درصد رسیده است. در حالی که پوشش در مناطق شهری در ۸۳ درصد ثابت مانده است.

باتوجه به اهداف توسعه پایدار (SDG) که تا سال ۲۰۳۰ باید به دسترسی همگانی به آب آشامیدنی مدیریت‌شده ایمن دست یابیم، این گزارش هشدار می‌دهد که سرعت پیشرفت فعلی کافی نیست.

 برای دستیابی به این هدف، جهان باید سرعت پیشرفت خود را هشت‌برابر کند. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم، سیاست‌گذاری‌های مؤثر و تلاش‌های هماهنگ بین‌المللی است تا اطمینان حاصل شود که هیچ‌کس عقب نماند. 

این گزارش نشان می‌دهد؛ در حالی که پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده است، اما برای دستیابی به اهداف جهانی، باید اقدامات فوری و گسترده‌تری انجام گیرد، به‌ویژه برای رسیدگی به نابرابری‌ها و اطمینان از دسترسی فقیرترین و آسیب‌پذیرترین جوامع به آب آشامیدنی ایمن.

وضعیت فاضلاب

این گزارش نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴، ۱.۲میلیارد نفر به خدمات فاضلاب مدیریت‌شده ایمن دسترسی پیدا کرده‌اند که این یک گام رو به جلو محسوب می‌شود. در نتیجه این تلاش‌ها، پوشش جهانی خدمات فاضلاب مدیریت‌شده ایمن از ۴۸ درصد به ۵۸ درصد افزایش یافته است.

یکی از پیشرفت‌های این دوره، کاهش چشمگیر در تعداد افرادی است که فاضلاب را در فضای باز دفع می‌کنند. طبق گزارش، ۴۲۹ میلیون نفر کمتر از سال ۲۰۱۵ این عمل را انجام می‌دهند و این پدیده در مناطق شهری تقریبا به‌طورکامل از بین رفته است. این پیشرفت، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت شهری، نشان‌دهنده اثربخشی سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در زیرساخت‌های فاضلاب است. با این حال، همچنان ۳۵۴ میلیون نفر، عمدتا در مناطق روستایی و کشورهای با درآمد پایین، فاضلاب را در فضای باز دفع می‌کنند که این امر، سلامت عمومی و محیط‌زیست را به‌شدت تهدید می‌کند. گزارش نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴، ۳.۴ میلیارد نفر هنوز به خدمات فاضلاب مدیریت‌شده ایمن دسترسی ندارند. این جمعیت عظیم به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام نیازمند رویکردی متفاوت برای بهبود وضعیت هستند. ۱.۹ میلیارد نفر به خدمات فاضلاب پایه دسترسی دارند که شامل استفاده از توالت‌ها یا دستشویی‌های بهبودیافته‌ای است که به‌طور ایمن فاضلاب را از بین نمی‌برند. در نتیجه، این فاضلاب می‌تواند محیط‌زیست و منابع آب را آلوده کند. علاوه بر این، ۵۶۰ میلیون نفر از خدمات محدود بهره‌مند هستند که شامل توالت‌های مشترک است که احتمالا بهداشت و امنیت را فراهم نمی‌کنند. ۵۵۵ میلیون نفر دیگر از خدمات نامناسبی مانند توالت‌های غیربهبودیافته یا سطوح مشترک دفع فاضلاب استفاده می‌کنند که اغلب ناایمن هستند و می‌توانند منجر به انتشار بیماری‌ها شوند.

برای دستیابی به دسترسی همگانی به فاضلاب مدیریت‌شده ایمن تا سال ۲۰۳۰ است، گزارش هشدار می‌دهد که سرعت پیشرفت جهانی باید شش‌برابر شود. این بدان معنا است که تلاش‌های فعلی کافی نیست و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های گسترده، سیاست‌گذاری‌های نوآورانه و همکاری‌های بین‌المللی برای پر کردن این شکاف وجود دارد. این گزارش تاکید می‌کند که بدون افزایش قابل‌توجه سرعت پیشرفت، میلیاردها نفر همچنان از خدمات فاضلاب مدیریت‌شده ایمن محروم خواهند ماند که این امر نه‌تنها سلامت آنها را به‌خطر می‌اندازد بلکه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی نیز تاثیر منفی می‌گذارد.

گزارش پیش‌رو بر نابرابری‌های عمیق در دسترسی به فاضلاب تاکید می‌کند. در کشورهای کم‌درآمد، نرخ دفع فاضلاب در فضای باز چهاربرابر میانگین جهانی است و این تنها گروه درآمدی است که در مسیر حذف کامل این عمل تا سال ۲۰۳۰ نیست. این نابرابری‌ها به‌ویژه در مناطق روستایی و جوامع آسیب‌پذیر مشهود است، جایی که دسترسی به خدمات بهداشتی کمتر از میانگین است. برای مثال، در شرایط شکننده، دسترسی به فاضلاب مدیریت‌شده ایمن، ۳۳ درصد کمتر از سایر کشورها است.

باوجود پیشرفت‌های چشمگیر، مسیر پیش‌رو برای دستیابی به اهداف جهانی فاضلاب دشوار و نیازمند تلاشی مضاعف است. داده‌های ارائه‌شده نه‌تنها به‌عنوان یک هشدار عمل می‌کنند، بلکه راهنمایی برای دولت‌ها، سازمان‌های غیردولتی و جامعه بین‌المللی فراهم می‌سازند تا سرمایه‌گذاری‌ها و سیاست‌های خود را به‌سمت مناطقی هدایت کنند که بیشترین نیاز را دارند.

وضعیت بهداشت

از سال ۲۰۱۵، ۱.۵ میلیارد نفر به خدمات بهداشت پایه دسترسی پیدا کرده‌اند که این امر نشان‌دهنده موفقیت‌ها در بهبود زیرساخت‌ها و دسترسی به خدمات بهداشتی است. با این حال، باوجود این پیشرفت‌ها، در سال ۲۰۲۴، هنوز ۱.۷ میلیارد نفر در سراسر جهان فاقد خدمات بهداشت پایه هستند. این جمعیت وسیع شامل افرادی است که به امکانات شست‌وشوی دست دسترسی ندارند و همچنین افرادی که به‌طورکامل از خدمات بهداشتی محروم هستند. از این تعداد، ۶۱۱ میلیون نفر هیچ‌گونه امکاناتی برای شستن دست ندارند که این امر خطر انتقال بیماری‌های عفونی را به‌شدت افزایش می‌دهد.

پوشش جهانی خدمات بهداشت پایه از ۶۶ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۸۰ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است. این پیشرفت در مناطق شهری و روستایی متفاوت بوده، در حالی که پوشش شهری به ۸۶ درصد رسیده، در مناطق روستایی این رقم ۷۱ درصد است. این تفاوت نشان‌دهنده نابرابری‌های مداوم بین مناطق شهری و روستایی در دسترسی به خدمات بهداشتی است. با این حال، برای دسترسی همگانی به خدمات بهداشت پایه تا سال ۲۰۳۰ است، گزارش نشان می‌دهد که نرخ پیشرفت باید دوبرابر شود.

گزارش به‌طورویژه بر نابرابری‌های عمیقی تاکید می‌کند که دسترسی به آب، فاضلاب و بهداشت را در سراسر جهان تحت‌‎تاثیر قرار می‌دهد. این نابرابری‌ها بر اساس معیارهای مختلفی مانند موقعیت جغرافیایی، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی و ویژگی‌های فردی متفاوت است. داده‌های گزارش نشان می‌دهد که نرخ دفع فاضلاب در فضای باز در کشورهای کم‌درآمد، چهاربرابر میانگین جهانی است. این گروه درآمدی تنها گروهی است که در مسیر حذف کامل این عمل تا سال ۲۰۳۰ قرار ندارد، که نشان‌دهنده نیاز به حمایت مالی و فنی بیشتر برای این کشورها است.

در کشورهایی که در شرایط شکننده قرار دارند، مانند مناطق فرو رفته در  درگیری یا فجایع طبیعی، دسترسی به خدمات به‌شدت کمتر است. براساس گزارش، دسترسی به آب آشامیدنی مدیریت‌شده ایمن ۳۸ درصد، فاضلاب مدیریت‌شده ایمن ۳۳ درصد و بهداشت پایه ۳۷ درصد کمتر از سایر کشورها است. به‌این ترتیب می‌توان گفت بحران‌های انسانی به‌طورمستقیم بر توانایی جوامع برای دسترسی به خدمات اساسی تاثیر می‌گذارد. نابرابری‌های طبقاتی در کشورها نیز بر سطح دسترسی به خدمات آب، فاضلاب و بهداشت تاثیر دارد. موارد مذکور اغلب در مناطق روستایی و شهری، بین فقیرترین و ثروتمندترین طبقات و گروه‌های قومی و نژادی متفاوت است.

همچنین داده‌های سطح فردی نابرابری‌های جنسیتی درباره زمان صرف‌شده برای جمع‌آوری آب را نشان می‌دهد. در بسیاری از مناطق، زنان و دختران بار اصلی جمع‌آوری آب را بر دوش می‌کشند که این امر بر فرصت‌های آموزشی و اقتصادی آنها تاثیر می‌گذارد.

سخن پایانی

چالش‌های پیش‌رو، به‌ویژه در زمینه دسترسی به منابع حیاتی، نشان می‌دهد که راه‌حل‌های فعلی کافی نیست.

 میلیون‌ها نفر در سراسر جهان همچنان به‌دلیل ساختارهای ناعادلانه اجتماعی و اقتصادی از حق خود برای زندگی سالم محروم‌ هستند و شکاف‌های عمیق میان جوامع انسانی و همچنین بین انسان و طبیعت، همچنان در حال گسترش  است.

 برای عبور از این بحران، لازم است که با نگاهی جامع، به ریشه‌های نابرابری بپردازیم و به‌جای تمرکز بر سود، بر نیازهای واقعی انسان و سلامت محیط‌زیست سرمایه‌گذاری کنیم.